เครื่องหมายทางเรือ

เครื่องหมายทางเรือ^[a] หรือ เครื่องหมายการเดินเรือ^[b] (อังกฤษ: Navigational aid: NAVAID หรือ aid to navigation ATON) คือสัญญาณ เครื่องหมาย หรืออุปกรณ์นำทางประเภทใดก็ตามที่ช่วยนำทางในการเดินเรือ โดยปกติจะเป็นการเดินทางทางทะเลหรือทางการบิน โดยทั่วไปประกอบไปด้วย ประภาคาร ทุ่น สัญญาณหมอก และกระโจมกลางวัน

ตามอธิธานศัพท์ในรายการไฟของยามฝั่งสหรัฐ เครื่องหมายเดินเรือ (aid to navigation: ATON) คืออุปกรณ์ใด ๆ ที่อยู่ภายนอกเรือหรือเครื่องบินที่มีจุดประสงค์เพื่อช่วยนักเดินเรือในการกำหนดตำแหน่งหรือเส้นทางที่ปลอดภัยของตน หรือเพื่อเตือนถึงอันตราย หรือสิ่งกีดขวางการเดินเรือ

เครื่องหมายทางข้าง (Lateral marks) บอกถึงขนาดของร่องน้ำเดินเรือ กำหนดมาตรฐานโดยสมาคมประภาคารและเครื่องหมายทางเรือระหว่างประเทศ (International Association of Marine Aids to Navigation and Lighthouse Authorities: IALA) โดยเมื่อเข้าใกล้ท่าเรือ จะมีการวางแนวทางเดินเรือทางด้านกราบซ้าย (Port hand marks) ไปยังท่าเรือในฝั่งซ้าย (Port)^[1] และแนวทางเดินเรือทางด้านกราบขวา (Starboard hand marks) ในฝั่งขวา (Starboard)^[1] ซึ่งแนวทางเดินเรือทางด้านกราบซ้ายเป็นรูปทรงกระบอก ส่วนด้านกราบขวาเป็นทรงกรวย ถ้าเครื่องหมายเป็นรูปเสาหรือเสากระโดง ให้ติดเครื่องหมายยอดเป็นทรงกระบอกหรือทรงกรวยตามความเหมาะสม^[2]

เครื่องหมายด้านข้างบ่งบอกถึงขอบของช่อง มาตรฐานดังกล่าวกำหนดโดยสมาคมระหว่างประเทศด้านการช่วยเหลือทางทะเลเพื่อการเดินเรือและประภาคาร (IALA) เมื่อเข้าใกล้ท่าเรือ (ซ้าย) และเครื่องหมายมือกราบขวาไปทางกราบขวา (ขวา) เครื่องหมายมือของท่าเรือเป็นรูปทรงกระบอก เครื่องหมายทางกราบขวาเป็นรูปกรวย ถ้าเครื่องหมายเป็นรูปเสาหรือเสากระโดง ให้ติดเครื่องหมายยอดเป็นทรงกระบอกหรือทรงกรวยตามความเหมาะสม^[2]

IALA แบ่งพื้นที่บนโลกออกเป็นสองภูมิภาค คือภูมิภาค A และ B สำหรับภูมิภาค B ประกอบไปด้วย ทวีปอเมริกา (ไม่รวมกรีนแลนด์) ร่วมกับญี่ปุ่น เกาหลี และฟิลิปปินส์ ส่วนภูมิภาค A คือส่วนที่เหลือบนโลก สำหรับภูมิภาค A ทางกราบซ้าย (Port marks) จะเป็นสีแดง ส่วนทางกราบขวา (Starboard marks) จะเป็นสีเขียว และในภูมิภาค B ทางกราบซ้ายใช้สีเขียวส่วนกราบขวาใช้สีแดง^[2] โดยที่เครื่องหมายจะมีหมายเลขประกอบ เครื่องหมายสีแดงจะเป็นเลขคู่ และเครื่องหมายสีเขียวจะเป็นเลขคี่^[3]

