จักรพรรดิ

จักรพรรดิ (อังกฤษ: Emperor) หรือ พระราชาธิราช หมายถึง ประมุขชายผู้เป็นเจ้าครองจักรวรรดิ

รัฐหรืออาณาจักร (kingdom) ที่อยู่ภายใต้อำนาจอธิปไตยการปกครองอันเดียวกัน เช่น จักรวรรดิอังกฤษ จักรวรรดิเยอรมัน อันประกอบด้วยหลายชนชาติ แต่ละชนชาติจะมีพระมหากษัตริย์ของตนเองปกครองอยู่ด้วย จึงอาจพูดได้ว่าสมเด็จพระจักรพรรดิคือกษัตริย์ผู้ปกครองกษัตริย์ หากเป็นสตรีเรียกว่า จักรพรรดินีนาถ (Empress Regnant) สำหรับพระมเหสีของจักรพรรดิจะเรียกว่า “จักรพรรดินี” (Empress Consort) ส่วนสำหรับพระสวามีของจักรพรรดินีนาถจะเรียกว่า “เจ้าชายพระราชสวามี” (Price Consort)” โดยทั่วไปถือกันว่า “จักรพรรดิ” มีฐานันดรสูงกว่า “พระราชา”

ข้อแตกต่างระหว่างจักรพรรดิกับประมุขแบบอื่น

ทั้งกษัตริย์และจักรพรรดิ ต่างเป็นพระประมุขของรัฐเหมือนกัน ยังไม่มีกฎเกณฑ์ตายตัวที่บ่งบอกถึงความแตกต่างในฐานันดรทั้งสองประเภทนี้โดยชัดเจน แต่ก็มีปัจจัยหลายประการที่เกี่ยวของได้แก่ การตีความของนักประวัติศาสตร์ ขนาดและลักษณะของอาณาจักรที่ทรงปกครอง และชื่อตำแหน่งที่ราชวงศ์นั้น ๆ เลือกที่จะเรียกตนเอง ลักษณะเฉพาะที่อาจนับเป็นปัจจัยให้ใช้ฐานันดรจักรพรรดิอาจสรุปได้หลายทางดังนี้

จักรพรรดิ ในภาษาอังกฤษเรียกว่า Emperor และ/หรือได้รับการยอมรับเป็น “จักรพรรดิ” จากความสัมพันธ์ทางการทูตระหว่างประเทศ
จักรพรรดิ เป็นประมุขของรัฐราชาธิปไตยอื่นด้วยโดยที่ไม่ถอดถอนความเป็นราชาของรัฐอื่นที่ตนปกครอง
เป็นจักรพรรดิที่ถือว่าสืบเชื้อสายจากเทพเจ้าหรือดำรงตำแหน่งสูงทางศาสนาโดยการแสดงตนโดย
- ทางพิธีการและความเชื่อมั่นทางศาสนา เช่น โรมโบราณ หรือจักรพรรดิญี่ปุ่น
- ฝ่ายบ้านเมืองหรือพระราชามีอำนาจสูงกว่าศาสนจักร (จักรพรรดิสันตะปาปานิยม (Caesaropapism)) พระราชาในยุโรปที่เป็นคริสต์ศาสนิกชนจะถือตนเองเป็นเพียงกษัตริย์ (King) ไม่เรียกตนเป็นจักรพรรดิ พระเจ้าเฮนรีที่ 8 แห่งอังกฤษ ที่มีปัญหาขัดแย้งกับสมเด็จพระสันตะปาปาเคลเมนต์ที่ 7 ไม่ยอมลงรอยกับโรมก็ได้เรียกตำแหน่งของพระองค์โดยใช้คำว่า “อิมพีเรียม” (imperium) และพระราชาแห่งรัสเซียก็เรียกตนเองว่าซาร์ ซึ่งหมายถึงจักรพรรดิ เพราะถือพระองค์ว่าอยู่เหนือคริสตจักรรัสเซียออร์ทอดอกซ์ แต่พระองค์จะอยู่ภายใต้พระเจ้าเท่านั้น
เป็นประเพณียุโรป (คริสเตียน) ที่พระราชาสามารถสืบย้อนพระราชวงศ์ไปถึงสมัยจักรวรรดิโรมัน หรือที่ได้รับการยอมรับจากจักรพรรดิโรมัน (ไบแซนไทน์) ในการสืบทอดอำนาจ

