Mitanni
Bu maddede kaynak listesi bulunmasına karşın metin içi kaynakların yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Nisan 2021) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Mitanniler, (Hitit çivi yazısı 𒆳𒌷𒈪𒋫𒀭𒉌𒈪𒀉𒋫𒉌 mi-it-ta-ni),ayrıca Hani-Gelbat veya Hani-Rabbat olarak adlandırılır) MÖ 1500 ile MÖ 1200[1] yılları arasında Anadolu'da hüküm sürmüş bir devlettir. Mitanni'ler Hititler'in yıkılışından sonra bölgesel bir güç oldu. Son krallarının adı II. Şattuara idi. Kayıprenins (veya kral) JiaŞ-Jiara (Mitanni kral listesinde adı geçmez ve II. Şattuara'nın oğludur) efsanevî bir kişiliğe sahiptir.
| Mezopotamya |
|---|
| Fırat · Dicle |
| Asuroloji · Sümeroloji |
İmparatorluklar / Şehirler |
| Sümerler |
| Eridu · Kiş · Uruk · Ur Lagaş · Nippur · Girsu |
| Akad İmparatorluğu |
| Akad · Mari |
| Amoriler |
| İsin · Larsa |
| Babil İmparatorluğu |
| Babil · Kalde |
| Asur İmparatorluğu |
| Asur · Nemrut Horsabad · Ninova/Nineveh |
| Elam |
| Susa |
| Mezopotamya tarihi |
| Sümer (kral listesi) |
| Asur kralları listesi Babil kralları listesi Hitit kralları listesi |
| Sümerce · Akadca |
| Elam dili · Aramice |
| Hurrice · Hititçe |
| Enuma Eliş · Gılgamış |
| Ziggurat · Nibiru |
| Marduk · Asur-Babil dinleri |
Tarihçe
değiştirAryan olan Mitanniler, Mezopotamya'ya göç ettiler. Orada Hurri halkının arasına yerleştiler ve kısa süre sonra Maryannu adı verilen yönetici soylu sınıf haline geldiler.
Mitanni aristokrasisinin isimleri sıklıkla Aryan kökenlidir ve tanrıları da Aryan inançları olan Mitra, Varuna, Indra, Nasatya gibi tanrılardan oluşur. Bu Aryan tanrıları, Mitanniler ve Hattiler arasındaki iki antlaşmada listelenmiştir.
Mitanni krallığı, MÖ 1600'lü yılların başlarında kurulmuştur. Dicle Nehri'nin yukarısındaki Ilısu barajında yapılan son (2017) kazılarda, Müslümantepe'de bulunan bir tapınakta MÖ 1760 ila 1610 yılları arasından kalma Mitannilere ait ritüel eserler ve Mitanni silindir mührü bulunmuştur.[2][3]
Mitanniler'in en büyük rakibi Thutmosidler dönemindeki Mısır'dı. Ancak Hititlerin yükselişiyle birlikte Mitanniler ve Mısır ittifak geliştirmiş, Hitit tehlikesine karşı önlem almıştır[4] MÖ 15. ve 14. yüzyılın ilk yarısında gücünün zirvesinde, Kuzey-Batı Suriye'den Doğu Anadolu'ya kadar geniş bir bölge Mittanilerin kontrolü altındaydı.[5] Mitanniler'in başkenti, arkeologlar tarafından Habur Nehri'nin kıyısında olduğu belirlenen Washukanni'idi.[6]
Mitanni krallığı Mısırlılar tarafından "Maryannu", "Nahrin" veya "Mitanni"[7] Hititler tarafından "Hur-ur-ri" olarak adlandırılmıştır. Akad Amarna mektuplarında kendisini "Mitanni kralı" olarak nitelendiren Tushratta, krallığınd'Hani-Gel-Bat' olarak bahseder[8]
Mitannilerin kendileriyle ilgili çok az kaydı var, ancak Mitanni kralları ile Asur ve Mısır kralları arasındaki yazışmalar (Amarna Mektupları) ile dünyanın en eski at eğitimi el kitabı ve Mitanni ile Hititler arasındaki bir antlaşma, M.Ö. 1500 ile 1240 yılları arasında gelişen müreffeh bir ulusun kanıtını veriyor. M.Ö. 1350 yılında Mitanni, Mısır, Hatti Krallığı, Babilve Asur ile birlikte Büyük Güçler Kulübü'ne dahil edilecek kadar güçlüydü.[9]
Eskiçağın büyük güçlerinden olan Mitanni devletinin Hitit saldırıları karşısında siyasi, askeri ve ticari olarak güç kazanmak istemeleri onları Mısır ile diplomatik evliliklere dayalı ilişkilere yöneltmiştir.[10]
İki büyük güç arasındaki bu yazışmaların olduğu tabletler bugün Amarna Mektupları olarak bilinmektedir. Mitanni ve Mısır arasındaki ilişkileri anlatan tabletler E-A 017 ve 030 arasındaki tabletlerdir. Yazışmaları içeren arşiv, Araplar tarafından Beni Amran isimli yerel bir kabileden dolayı Tell-el Amarna olarak adlandırılan ve Mısır kralı Akhenaton'in yeni tek Tanrılı inanç sistemini tesis etmek için kurmuş olduğu başkenti Akhetaten kentinde köylülerin kaçak kazı yaptıkları esnada 1887 yılında gün yüzüne çıkarılmıştır. Akhenaton geleneksel çok tanrılı Mısır dinini yasaklayarak tek tanrılı Aton dinini kuran Nefertiti'nin kocasıdır.[11]
Toplum ve kültür
değiştirHalk Hurrilerden oluşmaktayken, yönetici ve askeri açıdan örgütlü sınıf büyük oranda taşıdığı isimlerden dolayı İndo-Aryan olduğu düşünülen elitlerden oluşmaktaydı.[12]
Mittani hükümdarları
değiştir| Hükümdarlar | İktidar dönemi | Açıklamalar |
|---|---|---|
| Kirta | ~M.Ö. 1500 (Antik Yakın Doğu Kronolojisi) | Adı bilinen ilk Mitanni hükümdarıdır. Oğlu I. Şuttarna ile birlikte Alalah'da bulunan iki yazıt üzerindeki mühür baskılarından bilinirler. |
| I. Şuttarna | Kirta'nın oğludur. Babası ile birlikte adının geçtiği Alalah'da bulunan iki yazıt üzerindeki mühür baskılarından bilinirler. | |
| Parshatatar veya Parrattarna | Kirta'nın oğludur. Nuzi ve en Halep'te bulunan yazıtlarda adı geçen Parratarna, ülkede siyasal birliği sağlayan ilk kraldır. | |
| Şauştatar | Alalah kralı İdrimi'nin akranı. Asuru yağmaladı. | |
| I. Artatama | Mısır Firavunu IV. Thutmose ile antlaşma imzaladı, Mısır Firavunu II. Amenhotep'in akranıdır. Diplomatik sebeplerle kızını IV. Tutmosis ile evlendirdi. | |
| II. Şuttarna | İktidarının onuncu yılında kendi kızını Mısır Firavunu II. Amenhotep ile evlendirdi. | |
| Artaşumara | II. Şuttarna'nın oğlu. İktidarı kısa sürdü. | |
| Tuşratta | ~ M.Ö. 1350 (Antik Yakın Doğu Kronolojisi) | Hitit kralı I. Şuppiluliuma ve Mısır Firavunları III. Amenhotep ile IV. Amenhotep'in akranı. Devrinde Amarna mektupları yazıldı. Diplomatik sebeplerle kızını III. Amenophis ile evlendirdi. Mısır firavunu III. Amenophis'i Hititlere karşı kazandığı bir başarıdan haberdar etmektedir. Hititlerden elde ettiği bazı ganimetleri Mısır'a hediye olarak göndermiştir. |
| II. Artatama | Hitit kralı I. Şuppiluliuma ile antlaşma imzaladı. Tuşratta ile aynı dönemde hüküm sürdü. | |
| III. Şuttarna | Hitit İmparatoru I. Şuppiluliuma'nın akranı. | |
| Şattiuvaza veya Kurtiuvaza | Mittani Krallığı Hitit İmparatorluğu'nun himayesi altına girdi. | |
| Şattuara | Mittani Krallığı, I. Adad-Nirari'nin yönetimindeki Asur İmparatorluğu'nun himayesi altına girdi. | |
| Uvasaşatta | Şattuara'nın oğlu; | |
| Jiar | Şattuara'nın oğlu olan kayıp şâh-zâdeh. |
Kaynakça
değiştir
- Gaal, E. "The economic role of Hanilgalbat at the beginning of the Neo-Assyrian expansion." In: Hans-Jörg Nissen/Johannes Renger (eds.), Mesopotamien und seine Nachbarn. Politische und kulturelle Wechselbeziehungen im Alten Orient vom 4. bis 1. Jahrtausend v. Chr. Berliner Beiträge zum Vorderen Orient 1 (Berlin, Reimer 1982), 349–354.
