Aziz Nesin

Aziz Nesin, 20 Aralık 1915'te Heybeliada'da doğdu. Babası Abdülaziz Bey Giresun'un Şebinkarahisar ilçesine bağlı Gölve köyünden^[3] gelerek İstanbul'a yerleşti ve bahçıvanlık yaparak geçimini sağladı.^[4] Annesi ise Ordu'nun Perşembe ilçesinin Anaç köyünde doğmuş olup küçük yaşlarda deniz binbaşısı Salim bey'e evlatlık verilmiş 13 yaşındayken 35 yaşındaki Abdülaziz bey ile evlendirilmiştir.^[5][6]

Nesin çocukluğunda İstanbul işgalinde yaşadığını şöyle yazmıştı: "Koşuşanlar beni kamyonun altından çıkardılar. Polisler de geldi. Babam şoförü öldürecek bıraksalar...

- Davacıyım!

Polisler anlatıyor babama: Dava edilemezmiş. Çünkü kamyon İngiliz işgal ordusunun kamyonuymuş. Şoför de bir Yunanlı... Bunları sonra düşündükçe anlıyorum ki, İstanbul yabancı çizmesi altındaymış."^[7]

Aziz Nesin, 1924'te Süleymaniye'deki adı daha sonra İstanbul 7. İlkokulu olarak değiştirilecek olan Kanuni Sultan Süleyman İptidai Mektebi'nin 3. sınıfına girdi. Ortaokulu Çengelköy Askerî Ortaokulunda tamamladı. İki yıl Darüşşafaka Lisesinde okuduktan sonra, 1935'te Kuleli Askerî Lisesinden üçüncülükle, 1937'de Harp Okulundan ikincilikle istihkâm asteğmen rütbesiyle mezun oldu. 1939'da Fen Tatbikat Okulunu bitirdi. Bu dönemde bir yandan da Güzel Sanatlar Akademisi Süsleme Bölümüne devam etti. Bir röportajında ona bu eğitim hayatının "fikr-i takip" dedikleri şeyi getirdiğini belirtmiştir.

Aziz Nesin, Kara Harp Okulu'nu bitirmesinin ardından asteğmen rütbesiyle orduya katıldı. 1941'den başlayarak II. Dünya Savaşı yıllarında 2 yıl Trakya'da çadırlı ordugâhta görev yaptı. 1942'de Erzurum Müstahkem Mevkii İstihkam Taburu Bölük Komutanlığı'na atandı ve bir bomba kazasında yaralandı. Erzincan'da depremde yıkılmış bir cephaneliğin boşaltılmasıyla görevlendirildi. 1944'te Ankara'da Harp Okulu'nda açılan ilk tank kursuna katıldı. Aynı yıl Zonguldak'ta uçaksavar top mevzileri yaptırmakla da görevlendirilir. Üsteğmen rütbesindeyken "görev ve yetkisini kötüye kullandığı" suçlamasıyla askerlikten uzaklaştırılır.

Oğlu Ateş Nesin babasının köylülere ekmek dağıtmasının bahane olarak gösterilerek askerlikten atıldığını aktarmaktadır. Halk arasındaki yoksulluk, üniversite ve ordu mensupları arasında muhalefetin oluşmasına sebep olmuştur. Takma adlarla gazete ve dergilere şiir ve deneme yazıları gönderen Aziz Nesin, takma adlarla yazdığı deşifre olunca askerî istihbarat tarafından yakın takibe alınmıştır. Kars'taki bölüğünü tahliye sırasında yolda karşılaştığı köylülerin askerden erzak dilenmesi üzerine, askerin tayınlarının bir bölümünü köylülere dağıtır. Bunun üzerine açılan soruşturmayla askerî mahkemede alınan kararla ordudan atılır.^[4]

Aziz Nesin, iki kere evlenmiş, Vedia Nesin ile yaptığı ilk evliliğinden Oya (d. 1940) ve Ateş Nesin (d. 1942); Meral Çelen ile yaptığı ikinci evliliğinden ise Hüseyin Ali (d. 1956) ve Ahmet Nesin (d. 1957) adlarında toplam dört çocuk sahibi olmuştur.