การเลือกใช้ชื่อตำแหน่งโดยพระราชาได้กลายเป็นแนวคิดที่ต่างไปจากเดิมในภาษาอังกฤษ กล่าวคือความต่างที่ว่าพระราชาควรเป็นพระมหากษัตริย์หรือเป็นพระจักรพรรดิไม่ได้กำหนดไว้ตายตัวอีกต่อไป ต่างจากตำแหน่งพระราชาที่เป็น ฟาโรห์ เคาะลีฟะฮ์ สุลต่าน หรือข่าน ซึ่งยังมีการกำหนดแยกชัดเจนอยู่

จักรพรรดิในโลกตะวันตกและตะวันออก

ในประวัติศาสตร์ที่ผ่านมามีการใช้ฐานันดรพระราชาในระดับ “จักรพรรดิ” ทั้งในโลกซีกตะวันตกซึ่งเริ่มจากยุคโรมันและต่อด้วยยุคคริสเตียน ทางซีกโลกตะวันออกมีประเพณีที่แตกต่างจากตะวันตก ซึ่งได้เกิดขึ้นโดยไม่มีความเกี่ยวข้องกัน ทั้งจีนและญี่ปุ่นอ้างความเป็นจักรพรรดิว่าสืบเชื้อสายมาจากสรวงสวรรค์ เจงกิสข่านถือว่าพระองค์ได้อำนาจจากธรรมชาติอันยิ่งใหญ่ จักรพรรดิญี่ปุ่นสืบเชื้อสายมาจากพระอาทิตย์

รายพระนามของจักรพรรดิ

จักรพรรดิโดยการเป็นจักรวรรดิแบบทั่วไป

จักรวรรดิโบราณ

จักรวรรดิเปอร์เชีย (16 ปี ก่อน พ.ศ. – พ.ศ. 213) ดูรายพระนามพระมหากษัตริย์เปอร์เซีย
จักรวรรดิแห่งพระเจ้าอเล็กซานเดอร์มหาราช (พ.ศ. 209 – พ.ศ. 262)
จักรวรรดิโมริยะ (Mauryan Empire) (พ.ศ. 222 – พ.ศ. 358) ดู ราชวงศ์โมริยะ
จักรวรรดิจีน (จักรวรรดิ พ.ศ. 322 – พ.ศ. 2454) ดู จักรพรรดิจีนและรายพระนามจักรพรรดิจีน
จักรวรรดิโรมัน (พ.ศ. 516 – พ.ศ. 1019) ดู รายพระนามจักรพรรดิแห่งจักรวรรดิโรมัน

สมัยกลาง

รูปภาพ

จักรพรรดิยุโรป

จักรพรรดิอเมริกา

เปดรูที่ 2 จักรพรรดิบราซิล
มัคซีมีลีอานที่ 1 จักรพรรดิเม็กซิโก
ฌักที่ 1 จักรพรรดิเฮติ
มอกเตซูมาที่ 2 จักรพรรดิ (เฮวยี ตลาโทอานิ) แห่งแอซเท็ก
ปาชาคูติ จักรพรรดิ (ซาปา อินคา) แห่งอินคา

จักรพรรดิแอฟริกา

จักรพรรดิเอเชีย

อ้างอิง

เชิงอรรถ

บรรณานุกรม

ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554. พิมพ์ครั้งที่ ๒, กรุงเทพฯ : ราชบัณฑิตยสถาน, 2556. 1,544 หน้า. ISBN 978-616-7073-80-4
ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรมศัพท์รัฐศาสตร์ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน. กรุงเทพฯ : ราชบัณฑิตยสถาน, 2556. 438 หน้า. ISBN 978-616-7073-74-3

ดูเพิ่ม

ไคเซอร์ (โรมันอันศักดิ์สิทธิ์, ออสเตรีย, เยอรมนี)
ซาร์ (รัสเซีย, เซอร์เบีย, บัลแกเรีย)
พระเจ้าจักรพรรดิ (จักรพรรดิตามคติพุทธศาสนา)
พระราชาธิราช
คากาน (มองโกเลีย)
ปาดีซะฮ์
- ชาฮันชาห์ (อิหร่าน, โมกุล)