Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi
 | Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Mayıs 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi | |
|---|---|
 | |
| Kısaltma | CKMP |
| Genel başkan | Osman Bölükbaşı (1958-1962) Hasan Dinçer (1962-1964) (vekaleten) Ahmet Oğuz (1964-1965) Alparslan Türkeş (1965-1969) |
| Kurucu | Osman Bölükbaşı |
| Kuruluş tarihi | 16 Ekim 1958 |
| Kapanış tarihi | 9 Şubat 1969 |
| Bölünme | Millet Partisi |
| Önceli | Cumhuriyetçi Millet Partisi Türkiye Köylü Partisi |
| Ardılı | Milliyetçi Hareket Partisi |
| İdeoloji | |
| Siyasi pozisyon | Aşırı sağ |
Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi, 16 Ekim 1958'de Cumhuriyetçi Millet Partisi ile Türkiye Köylü Partisi'nin birleşmesiyle kurulan siyasi parti. Kurucuları arasında Osman Bölükbaşı, Ahmet Tahtakılıç, Hasan Koçdemir, Enis Akaygen ve Suphi Batur yer alır. CMP Genel Başkanı Osman Bölükbaşı yeni partinin de başkanı seçildi. CKMP, 1961 genel seçimlerinde %14 oy alarak CHP ve AP'den sonra üçüncü parti olmuştur. 1962 yılında kurucusu ve genel başkanı Osman Bölükbaşı istifa ederek partiden ayrılmıştır. 1965'te Alparslan Türkeş ile birlikte "Ondörtler"in çoğu partiye girmiştir. Aynı yıl Alparslan Türkeş genel başkan seçilmiştir. 1969'da Milliyetçi Hareket Partisi adını almıştır.
Kuruluşu
[değiştir | kaynağı değiştir]Partiyi oluşturan paydaşlardan Cumhuriyetçi Millet Partisi; 1948 yılında hem iktidarda olan Cumhuriyet Halk Partisi'ne (CHP) hem de muhalefette olan Demokrat Parti'ye (DP) karşı, Fevzi Çakmak liderliğinde kurulmuş olan Millet Partisi'nin 1954 yılında kapatılması sonucunda, aynı yıl Osman Bölükbaşı'nın liderliğinde tesis edilmişti.[1]
Diğer paydaş Türkiye Köylü Partisi, 19 Mayıs 1952'de DP'den ayrılan bir grup tarafından kuruldu. Kurucuları Remzi Oğuz Arık, Cezmi Türk, Tahsin Demiray, Yusuf Ziya Eker ve Süreyya Endik'ti. Arık partinin genel başkanlığına, Ethem Menemencioğlu da fahri genel başkanlığına seçildi. Programında köylünün yaşam düzeyini yükseltmeyi ve tarımsal kalkınmaya ağırlık vermeyi amaçlayan Türkiye Köylü Partisi, 2 Mayıs 1954'te yapılan genel seçimlerde oyların ancak yüzde 0,53'ünü alabildi ve milletvekili çıkaramadı. 27 Ekim 1957 genel seçimlerine de katılmadı.
16 Ekim 1958'de Cumhuriyetçi Millet Partisi ile Türkiye Köylü Partisi birleşerek Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi'ne dönüştü. Partinin genel başkanlığına da Osman Bölükbaşı getirildi.
Bölünmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi, 27 Mayıs Darbesi (1960) sonrası süreçte CHP ile birlikte mevcudiyetini devam ettiren diğer önemli siyasi parti konumunu elde etti.[1] Darbeden sonra kurulan Kurucu Meclis'te 25 üye ile temsil edilen ve ikinci parti durumunda olan CKMP, 15 Ekim 1961'de yapılan genel seçimlerde oyların yüzde 14'ünü alarak 54 milletvekili çıkardı ve üçüncü parti oldu. Seçim sonrasında İsmet İnönü başkanlığında kurulacak koalisyon hükûmetine katılıp katılmama konusunda çıkan tartışmalarda Bölükbaşı hükûmete katılmaya karşı çıkarak genel başkanlıktan istifa etti ve yerine vekaleten Hasan Dinçer getirildi. CKMP 1962'de İnönü'nün kurduğu ikinci koalisyon hükümetine altı bakanla katıldı. Bu durum parti yönetiminde anlaşmazlıklara yol açtı. Bölükbaşı bir grup milletvekili ile birlikte partiden ayrıldı ve 13 Haziran 1962'de Millet Partisi'ni kurdu. CKMP, 17 Kasım 1963'teki yerel seçimlerde oyları %3'e gerileyince koalisyonun diğer küçük ortağı olan Yeni Türkiye Partisi (YTP) ile benzer bir tepki göstererek 27 Kasım 1963'te ikinci İnönü koalisyonundan ayrılarak hükûmetin düşmesine neden oldu.[2]
CKMP'den MHP'ye geçiş
[değiştir | kaynağı değiştir]CKMP, 1963 seçim sonuçlarının da gösterdiği üzere, Bölükbaşı'nın ayrılmasından sonra oldukça kan kaybetmişti. Bu gelişmeler karşısında parti yönetimi gittikçe zayıflayan CKMP'nin güçlenmesi için yeni girişimlerde bulundu. 22-23 Şubat 1964'te Alparslan Türkeş yanlısı bir grubun partiye katılmasından sonra kongreye gidildi ve genel başkanlığa Ahmet Oğuz getirildi. 31 Mart 1965'te de, 27 Mayıs Darbesi'nden sonra Milli Birlik Komitesi'nde yer alıp daha sonra tasfiye edilen Ondörtler'den Alparslan Türkeş, Muzaffer Özdağ, Rıfat Baykal, Ahmet Er ve Dündar Taşer partiye katıldılar. Bunları 19 Haziran 1965'te Mustafa Kaplan, Fazıl Akkoyunlu, Şefik Soyuyüce ile Numan Esin izledi. 20 Şubat 1965'te Suat Hayri Ürgüplü başkanlığında kurulan koalisyon hükümetine katılan CKMP'nin yönetimi, Türkeş ve yandaşlarının eleştirilerine hedef oldu. Bunun üzerine Ahmet Oğuz genel başkanlıktan istifa etti ve toplanan olağanüstü kongrede Alparslan Türkeş genel başkan seçildi (1 Ağustos 1965). Parti içinde Türkeş'in yönetimi ele geçirmesine muhalif isimler CKMP'den ayrılmaya başladılar (6 milletvekili ve senatör); bu kopmalara karşı Türkeş de emekli askerleri ve 1944'ten beri bağlantısını sürdürdüğü Türkçü çevreleri partiye girmeye teşvik etti.[3]
CKMP, 10 Ekim 1965'te yapılan genel seçimlerde oyların yüzde 2,24'ünü alarak 11 milletvekili çıkardı.
CKMP'nin göreli İslamcılaşma süreci 1967'de başlayıp 1969'da MHP'ye dönüşmesiyle tamamlandı. Haziran 1968'deki Senato seçimleri öncesinde radyoda parti adına propaganda konuşması yapan Osman Yüksel Serdengeçti şu ifadeleri kullandı: "CKMP Allah'tan başka kimseden korkmayanların partisidir. Korkusuzlar bize geliniz. İman ordusuna katılınız. Kardeşlerim, bizler iman edenler, yeni bir Malazgirt savaşına hazırlanıyoruz. Bu savaş, imanlılarla imansızların savaşıdır. İnanmayanlar, münafıklar, riyakarlar; hepsi bu savaşla helak olacak".[4]
CKMP'nin 8-9 Şubat 1969 tarihlerinde Adana'da yapılan olağanüstü kongresinde delegelerin büyük desteğini alan "Milliyetçi Hareket Partisi" adı kabul edilmiştir. Büyük kongreden sonra toplanan ilk genel idare kurulunda partinin amblemi "Üç Hilâl" olarak kararlaştırılmış ve aynı toplantıda MHP Gençlik Kolları için de "Hilâl içinde Bozkurt" amblemi benimsenmiştir.
Nasyonal Aktivite ve Zinde İnkişaf
[değiştir | kaynağı değiştir]1969'da İzmir'de eski CKMP üyelerinden müteşekkil bir grubun "Nasyonal Aktivite ve Zinde İnkişaf" (NAZİ) adında bir dernek kurmasıyla Türkiye'de neo-Nazi bir teşkilat mevcut oldu. Derneğin iki savaş birimi vardı. Üyeleri SA üniformaları giydi ve Hitler selamını kullandı. Liderlerinden biri (Gündüz Kapancıoğlu) 1975'te MHP'ye tekrar kabul edildi.[5]
Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ve seçimler
[değiştir | kaynağı değiştir]Genel seçimler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Seçim | Genel Başkan | Oy | Sandalye | Meclis | Sıra | Kurulan Hükûmetler | Harita | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| # | % | ± | # | ± | ||||||
| 1961 | .jpg) Osman Bölükbaşı |
1.415.390 | %13,95 |
— | 54 / 450
|
— | Muhalefet | 3. | 27. Türkiye Hükûmeti (Koalisyon) 29. Türkiye Hükûmeti (Koalisyon) |
|
| 1965 | Alparslan Türkeş | 208.696 | %2,24 |
 11,71
|
11 / 450
|
43
|
Muhalefet | 6. | — | Hiçbir ilde 1. olamadı |
Yerel seçimler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Seçim | Genel Başkan | İl Genel Meclisi | Belediye | Harita | |
|---|---|---|---|---|---|
| Oy | % | ||||
| 1963 | Hasan Dinçer | 292.596 | %3,06 |
8 / 1.045
|
Hiçbir ilde 1. olamadı |
| 1968 | Alparslan Türkeş | 90.816 | %1 |
6 / 1.252
| |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Ferit Salim Sanlı (2017). "Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisinden Milliyetçi Hareket Partisine Tarihsel Süreç, İdeoloji ve Politika (1960-69)" (PDF). Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı. 16 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Mayıs 2021.
- ^ Ahmad, Feroz; Turgay, Bedia (1976). Türkiye'de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi: 1945-1971. İstanbul: Bilgi Yayınevi. s. 267.
- ^ Örgüt ve Strateji:1965-1980 Arasında Milliyetçi Hareket Partisi (PDF). insanvetoplum.com. 20 Ekim 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2020.
- ^ Okan İrtem (2020). Behlül Özkan ve Tolga Gürakar (Ed.). 12 Mart: Karargâhtaki İslam iktidarı (2. bas.). İstanbul: Tekin Yayınevi. ss. 185-186.
- ^ Jürgen Roth ve Kamil Taylan: Die Türkei – Republik unter Wölfen. Bornheim-Merten, s. 119
| Otorite kontrolü |
|
|---|