Gazeteci Zeynep Oral'ın Milliyet Sanat Dergisi için yaptığı röportajda, Aziz Nesin; mizahı, sanatçıyı ve sanatını şu şekilde tanımlamaktadır.^[8]

...Mizah deyince halk yararına işlevi olan görevci mizahı anladığımı baştan söylemeliyim... Beni mizah yazarlığına iten etken, o günkü ortamın koşullarıydı. Kısaca şunu söyleyeyim; genellikle yoksunluk ve yoksulluk yaşamından gelen bir kızgınlık, öfke, bir hınç alma biçimidir mizah... Her zorluk, her acı çeken ille de mizahçı olmaz elbet, ama bu ağır koşullar kişinin mizahçı yeteneğini geliştirir... Mizahçının yetişmesi için gerekli bireysel koşuldan da anlaşılacağı üzere, mizah, bir yıkıcılıktır. Mizahçı kırgınlıklarını, nefretini, kinini, öfkesini, hıncını, bilinçli bir biçimde gerçekten yıkılması gereken hedefe yöneltebilir ve mizah silahını halk yararına kullanabilirse, bir olumlu yıkıcı olur... Sınıfsal bilinci olan her yazar, ister istemez güdümlü olduğunu, kendi kendini güdümlediğini bilir. Sınıfsal bilince sahip bir yazarı, bir sanatçıyı güdümlü kılmak hiçbir politikacının hiçbir yönetmenin haddi değildir... Sanatın işlevi?... Bu konuda başkalarınınkine uymayan düşünceler içindeyim... Sanatçının kendini, kendi sınıfıyla özdeşleştirmesi koşuluyla, sanatın işlevi, sanatçının kendini dışlaması, varlaması, ortaya koyması demektir. Sınıfıyla özdeşleşmiş olduğundan, kendini anlatırken sınıfını anlatmış olur.

Askerlikten uzaklaştırılmasının ardından bir süre bakkallık, muhasiplik gibi işler yaptıktan sonra 1945 yılında Sedat Simavi'nin çıkardığı "Yedigün" dergisine girdi; daha sonra Karagöz gazetesinde de yapacağı gibi redaktörlük ve yazarlık yaptı. Aynı yıllarda profesyonel olarak oyun yazarlığı yaptı ve Tan gazetesinde köşe yazarlığına başladı. 4 Aralık 1946'da bir grup üniversite gencinin Tan gazetesini yakması üzerine, sekiz sayı süren, Cumartesi adlı haftalık magazin dergisini çıkarmaya girişti. Bu dergi denemesi de sonlanınca Vatan gazetesinde çalışmaya başladı. Aynı yıl, ilk bağımsız yapıtı olan Parti Kurmak ve Parti Vurmak adlı 16 sayfalık broşürü de yayınlanmıştı.

1946'da Sabahattin Ali ile birlikte Marko Paşa mizah gazetesini çıkardı ve büyük ses getirdi. Dergi dönemin politikacılarını ve tiplemelerini sözünü esirgemeden eleştirmeyi bilmiş, tüm baskıların ve defalarca kapatılmasının getirdiği zor koşullara karşın hedeflediği satış rakamlarına ulaşmıştır. Ancak davalar ve suçlamalar dergi yazarlarına epeyi zor dönemler yaşatmıştır. Nitekim yeni adlarla sürdürmeye çalıştıkları "Markopaşa" ekolünün hararetle eleştirdiği Amerikan yardımının Türkiye üzerindeki emellerine değindiği henüz yayınlanmamış olan "Nereye Gidiyoruz?" adlı yazısı nedeniyle; 12 Ağustos 1947'de 10 ay ağır hapis ve 3 ay 10 gün de Bursa'da "emniyet-i umumiye nezareti" altında bulundurulma cezasına çarptırıldı. Yazılarının bulunduğu bazı gazete ve dergileri illegal ya da masraflı olduğu için meslektaşlarıyla birlikte sattı.

Bu yıllarda yazar Kerim Sadi ile ortak bir ev tutarlar.^[9] Kerim Sadi'nin ismi Aziz Nesin'in Bir Sürgünün Anıları kitabında sık sık geçmektedir.^[10] Aziz Nesin bu eserinde Sadi'nin entelektüel birikimini teslim etmekle birlikte kişiliğini fazlasıyla eleştirmiştir. Nesin'in trajikomik Bursa anılarına göre Kerim Sadi bencil ve kendini beğenmiş bir kişidir.

İkinci kitabı Azizname'yi 1948'de çıkardı. Taşlamalardan oluşan bu kitap için İstanbul 2. Ağır Ceza Mahkemesi'nde dava açıldı. 4 ay tutuklu olarak süren dava sonunda mahkûmiyet almadı; ancak 1949 yılında Birleşik Krallık Prensesi II. Elizabeth, İran Şahı Rıza Pehlevi, Mısır Kralı I. Faruk, birlikte Ankara'daki elçilikleri aracılığıyla Türkiye Dışişleri Bakanlığına resmen başvurarak, bir yazısında kendilerini aşağıladığı iddiasıyla aleyhine dava açınca 6 ay hapse mahkûm edildi.

1952'de İstanbul'da Levent'te bir dükkân kiraladı ve Oluş Kitabevi'ni açtı; Levent sakinlerine gazete dağıtma işini sürdürmekle beraber, iki küçük çocuğunun geçimini sağlayamayınca 1953'te Beyoğlu'nda bir ortağıyla "Paradi Fotoğraf Stüdyosu"nu kurdu. 1954'te Akbaba dergisinde takma adlarla öyküler yazmaya başladı. Zira edebiyat hayatında iki yüze yakın takma ad kullanmıştır.

1955'te 6-7 Eylül faciası olarak tarihimize gelen İstanbul'daki azınlıkların ev ve dükkânlarının korkunç yıkımına suçlu aranmaya başlanmıştı. Demokrat Parti iktidarı olayların bir "Komünist komplosu" olduğunu iddia ederek aralarında Aziz Nesin'in de olduğu, 100'e yakın solcuyu tutuklattı. Aziz Nesin hiçbir gerekçe olmaksızın 9 ay cezaevinde yattı.

“Dolmuş”, (1955); “Yeni Gazete” (1957), Akşam (1958), “Tanin” (1960), "Günaydın" (1969), Aydınlık (1993) gibi dergi ve gazetelerde yayımlanan gülmece öyküleri, röportajlar ve fıkralarla Çağdaş Türk edebiyatının tanınmış ve en verimli kalemlerinden biri durumuna geldi.

1956'da Kemal Tahir ile birlikte Düşün Yayınevini kurdu. 1958'de Dolmuş-Karikatür dergisi ile birleşerek 1963'e dek yayıncılığı tek başına sürdürdü. Bir yandan da Yeni Gazete, Akşam ve Tanin'de günlük köşe yazıları yazdı. 1962'de 42 sayı yaşayacak olan “Zübük” adlı mizah dergisini çıkardı.

1956 yılında İtalya'da (Bordighera'da) yapılan ve 22 ülkenin katıldığı Uluslararası Gülmece Yarışması'nda ilk ödül olan Altın Palmiye'yi "Kazan Töreni" adlı öyküsüyle kazandı. Ertesi yıl aynı ödülü "Fil Hamdi" adlı öyküsüyle ikinci kez kazandı.

27 Mayıs 1960 askeri darbesi ile Türkiye'de özgürlük döneminin başladığını düşünerek ilk ödülünü devlet hazinesine bağışladı. Ardından CHP'nin eski genel sekreteri Kasım Gülek'in sahibi olduğu Tanin gazetesinde yazmaya başladı. Fakat 18 Mayıs 1961'de "komünizm propagandası" yapmaktan dolayı tutuklanarak sıkıyönetim mahkemesinde yargılandı. Bunun üzerine Kasım Gülek gazetede "Dün nezarete alınan muharrir Aziz Nesin’in bir hafta önce gazetemizle ilişkisi kesilmiştir" denilen bir açıklama yayınlattı.

Düşün Yayınevinin Şubat 1963'te yanması üzerine, yazarlığı tek uğraş edindi. İlk kez 1965 yılında -ancak 50 yaşındayken bu hakkı elde edebilmişti- bir pasaport alabildi. Berlin ve Weimar'daki Antifaşist Yazarlar Toplantısı'na davetli olarak katıldı. 6 ay süren bu ilk yurt dışı gezisinde, Polonya, Sovyetler Birliği, Romanya ve Bulgaristan'a gitti.

Nesin, 1966'da Bulgaristan'da yapılan uluslararası gülmece yarışmasında birincilik ödülü olan Altın Kirpi'yi "Vatani Vazife" adlı öyküsüyle kazandı. 1968'de Milliyet Gazetesi'nin açtığı Karagöz oyunu yarışmasında "Üç Karagöz" oyunuyla birincilik ödülü aldı.

1969'da Moskova'da yapılan uluslararası gülmece yarışmasında "İnsanlar Uyanıyor" adlı öyküsüyle Krokodil birincilik ödülü, 1970'te de Türk Dil Kurumunun oyun ödülünü "Çiçu" adlı oyunuyla kazandı.

Eşi Meral Çelen'in önerisiyle 1972'de Nesin Vakfını kurdu.^[11] Vakıfta, her yıl belirli sayıda alınan kimsesiz ve yoksul çocukların bakım ve eğitimlerini üstlendi. Kitaplarının tüm gelirini Vakfa bıraktı.

1976-1980 arasında her yılın edebiyat ürünlerinden seçmelerin bulunduğu Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı'nı çıkardı. 1974'te Asya-Afrika Yazarlar Birliğinin Lotus Ödülü'nü kazanan Nesin, 1975 Lotus Ödülü'nü almak için Filipinler'in başkenti Manila'da yapılan törene katıldı.

1976'da Bulgaristan'da Gabrovo kentinde düzenlenen gülmece kitabı uluslararası yarışmasında birinciliği elde ederek Hitar Petar Ödülü'nü kazandı. 1977'de Türkiye Yazarlar Sendikası Başkanı seçilen Nesin, bu göreve uzun yıllar devam etti.

1978'de "Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz" adlı romanıyla Madaralı Roman Ödülü'nü kazanırken, 1982'de Vietnam'daki Asya-Afrika Yazarlar Birliği toplantısından dönüşte Moskova'da kalp hastalığından hastaneye kaldırılan Nesin, "Kalp Hastalıkları Araştırma Merkezi"nde bir ay kalarak tedavi gördü.

1983'te Amerika Birleşik Devletleri'nde Indiana Üniversitesinin düzenlediği uluslararası toplantıya çağrılan Nesin, pasaportu 12 Eylül idaresince geri alındığı için bu toplantıya katılamadı.

20 Aralık 1984'te Şan Sinema Salonu'nda 70. doğum günü töreni yapıldı. 1984'te Aydınlar Dilekçesi girişiminde bulundu. 1985'te Ekin A.Ş.nin kurulması girişiminde bulundu. Aynı yıl, Birleşik Krallık'ta PEN Kulüp onur üyeliğine seçildi ve TÜYAP'ın düzenlediği "Halkın Seçtiği Yılın Yazarı Ödülü"nü kazandı.

Nesin, 1989'da "Demokrasi Kurultayı"nın toplanmasında etkin görev aldı ve oluşturulan "Demokrasi İzleme Komitesi"nin iki başkanından biri oldu. Aynı yıl, Sovyet Çocuk Fonu'nun ilk kez verilen "Tolstoy Altın Madalyası"na değer görüldü.

19 Mart 1990'da Ankara Sanat Kurumunda 75. yaşını kutlayan Nesin, 2 Temmuz 1993'te Pir Sultan Abdal etkinliklerine katılmak üzere Sivas'a gitti. 37 kişinin yaşamını yitirdiği Madımak Oteli katliamından yaralı olarak sağ kurtuldu.

Türkiye Yazarlar Sendikası Yönetim Kurulu, 30 Mart 1994 tarihinde, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığını kazanan RP'li Recep Tayyip Erdoğan'ın bazı gazetelerde yer alan “Aziz Nesin'in ismini İstanbul'dan sileceğiz” ifadesini kınayan bir bildiri yayınladı.

Yazar, söyleşi ve imza günü için gittiği Alaçatı’da 1995'te 5 Temmuz'u 6 Temmuz'a bağlayan gece sabaha karşı geçirdiği kalp kriziyle hayatını kaybetti. Cenazesi Çeşme Cumhuriyet Savcısı'nın isteğiyle otopsi yapılmak üzere 6 Temmuz'da Çapa Tıp Fakültesine getirildi. 7 Temmuz 1995'te vasiyeti gereği hiçbir tören yapılmaksızın ve yeri belli olmayacak şekilde Çatalca'daki Nesin Vakfının bahçesine gömüldü.

Ankara Uluslararası Film Festivali çerçevesinde verilen özel ödüllerin arasında "Aziz Nesin Emek Ödülü" verilmektedir.

Aşağıda, Aziz Nesin'e özgü başlıca yazım biçimleri verilmiştir.

-beri, -buçuk, aradabir, ara sıra, arayer, azbiraz, azçok, azkaldı, azkalsın, başüstüne, beribenzer, bibakıma, bibaşına, biçok, bidolu, bigün, bikaç, bikez, birara, bir arada, birdenbire, biriki, bisüre, bisürü, bişey, bitakım, bitane, bitek, bitürlü, biyana, biyer, buyüzden, candarma, cıgara, çokaz, enaz, ençok, epiy, fotograf, gülegüle, hangibir, herhangi biri, herneyse, herşey, hertürlü, heryan, heryer, herzaman, hiçbirşey, hiç kimse, hoşgeldin, hoşbulduk, Istanbul, ikidebir, işgören, kıravat, kimbilir, nağra, pek az, pek çok, sağol, Sıvas, tiren ya da ve yazıyla gösterilen her sayı bitişik

• 1994: Canım Oğlum Canım Babacığım - 1
• 1994: Canım Oğlum Canım Babacığım - 2
• 1994: Aziz Nesin – Ali Nesin Mektuplaşmaları III, Mektuplar
• 1995: Aziz Nesin – Ali Nesin Mektuplaşmaları IV, Mektuplar
• 1995: Aziz Nesin – Tahsin Saraç Mektuplaşmaları, Mektuplar
• 1998: Aziz Nesin – Meral Çelen Mektuplaşmaları, Mektuplar

• 1956: Bilmem Ne Adası
• 1956: Berber Nonoş
• 1954: Baba Mirası
• 1955: Deniz Aslanı
• 1960: Bayan Aynur ile Bay Buyur

• 1977: Dünya Kazan Ben Kepçe
• 2013: Yurt Gezileri

• 1950: Biraz Gelir misiniz
• 1959: Bir Şey Yap Met
• 1963: Toros Canavarı
• 1968: Düdükçülerle Fırçacıların Savaşı
• 1969: Üç Karagöz Oyunu
• 1970: Çiçu
• 1970: Tut Elimden Rovni
• 1970: Hadi Öldürsene Canikom
• 1976: Pırtlatan Bal
• 1992: Başarımı Karılarıma Borçluyum
• 1992: Bir Zamanlar Memleketin Birinde
• 1992: Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz
• 1992: Hakkımı Ver Hakkı
• 1992: Zat-ı Devletleri İbiş Hazretleri

