Asurlular

Eski Asur döneminde Asur, başlangıçta ālu Aššur ("Aşur şehri") olarak bilinen Assur merkezli bir şehir devletiydi. MÖ 14. yüzyılda bölgesel bir devlete dönüştüğünde, bölgesel bir yönetime geçişini ifade etmek üzere resmi olarak māt Aššur ("Aşur ülkesi") olarak anılmaya başlandı. Her iki terim de, ālu Aššur ve māt Aššur, muhtemelen Assur'un tanrılaştırılmış bir kişileştirmesi olarak başlayan Asur ulusal tanrısı Aşur'dan kaynaklanmaktadır.

Eski Asur döneminde Aşur, Assur'un resmi kralı olarak kabul edilirken, gerçek yöneticiler Išši'ak ("vali") unvanını kullanırlardı. Ancak Asur'un bölgesel bir devlet olarak yükselişiyle birlikte Aşur, Asur kralları tarafından yönetilen tüm toprakları sembolize etmeye başladı.

İngilizcede ki" Assyria" ismi Yunanca kökenlidir ve Ασσυρία'dan (Assuría) türetilmiştir. Yunanlar Levant bölgesi için "Suriye" ve Mezopotamya için " Asur" terimlerini kullanmışlardır, ancak yerel halk ve daha sonra Hristiyanlar her iki terimi de tüm bölge için birbirinin yerine kullanmışlardır. Yunanların Mezopotamya'yı "Asur" olarak adlandırmalarının nedeninin uzun süre önce yıkılan Asur İmparatorluğu'yla mı yoksa orada yaşayan Asurlularla mı ilişkilendirdikleri belirsizdir.

"Asur" ve "Suriye" isimlerinin her ikisi de Akadca Aššur'dan türetilmiştir. Yeni Asur İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra Asur'a hükmeden sonraki imparatorluklar bölge için kendi isimlerini kullanmışlardır ve bunların çoğu da Aššur'dan türetilmiştir. Örneğin Ahameniş İmparatorluğu bölgeye Aθūrā ("Athura"), Sasani İmparatorluğu ise Aşağı Mezopotamya'ya Asoristan ("Asurluların ülkesi") demiştir. Süryanice'de Asur, ʾĀthor olarak anılmıştır ve anılmaktadır.^[3][4][5]

Asur'un yükselişinin kral İluşuma ve oğlu Erişum (MÖ 1939 – 1900) zamanlarında bu iki kralın ticaret konusundaki politikaları büyük rol oynamıştır. İluşuma Güney Mezopotamya'dan gelen tüccarlara bir takım imtiyazlar tanımış, onları bu şekilde Asur'a çekmeyi başarmıştır. Aynı zamanda doğu ile yapılan kalay ticaretini de kontrol altına almayı başarmıştır. Böylece Güney Mezopotamyalı tüccarlar Asur'a gelip daha ucuz fiyattan kalay alabilmekte, çoğunluğu Basra Körfezi üzerinden gelen bakırı satabilmekteydi. Güneyden gelen üç kervan yolu olduğu anlaşılmaktadır, Ur – Nippur – Asur, Dicle üzerinden ve Elam – Dicle doğusundaki Der – Asur yolları. İluşuma'nın oğlu Erişum ise gümüş, altın, bakır, kalay, arpa ve yün ticaretini vergiden muaf tutarak bu ticareti büyük ölçüde Asur üzerine çekmiştir.^[6][7]

İlkçağda Eski Asur İmparatorluğu, Ortadoğu'nun en büyük imparatorluklarından biri olmuştur. MÖ 2. binyılın başından itibaren özellikle Anadolu'da koloniler kurmuş, Anadolu'ya yazıyı taşımışlardır.

Asur ülkesi, 1450 ila 1393 yılları arasında Mitannilere bağlı kalmıştır. Hanedan ve ülke bu periyotta resmi olarak feshedilmemiş olmamasına rağmen Mitanniler ülkenin dış ve iç işlerinde önemli ölçüde söz sahibi olmuşlardır. I. Eriba-Adad'ın tahta çıkması ve ülkedeki Mitanni etkisini kırması sonucunda devlet yeniden bağımsızlığına kavuşmuş ve Orta Asur İmparatorluğu dönemi başlamıştır.

MÖ 14. yüzyılda yeniden bağımsızlıklarını kazanan ve Fırat'a kadar topraklarını genişleten Asurlar, daha sonra Mezopotamya'da, Anadolu'nun güneydoğusunda, zaman zaman da Suriye'nin kuzeyinde büyük güç kazandı. Fakat I. Tukulti-Ninurta'nın ölümünden (MÖ 1208) sonra ülke gerileme dönemine girdi. MÖ 11. yüzyılda I. Tiglat-Pileser zamanında kısa süre yeniden eski gücüne kavuştuysa da, bunu izleyen dönemde hem Asur Krallığı, hem de düşmanları, yarı göçebe Aramiler'in akınlarıyla yıprandı.

Asur, kuzeybatıdaki topraklarını Muşki'lere kaptırdı. Daha sonra I. Tiglat-Pileser hükümdarlığında bölge geri alındı. Babil ve Asur bölgelerinde, Arami yayılmasıyla kontrol kentlerin dışında hemen hemen sağlanamıyordu. Babil zaten Şutruk-Nahunte yönetimindeki Elamlılar tarafından yağmalanmıştı ve Dicle’nin bir kolu olan Diyala Vadisi kaybedilmiştir. Bu kayıplara rağmen Asur kralları büyük kentleri ve ülkeyi yıkımdan korumayı başardılar.^[8]

MÖ 9. yüzyılda Asur kralları sınırlarını yeniden genişletmeye başladılar; MÖ 8. yüzyılın ortasından, MÖ 7. yüzyılın sonuna değin III. Tukultī-Apil-Ešarra (III. Tiglat Pileser), II. Šarru-Kinu (II. Sargon) ve Sin-Ahhe-Eriba (Sinahherib) gibi güçlü kralların önderliğinde Basra Körfezinden Mısır'a kadar uzanan toprakları egemenlikleri altında birleştirerek günümüzde Yeni Asur İmparatorluğu olarak adlandırılan bir imparatorluk kurdular.

Son büyük Asur kralı Aššur-Bāni-Apli idi. Aššur-Bāni-Apli (Asurbanipal), Elam'ı ele geçirerek bu ülkenin halkını yok etmiştir. Bu dönemde sanatta büyük bir gelişme olduğu bilinmekteyse de, hükümdarlığın son yılları ve MÖ 627'deki ölümünü izleyen dönemin olayları karanlıkta kalmıştır. Asur Krallığı, Babil-Keldaniler, Medler, İskitler ve Kimmerlerin ülkeye yaptığı akınlar sonucunda iyice zayıflayarak MÖ 612-605 yılları arasında yıkılmıştır.

İmparatorluğun çökmesiyle birlikte Asur halkı da tarihi kayıtlardan silindi. Son olarak Harran ve çevresinde yaşadıkları bilinmekle birlikte kayıtlarda yeralmasa da eski imparatorluk topraklarında daha sonraki yüzyıllarda da yaşamlarını sürdürdükleri ve zamanla bölgenin diğer halkları içinde asimile oldukları düşünülmektedir.

Eski Asur döneminde Assur şehir devletinde hükümet bir oligarşi olarak işliyordu ve kral mutlak bir hükümdar olmasa da daimi ve etkili bir figür olarak hizmet veriyordu. Bunun yerine kral, tanrı Aşur adına bir temsilci olarak hareket eder ve o dönemde ana idari organ olan şehir meclisine başkanlık ederdi. Bu meclis muhtemelen güçlü ailelerden gelen ve çoğu tüccar olan nüfuzlu üyelerden oluşuyordu. Kralların sınırlı yürütme gücüne rağmen, yine de halk tarafından büyük saygı görüyor ve " yüce kişiler " olarak anılıyor, şehrin önde gelen kişileri arasında kraliyet statüsüne sahip oluyorlardı.

"Kral" ve "Evrenin Kralı" gibi unvanları benimseyen Amorlu fatih I. Şamşi-Adad döneminde daha otokratik bir krallık biçimine doğru bir kayma meydana geldi. Mutlak yönetimini Eski Babil İmparatorluğu'nun yöneticilerine dayandırdı. Zaman geçtikçe şehir meclisinin etkisi azaldı ve Orta Asur döneminde krallar öncekilerden çok daha fazla güce sahip otokratlar haline geldi. Asur İmparatorluğu'nun genişlemesiyle birlikte krallar, siyasi gelişimlerini ve başarılarını yansıtan, giderek daha sofistike kraliyet unvanları benimsediler. Gerileme dönemlerinde bu unvanlar daha basit hale gelmiş, ancak yeniden canlanma dönemlerinde tekrar görkemli bir hal almıştır.

Orta ve Yeni Asur dönemleri boyunca krallar, Aşur (tanrı) ile insanlık arasındaki aracı konumlarını korudular. Bu inanç, imparatorluklarını Aşur tarafından insan temsilciler aracılığıyla denetlenen bir diyar olarak gördükleri için imparatorluklarının genişlemesini haklı çıkarıyordu. Asur'un ötesindeki topraklar medeniyetsiz ve kaotik olarak görülüyor, kozmik düzene tehdit oluşturuyordu. Dolayısıyla, Aşur'un krallığını genişletmek ve bu bölgelere uygarlık getirmek kralın ahlaki göreviydi. Asur yönetimine karşı direniş, cezalandırılmayı hak eden ilahi iradeye karşı bir meydan okuma olarak görülüyordu. Asur krallarının dini ve adli sorumlulukları da vardı; Aşur kültünü desteklemek için ritüeller gerçekleştiriyor ve imparatorluktaki en yüksek adli otorite olarak hareket ediyorlardı. Yazıtlarda sık sık "çoban" olarak anılan krallardan Asur'un ve halkının refah ve mutluluğunu sağlamaları beklenirdi.

