Vatan (gazete, 1940)

Ahmet Emin Yalman akrabaları, dostları ve tanıdıklarından topladığı elli bin lira sermaye ile bir limited şirket kurarak Vatan'ı 19 Ağustos 1940'ta çıkardı. Gazetenin matbaa ve idaresi için Çağaloğlu'nda Molla Fenari Sokağı'nda 32 numaralı bina iki bin iki yüz metrekare arsasıyla beraber önce kiralandı, sonra yüz bin liraya satın alındı. Gazetenin M.A.N. marka Alman rotatif makinası da Atina'da çıkan Ethnos gazetesinden on yedi bin liraya alındı.^[1] Vatan Neşriyat Türk Limited Şirket nizamnamesinin 38'inci maddesinde hissedar olanların gazetenin neşriyatında hiçbir müdahale ve mesuliyetleri olmayacağı kayda geçirilmişti.^[2]

Vatan önce tutmadı. Bir yıl kadar önce başlamış bulunan II. Dünya Savaşında Batı dünyasının tarafını tutuyordu fakat Türkiye'nin genel eğilimi o günlerde Almanya'dan yanaydı. Ülkede canlı bir muhalefet havası, güçlü bir demokrasi talebi bulunmayıp gazetenin sık sık hükûmetin hoşuna gitmeyecek eleştiri yazıları hem halk tarafından ilgisiz kalıyor, hem de sık sık hükûmet tarafından kapatma cezalarına neden oluyordu.^[3]

Bunlardan ilki, 21 Ekim - 4 Aralık 1941 arasında Berraklığa Doğru başlığı altında yayınlanan ve mevcut yasakçı politikalar yerine laiklik çerçevesinde dini eğitim olanakları sağlanması gerekliliği ifade edilen yazı dizisiydi. Bu dizideki son başyazıda şöyle deniyordu: "Zahit sıfatıyla dinin emirlerini yerine getirenler, çocuklarının ve kardeşlerinin de bu adab ve erkanı öğrenmelerini isterler. Gerek onlardan isteyenler için, gerek başka arzu ve ihtiyaçlar duyanlar için camilerde muayyen gün ve saatlerde ders serileri tertip edilmesi bir kısım vatandaşların arzularını yerine getirecek ve duyulan bir ihtiyacı karşılayacak bir hareket olur. Aynı zamanda bu dersleri kitap halinde neşretmek de elbet faydalıdır." Bu yazı dizisi Vatan'ın o zamana dek görülmemiş 45 günlük kapatma cezasına uğramasını getirdi.^[4]

Vatan 7 Aralık 1942 tarihli pazar sayısında Charlie Chaplin’in New York Radyosunda Hitler ile alay eden konuşmasını haber olarak yayımladı. Bu konuşmasında "Öyle bir dünyada yaşıyoruz ki, biz de kime inanacağımızı şaşırdık. Eşeklere mi? İnsanlara mı?" diyerek Hitler’e ima yoluyla "eşek" diyen Chaplin'i haber yapan Vatan gazetesi ayrıca haberin yanında Hitler'i eşeğe benzeten bir karikatüre de yer verdi. Bu haberin yayımlanmasının ardından gazetesi ikinci defa, bu kez 60 gün süreyle kapatıldı.^[5]

Daha sonra 25 - 27 Eylül 1944 arasında Ahmet Emin Yalman'ın üç yazısında Varlık Vergisini "Nazilik ve Faşizme doğru kapıyı açan" bir uygulama olarak tanımladığı için bu kez gazetenin süresiz olarak kapatılmasına kararı verildi.

Böylece Vatan 1 Ekim 1944'ten 22 Mart 1945 gününe kadar kapalı kalıp^[6] sonunda Vatan gibi kapatılmış halde bulunan Tasvîr-i Efkâr ve Tan gazeteleriyle beraber Başbakan Şükrü Saracoğlu'dan bu yasağa son verilmesi yönündeki taleplerine olumlu cevap alınarak yayın hayatına devam edebildi.^[7]

Dörtlü Takririn Meclise verilmesinin ardından Vatan gazetesi tek partili düzene ve CHP'ye karşı muhalefetin öncüsü rolünü oynamaya başladı. Ahmet Emin Yalman sekiz gün süren bir yazı dizisiyle çok partili sisteme geçilmesi için mücadele bayrağını açtı.^[8] Fuad Köprülü'nün tek parti sistemine karşı ilk açık isyan hareketi olarak kabul edilen "Açık Konuşalım" başlıklı makalesi 25 Ağustos 1945'te Vatan gazetesinde çıktı.^[9]

1946'dan sonra gazetenin satışı yüz on beş bin gibi, o zamana kadar Türkiye'de görülmemiş bir rekor seviyeye yükseldi. 1947 yılında yüzde yüzelli brüt kâr sağlayarak altı yüz bin lira sermayeli bir anonim şirket haline geldi ve Almanya'daki M.A.N. fabrikasına 32 sayfayı dört renkli basabilen bir rotatif makine ısmarlandı.^[10] 1951'de Vatan yeni matbaa makinesinde 32 sayfalık dört renkli basılmaya başlamış olup ayrıca renkli pazar ilaveleri de çıkarıyordu.^[11] 1952'de Pan-American havacılık grubu ile Universal Film Şirketinin düzenlediği uluslararası güzellik yarışmasına Türkiye'nin ilk defa katılmasını da Vatan gazetesi sağladı.^[12]

27 Mayıs'tan sonra ortaklarıyla ayrılıkları artan Yalman 1961 yılından ayrılıp Hür Vatan adlı yeni bir gazete kurdu fakat bu gazete tutmayınca bir yıl sonra kapatmak zorunda kaldı.^[13] Vatan gazetesi ise 1962'den itibaren tümüyle Naim Tirali tarafından satın alınarak 1975 yılına kadar yayın hayatına bu şekilde devam etti.^[14] 1975'te kapatılmasının ardından ise, 1976 yılı itibarıyla farklı bir yayın kadrosu ile yeni bir Vatan gazetesi bu kez Numan Esin tarafından çıkartıldı.

• Sanem Gök: Türk Siyasal yaşamında Vatan Gazetesi (1950-1960)8 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi (2003)
• İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi basın arşivinde bulunan 1940-42, 1952, 1954, 1957 yılı sayıları^{[ölü/kırık bağlantı]}

• Vatan (gazete, 1923)
• Vatan (gazete, 1976)
• Vatan (gazete, 2002)

• Yalman, Ahmet Emin (1997). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim. 3–4 (2 bas.). İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret A.Ş.