• xxxx: Seviye On Ölüme Beş kala
• xxxx: Azizname
• xxxx: On Dakika
• 1984: Sondan Başa
• 1988: Kendini Yakalamak
• 1990: Hoşçakalın
• 1995: Sivas Acısı

• 1994: Bir Tutam Aydınlık
• 1959: Az Gittik Uz Gitmek
• 1958: Nutuk Makinesi
• 1971: Merhaba

• 1988: İnsanlar Konuşa Konuşa
• 1993: Onursal Doktor Olamamanın Büyük Onuru
• 1994: Bir Dokun Bir Dinle

• 1990: Yetmiş Beşinci Yaşında Aziz Nesin, Alpay Kabacalı
• 1994: Asılacak Adam, Demirtaş Ceyhun
• 1995: "Ç" Arkadaşım Aziz Nesin, Müjdat Gezen
• 1996: Aziz Nesin'li Fotoğraflar, Ataol Behramoğlu
• 1998: Gömüyü Arayan Adam, Ali Nesin
• 2006: Babam Aziz Nesin, Ateş Nesin
• 2007: Gözyaşından Gülmeceye Aziz Nesin, Alpay Kabacalı
• xxxx: Aziz Nesin Ve İsveç Serüveni, Abdullah Gürgün
• xxxx: Aziz Nesin'li Yıllar, Meral Çelen
• xxxx: Yaz Babam Yaz, Ahmet Nesin
• xxxx: Tek Ciltte Aziz Nesin, Kalem Yapın Beni Kalem!..^[12]
• xxxx: 70 Yaşım Merhaba

Hayatı boyunca pek çok ödül, mansiyon ve madalya ile onurlandırılan Aziz Nesin'in kazandığı bazı önemli ödüller aşağıda listelenmiştir:^[13]

• 1956: Altın Palmiye, İtalya (Kazan Töreni adlı öyküsüyle)
• 1957: Altın Palmiye, İtalya (Fil Hamdi adlı öyküsüyle)
• 1959: Gazeteciler Cemiyeti Fıkra Ödülü
• 1966: Altın Kirpi, Bulgaristan (Vatani Vazife adlı öyküsüyle)
• 1968: Milliyet Gazetesi 6. Karacan Armağanı Birincilik Ödülü (Üç Karagöz adlı oyunuyla)
• 1969: Krokodil Ödülü, Sovyetler Birliği (İnsanlar Uyanıyor adlı öyküsüyle)
• 1970: Türk Dil Kurumu Tiyatro Ödülü (Çiçu adlı oyunuyla)
• 1974: Arkın Çocuk Edebiyatı İkincilik Ödülü (Pırtlatan Bal adlı öyküsüyle)
• 1975: Lotus Asya-Afrika Yazarlar Birliği Ödülü
• 1977: Bulgaristan Uluslararası Gülmece Kitapları Yarışması Hitar Petar Ödülü
• 1978: Madaralı Roman Ödülü (Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz adlı romanıyla)
• 1984: Erkekçe Başarı Ödülü (Tülsüyü Sevmek hikâye dalında en başarılı eser)
• 1985: TÜYAP Halkın Seçtiği Yılın Yazarı
• 1990: Abdi İpekçi Barış ve Dostluk Ödülü
• 1990: Tolstoy Altın Ödülü
• 1990: Viyana Tiyatro Ödülü
• 1991: Rüştü Koray Armağanı
• 1992: Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü ve Altın Madalyası
• 1993: Carl Von Ossietzky Ödülü
• 1993: Dionysos Şiir Ödülü
• 1994: CPJ Uluslararası Basın Özgürlük Ödülü
• 1994: Hiroşima Vakfı Ödülü
• 1995: Orhan Apaydın Demokrasi ve Barış Ödülü

• Nesin Yayınevi

• Aziz Nesin - Kadı Burhaneddin Türbesi'nde (Sivas, muhtemelen 1940'lı yıllar)
• BBC Türkçe ile 1993 yılında yapılan röportaj 4 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• IMDb'de Aziz Nesin