ในกรณีของเครื่องหมายแบ่งช่องทางแยกที่เรียกว่า "เครื่องหมายช่องทางเดินเรือที่เหมาะสม" (Preferred channel marks) หรือ "ทุ่นทางแยก" (Junction buoy) เครื่องหมายสีและรูปทรงจะตรงกับร่องน้ำเดินเรือหลักโดยมีแถบสีอื่นแสดงฝั่งของร่องน้ำรอง^[2] ใน IALA ภูมิภาค A ร่องน้ำรองจะแยกออกไปเพื่อเชื่อมต่อกับเครื่องหมายบริเวณทางแยก โดยจะใช้เป็นทรงกระบอกสีแดงและมีแถบสีเขียว ซึ่งกระบอกสีแดงหมายถึงด้านกราบซ้ายสำหรับร่องน้ำหลัก ส่วนแถบสีเขียวหมายถึงด้านกราบขวาสำหรับร่องน้ำรอง^[4] ใน IALA ภูมิภาค B จะใช้สีกลับกัน (แต่รูปร่างไม่กลับกัน) ^[5]

เครื่องหมายจตุรทิศ^[b][a] หรือ เครื่องหมายแจ้งสิ่งอันตราย^[a] (Cardinal marks) มีไว้สำหรับเตือนถึงสิ่งอันตราย (เช่น ซากเรืออับปาง สันดอน โค้ง จะงอย เป็นต้น) และสำหรับแจ้งว่าน่านน้ำจากนี้พ้นจุดอันตรายไปแล้ว มีด้วยกันสี่เสี้ยวคือ เหนือ ตะวันออก ใต้ และตะวันตก โดยเครื่องหมายจตุรทิศเมื่อวางไว้ทิศเหนือของอันตรายจะระบุว่าน่านน้ำปลอดภัยอยู่ด้านเหนือของเครื่องหมาย เช่นเดียวกันกับการวางไว้ทางทิศตะวันออก ทิศใต้ และทิศตะวันตกตามลำดับ โดยเครื่องหมายจตุรทิศจะเป็นสีเหลืองและสีดำ พร้อมกับกรวยสองอันอยู่ที่เครื่องหมายบริเวณด้านบน ซึ่งการใช้งานเหมือนกันทั้ง IALA ภูมิภาค A และ B^[6]

เครื่องหมายสิ่งอันตรายโดดเดี่ยว (Isolated danger mark) มีสีดำพร้อมด้วยแถบสีแดงแนวนอนและมีลูกบอลสีดำติดเป็นเครื่องหมายอยู่ด้านบน เครื่องหมายนี้เตือนถึงอันตราย (สันดอน หิน ซากเรืออัปปาง เป็นต้น) ซึ่งอยู่โดดเดี่ยวท่ามกลางที่ปลอดภัย^[7]

เครื่องหมายแสดงที่ปลอดภัย (Safe Water Marks) เป็นแถบสีแดงและสีขาวแนวตั้งมีทรงกลมสีแดงลูกเดียวติดอยู่เป็นเครื่องหมายด้านบน แสดงว่ารอบ ๆ เป็นพื้นที่น่านน้ำที่ปลอดภัย ปกติจะใช้งานเพื่อระบุจุดเริ่มต้นของร่องน้ำน้ำหรือเข้าสู่ท่า^[7]

ใช้สำหรับบ่งบอกและแสดงถึงอันตรายที่พึ่งมีการค้นพบหรือเกิดขึ้นซึ่งยังไม่ได้ทำเครื่องหมายไว้ในชาร์ท (หรือประกาศอัปเดต) โดยเครื่องหมายนี้จะใช้งานในระยะเวลาสั้น ๆ จนกว่าอันตรายดังกล่าวจะถูกจัดการออกหรือทำเครื่องหมายทางข้างเพื่อหลีกเลี่ยงหรือทำเครื่องหมายจตุรทิศ เครื่องหมายนี้จะมีแถบสีน้ำเงินและสีเหลืองแนวตั้ง และมีแสงไฟสีเหลืองและสีน้ำเงิน บนยอดทำเครื่องหมายเป็นกากบาทสีเหลืองแนวตั้ง^[8]

ใช้สีเหลืองพร้อมด้วยเครื่องหมาย "X" ใช้สำหรับทำเครื่องหมายเพื่อระบุคุณสมบัติอื่น ๆ เช่น พื้นที่ว่ายน้ำ พื้นที่ทอดสมอ ท่อส่งน้ำมันหรือแก๊สธรรมชาติ ซึ่งเหตุผลของแต่ละเครื่องหมายจะถูกระบุไว้บนชาร์ท^[9]