- Harrak, Amir "Assyria and Hanilgalbat. A historical reconstruction of the bilateral relations from the middle of the 14th to the end of the 12 centuries BC." Studien zur Orientalistik (Hildesheim, Olms 1987).
- Kühne, Cord "Politische Szenerie und internationale Beziehungen Vorderasiens um die Mitte des 2. Jahrtausends vor Chr. (zugleich ein Konzept der Kurzchronologie). Mit einer Zeittafel." In: Hans-Jörg Nissen/Johannes Renger (eds.), Mesopotamien und seine Nachbarn. Politische und kulturelle Wechselbeziehungen im Alten Orient vom 4. bis 1. Jahrtausend v. Chr. Berliner Beiträge zum Vorderen Orient 1 (Berlin, Reimer 1982), 203–264.
- Novák, Mirko: "Mittani Empire and the Question of Absolute Chronology: Some Archaeological Considerations." In: Manfred Bietak/Ernst Czerny (eds.): "The Synchronisation of Civilisations in the Eastern Mediterranean in the Second Millennium BC III"; Österreichische Akademie der Wissenschaften Denkschrift Band XXXVII; Wien, 2007; ISBN 978-3-7001-3527-2; pp. 389–401.
- Starr, R. F. S. Nuzi (London 1938).
- Weidner, "Assyrien und Hanilgalbat". Ugaritica 6 (1969)
- Thieme, P., The 'Aryan Gods' of the Mitanni Treaties, Journal of the American Oriental Society 80, 301–317 (1960)
- Wilhelm, Gernot: The Hurrians, Aris & Philips Warminster 1989.
- Von Dassow, Eva Melita. Social Stratification of Alalah Under the Mittani Empire. [S.l: s.n.], 1997.
Notlar
değiştir- ^ "8.1. Hurri-Mitanni Devleti" (PDF). 2 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "A Hurrian-Mitanni Temple in Müslümantepe in The Upper Tigris and New Findings". 18 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2021.
- ^ "Iron Age Urbanization and Middle Bronze Age Networks at Zincirli Höyük: Recent Results from the Chicago-Tübingen Excavations" (PDF). 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Temmuz 2021.
- ^ Defining the MB-LB transition in northern Mesopotamia: some archaeological considerations on the new data from the Erbil Plain and neighbouring regions", in Costanza Coppini, Francesca Simi (eds.), Interactions and New Directions in Near Eastern Archaeology. Volume 3. Proceedings of the 5th 'Broadening Horizons' Conference (Udine 5–8 June 2017), Università di Trieste, EUT Edizioni, Trieste, p. 206 (PDF). 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Temmuz 2021.
- ^ "Political and Cultural Relations between the Kingdom of Mittani and its Subordinated Polities in Syria and Southeast Anatolia". iris.unito.it. 23 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2021.
- ^ Novák, Mirko. "Upper Mesopotamia in the Mittani Period". Archeologie et Histoire en Syrie I. La Syrie de l’époque néolithique à l’âge du fer. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2021.
- ^ Gauthier, Henri (1877-1950) (1926). Gauthier, Henri - Dictionnaire des Noms Géographiques Contenus dans les Textes Hiéroglyphiques T.3 (1926). s. 25.
- ^ Astour 1972:103, noting Amarna letters 18:9; 20:17;29:49.
- ^ "Mitanni". 25 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Rainey, A.F. Kitap. The El-Amarna Correspondence.
- ^ Kitap. Nicolas Grimal, A History of Ancient Egypt.
- ^ "Thieme, Paul (1960). "The 'Aryan' Gods of the Mitanni Treaties". Journal of the American Oriental Society. 80 (4): 301–17". jstor.org (İngilizce). 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2021.
Dış bağlantılar
değiştir- Mitanni 29 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (livius.org)
- Dutch excavations at Tell Sabi Abyad12 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Excerpts from the text of the Shuppililiuma-Shattiwazza treaty
- Salahaddin CEZİRİ