Genel olarak, Assur kralları oligarşik temsilcilerden daha otokratik yöneticilere evrilmiş, şehrin tanrısı Aşur'un temsilcileri olarak ilahi bir bağı sürdürmüş ve yayılmacı politikalarını ilahi yetkileriyle meşrulaştırmışlardır.^[1][2][4]

Asur'un başarısı sadece sınırlarını genişleten hırslı krallarına değil, daha da önemlisi fethedilen toprakları etkin bir şekilde yönetmesine bağlanabilir. Asur, Orta Asur döneminde bölgesel bir devlete dönüşürken, toprakları "pāḫutu" olarak bilinen eyaletlere veya bölgelere ayrılmıştır. Bu eyaletlerin sayısı ve büyüklüğü imparatorluk büyüdükçe ya da küçüldükçe değişiyordu.

Her eyalet "bel pāḫete", "bēl pīhāti" veya "šaknu" olarak anılan bir eyalet valisi tarafından denetlenirdi. Bu valiler düzenin korunmasından, kamu güvenliğinin sağlanmasından ve yerel ekonominin yönetilmesinden sorumluydu. Ayrıca kendi eyaletlerindeki mal üretimini de denetliyorlardı ve bu mallar daha sonra her yıl kraliyet temsilcileri tarafından denetlenip toplanıyordu. Bu sistem merkezi hükûmetin ülkenin kaynaklarını ve üretimini izlemesine olanak tanıyordu.

Valiler vergi ödemek ve tanrı Aşur'a sembolik hediyeler sunmak zorundaydı, bu sadece bir gelir toplama aracı olarak değil, aynı zamanda imparatorluğun seçkinlerini Asur'un kalbine bağlamanın bir yolu olarak da hizmet ediyordu. Yeni Asur döneminde eyalet yönetimi daha hiyerarşik bir hal almıştır. Köy yöneticileri ve angarya memurları gibi daha alt düzeydeki görevliler, vergi ve işgücü toplamada ve yerleşimlerinin durumu hakkında rapor vermede önemli roller oynamışlardır.

Şehirlerin, yerel ekonomilerden ve üretimden sorumlu olan belediye başkanları tarafından yönetilen kendi idareleri vardı. Asur İmparatorluğu'ndaki bazı bölgeler eyalet sistemine dahil edilmemiş olsa da, yine de Asur krallarının yönetimi altındaydı. Bu vasal devletler, ya haraç ödeyen yerleşik yerel yöneticiler aracılığıyla ya da Asurlu vasal yöneticilerin atanmasıyla dolaylı olarak yönetiliyordu.

Yeni Asur İmparatorluğu, geniş bir imparatorluğu yönetmenin zorluklarını aşmak için gelişmiş bir devlet iletişim sistemi uyguladı. Bu sistem yenilikçi teknikler ve nakil istasyonları içeriyor, mesajların uzak mesafelere hızla ulaşmasını sağlıyordu. Örneğin, batı sınır vilayetinden Asur'un merkezine, nehirlerin bulunduğu ancak köprülerin olmadığı bölgelerden geçen 700 kilometreden fazla bir mesafeyi kapsayan resmi bir mesaj beş günden kısa bir sürede ulaşabiliyordu. Bu olağanüstü iletişim hızı, Yeni Asur İmparatorluğu'nun çöküşünden yaklaşık 2.500 yıl sonra, 1865 yılında Osmanlı İmparatorluğu telgrafı kullanmaya başlayana kadar benzersizdi.^{[1][3][9][10]}

Tarihi boyunca Asur ordusu, özellikle seferler sırasında ihtiyaç duyulduğunda seferber edilen askerî birliklere dayanmıştır. Erken Orta Asur döneminde bile çok sayıda askeri askere almak ve seferber etmek için sofistike hükûmet sistemleri ve düzenlemeleri vardı.

Yeni Asur İmparatorluğu'nda "kiṣir šarri" ya da "kral birliği" olarak bilinen küçük bir daimi ordu birimi kurmuşlardır. Ayrıca, Orta Asur döneminde "ḫurādu" veya "ṣābū ḫurādātu" adı verilen bazı profesyonel birlikler mevcuttu, ancak sınırlı kaynaklar nedeniyle tam rolleri belirsizliğini korumaktadır. Bu grubun, normal piyade askerlerinden daha kapsamlı eğitim gerektiren okçuları ve savaş arabacılarını içermesi muhtemeldir.

Asur ordusu zaman içinde gelişim ve değişim geçirmiştir. Orta Asur döneminde yaya askerler "sạ bū ša kakkē" (silahlı birlikler) ve "sạ bū ša arâtē" (kalkan taşıyan birlikler) olarak ikiye ayrılmıştı, ancak günümüze ulaşan kayıtlar bunların özel rollerini ayırt etmek için yeterli ayrıntıya sahip değildir. "Sạ bū ša kakkē", sapancılar ve okçular gibi menzilli birlikleri de içeriyor olabilir. Savaş arabaları ordunun önemli bir parçasıydı ve her birinde iki asker bulunurdu: arabaya komuta eden bir okçu ve bir sürücü.

MÖ 12-11. yüzyıllarda I. Tiglath-Pileser döneminde savaş arabaları orduda yaygın olarak kullanılmıştır. Ancak daha sonraki Yeni Asur döneminde süvariler yavaş yavaş savaş arabalarının yerini almış ve savaş arabaları kullanımdan kaldırılmıştır. Orta Asur döneminde süvariler öncelikle eskortluk ve mesaj iletme görevi üstlenmiştir.

Yeni Asur İmparatorluğu döneminde, askeri alandaki önemli gelişmeler arasında süvarilerin geniş çapta benimsenmesi, zırh ve silahlarda demir kullanımı ve yenilikçi kuşatma savaşı tekniklerinin uygulanması yer almaktadır. Yeni Asur ordusu zirveye ulaştığında, muhtemelen birkaç yüz bin askerden oluşan dünya tarihindeki en güçlü kuvvet haline gelmiştir.

Yeni Asur ordusu, çoğu piyade olmak üzere her biri yaklaşık 1.000 askerden oluşan "kiṣru "lara bölünmüştü. Piyadeler ayrıca her biri farklı silahlara, zırh seviyelerine ve sorumluluklara sahip olan hafif, orta ve ağır birlikler olarak kategorize edilirdi.

Asur ordusu seferdeyken, genellikle Asur'a yerleştirilen yabancılardan seçilen tercümanlar ve rehberler kullanıyordu.^{[1][3][9][10]}

Asur şehri stratejik konumuyla önemli bir ticaret merkezi haline gelmiştir. Asurlular, Anadolu şehir devletlerine kumaş ve kalay gibi çeşitli şeyler satarak karşılığında altın veya gümüş almış ve koloni faaliyetlerinde bulunmuşlardır.^[11]

Savaştaki atılganlıklarıyla tanınan Asurlular, anıtsal yapılar da bıraktılar. Ninova, Asur, Kalah (Nimrud), Dur Şarrukin (Horsâbad) ve başka yerlerde bulunan kalıntılar, Asur mimarîsinin örneklerini oluşturmaktadır.

Günümüzde Asur topraklarının Süryani, Keldani ve Nasturi kiliselerinde Hristiyanlık'ın bu bölgede yayılması ile bağlantılı olarak önemli bir rolü vardır.^[12] Süryaniler ayrıca eski Asurlular ile kökensel açıdan akraba olduklarını iddia ederler ve bazen kendilerini etnik olarak "Arap" yerine "Arami" olarak tanımlarlar.^[13]

•  
  MÖ 7. yüzyıldan kalma Asuri yazıtları
•  
  Asur kanatlı boğa rölyefi.
•  
  Aşur, Asurların ulusal tanrısıydı.
•  
  Asur aslan figürü.

Özel

Genel

• Sırrı Tiryaki, “Asur-Urartu İlişkilerinde Yerel Beylikler ve Onların Rolü” 23 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Amelie Kuhrt, “Eski Çağ’da Yakındoğu” Cilt 1 Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları – Şubat 2017
• Hakan Erol, “Eski Asur Şehir Devletlerinde Ticari Tekelleşme Politikası” 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

•   Sayce, Archibald Henry (1878). "Assyria". Encyclopædia Britannica. 3 (9. bas.). ss. 182–194. 

•   Sayce, Archibald Henry (1911). "Babylonia and Assyria". Encyclopædia Britannica. 3 (11. bas.). ss. 99–112. 
• Assyria on Ancient History Encyclopedia1 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "Assyria", LookLex Encyclopedia 18 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Theophilus G. Pinches, The Religion of Babylonia and Assyria in "btm" format
• Morris Jastrow, Jr., The Civilization of Babylonia and Assyria: its remains, language, history, religion, commerce, law, art, and literature, London: Lippincott (1915) – a searchable facsimile at the University of Georgia Libraries; also available in layered PDF format