ไฟเสี้ยว (Sector lights) คือไฟที่ใช้แสดงที่แตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับมุมองศาที่เข้าใกล้ โดยทั่วไปจะใช้เพื่อระบุร่องน้ำที่ปลอดภัย (สีขาว) และแสดงเป็นสีแดงหรือสีเขียวหากเรืออยู่นอกร่องน้ำที่ปลอดภัย ซึ่ง IALA กำหนดให้สีของแสงเป็นไปตามภูมิภาคที่กำหนด (A หรือ B) ^[10]

นอกจากนี้ยังมีการทำเครื่องหมายอื่น ๆ ที่ให้ข้อมูลนอกเหนือไปจากเขตน่านน้ำที่ปลอดภัย ส่วนใหญ่ใช้เป็นสีขาวและมีเครื่องหมายสีส้มและตัวอักษรสีดำ ใช้เพื่อบอกทิศทางและข้อมูล เตือนถึงอันตรายและอาจถูกทำลาย แสดงเครื่องหมายพื้นที่ควบคุม และแสดงเครื่องหมายพื้นที่นอกเขต ซึ่งเครื่องหมายเดินเรือเหล่านี้ไม่ใช่เครื่องหมายจราจรร่องน้ำ

บนเครื่องหมายที่ไม่ใช่ทุ่นทางข้าง จะมีการใช้เครื่องหมายรูปทรงบางแบบเพื่อสื่อความหมายบางสิ่ง คือ

สี่เหลี่ยม

แสดงข้อมูล รวมถึงสถานที่เติมอาหาร สิ่งของ สัมภาระ และการซ่อมแซม บางครั้งใช้ในการแสดงทิศทาง^[11]

ไดมอน

เตือนถึงอันตราย เช่น หิน การก่อสร้าง เขื่อน หรือตอไม้^[11]

วงกลม

เป็นเครื่องหมายแสดงพื้นที่ควบคุม เช่น พื้นที่ลดการเกิดคลื่น (No wake) เดินเครื่องด้วยรอบเดินเบา จำกัดความเร็ว หรือโซนเจ็ทสกี^[11]

ไดมอนครอส

แสดงถึงพื้นที่ที่จำกัดสำหรับเรือทุกลำ เช่น พื้นที่ว่ายน้ำและเขื่อน^[11]

ระบบ AtoN สามารถเชื่อมโยงเข้ากับระบบสําแดงข้อมูลเรืออัตโนมัติ (automatic identification system: AIS) ได้ โดยระบบ AIS ที่ได้รับข้อมูลจากเครื่องหมายทางเรือ (ทุ่น ประภาคาร เป็นต้น) โดยตรงเรียกว่าระบบ "Real AIS AtoN"^[12][13]

หากไม่พร้อมที่จะติดตั้งระบบ AtoN พร้อมเครื่องส่งสัญญาณไปยัง AIS เราสามารถกำหนดให้สถานีชายฝั่งส่งข้อความ AIS ในนามของ AtoN ได้ โดยเรียกว่าแบบสังเคราะห์คือ "Synthetic AtoN" โดยอาจจะเรียกอีกอย่างว่าเป็น "monitored synthetic AtoNs" หรือ "predicted synthetic AtoNs" ซึ่งเดิมก่อนหน้านี้อาจจะมีการเชื่อมต่อกับเครื่องหมายทางเรือระบบ AtoN เพื่อให้สถานี AIS สามารถยืนยันสถานะของ AtoN ที่ติดอ���ู่กับเครื่องหมายทางเรือได้ แต่ต่อมาไม่ได้มีการเชื่อมต่อกับระบบ AIS จึงใช้การส่งข้อมูลคาดคะเนว่าเครื่องหมายทางเรือที่เคยติดตั้งระบบ AtoN ว่าน่าจะอยู่ในจุดที่ควรจะเป็น^[14]

หากไม่มีระบบ AtoN ติดตั้งอยู่จริง ๆ (เช่นในกรณีการทำเครื่องหมายเรือที่อัปปางในช่วงเวลาหนึ่ง) จะมีการใช้งานระบบเสมือนคือ "virtual AIS AtoN"^[14]

ในระบบ AIS AtoN แต่ละแห่งจะต้องมีเลขหมายระบุตัวตนในกิจการเคลื่อนที่ทางทะเล (MMSI) ที่ไม่ซ้ำกัน ในขณะที่แบบสังเคราะห์และแบบเสมือนจะใช้การใช้หมายเลข MMSI ซ้ำกับตำแหน่งของเครื่องส่งสัญญาณฐานเพื่อระบุตำแหน่งของเครื่องส่ง ไม่ใช่ตำแหน่งจริง ๆ ของระบบ AtoN ที่ติดอยู่กับเครืองหมายทางเรือ^[15]

หลักไฟนำ^[b] หรือ ไฟแนวนำ^[a] (Leading lights) (เช่น "นำเรือไปยังสถานที่ปลอดภัย) เป็นเครื่องหมายคงทีซึ่งใช้แทนที่ทุ่นเครื่องหมายข้างทางในการช่วยให้เรือสามารถนำทางไปในร่องน้ำที่ต้องการ เรียกอีกอย่างนึงว่า "เครื่องหมายนำร่อง" (channel markers) โดยสามาระใช้ร่องน้ำเดินทางเข้าออกได้ตามปกติ และหากติดตั้งไฟก็จะสามารถใช้นำทางได้ในเวลากลางคืน ซึ่งโดยปกติแล้วเครื่องหมายด้านบนจะอยู่บนเนินเขาเหนือจากเครื่องหมายล่างหรือด้านหน้า ซึ่งกะลาสีเรือจะทราบรูปทรงของเครื่องหมายหรือไฟจากแผนผังการเดินเรือและสามารถเข้าใจได้ว่าเมื่อมันอยู่ในสถานะ "เปิด" (เครื่องหมายหนึ่งไม่ได้อยู่เหนืออีกเครื่องหมาย) เรือจะต้องถูกนำทางไปยังสถานะ "ปิด" (เครื่องหมายบนอยู่เหนือเครื่องหมายล่าง) ซึ่งเป็นแนวที่สมบูรณ์ในการเดินเรือในร่องน้ำ

ในบางครั้ง เครื่องหมาย/ไฟแนวนำจะถูกทำขึ้นมาด้วยเลเซอร์ เช่นเดียวกับช่องเลเซอร์ใต้สะพานแทสมันบนแม่น้ำเดอร์เวนต์ที่เมืองโฮบาร์ต รัฐแทสเมเนีย ประเทศออสเตรเลีย

• เรือใช้งานเครื่องหมายทางเรือ
• ทุ่น
• เครื่องหมายกลางวัน
• สถานีวิทยุเครื่องช่วยการเดินอากาศ (DME)
• แตรสัญญาณหมอก
• ระบบกำหนดตำแหน่งบนโลก (GPS)
• เครื่องช่วยการเดินอากาศ (ILS)
• ภูมิสัญลักษณ์
• ประภาคาร
• ระบบช่วยนำทางพิสัยไกล (LORAN)
• วิทยุประภาคาร (NDB)
• กระโจมเรดาร์ (Racon)
• วิทยุนำทาง
• หลักไฟนำ
• เครื่องหมายทางทะเล
• สถานีสัญญาณ
• สัญญาณเรือดำน้ำ
• ระบบนำทางทางอากาศทางยุทธวิธี (TACAN)
• สถานีเครื่องช่วยการเดินอากาศแบบวีโออาร์ (VOR)
• กฎข้อบังคับระหว่างประเทศเพื่อป้องกันเรือโดนกันในทะเล

• United States Coast Guard. Aids to Navigation, (Washington, DC: U. S. Government Printing Office, 1945).
• Price, Scott T. "U. S. Coast Guard Aids to Navigation: A Historical Bibliography". United States Coast Guard Historian's Office.
• UK Department for Transport. UK Government Strategy for AIS.
• IALA. IALA Standard A-126: On the Use of the Automatic Identification System (AIS) in Marine Aids to Navigation Service.

• Trevor Diamond's Aviation Navaid Gallery.
• Terry Pepper, Seeing the Light.
• Aids to Navigation in the Gulf of Gdansk เก็บถาวร 2011-08-11 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน