Rohi Kahkaşon
Rohi Kahkaşon, jo Galáktika (jun.-qad. γᾰλαξίας «Rohi Şirī»[3] az jun.-qad. γάλα, γάλακτος «şir») — sistemai buzurgi sitoraho, ki zijoda az 200 mlrd sitora iborat buda, Oftob bo hama çirmhoi manzumaaş ba on mansub ast.
Galaktika az maçmūi sitorahoi gunogun, incunin tarokumu assotsiatsijahoi sitoraho, tumanoti gazu cangho va atomu zarrahoi çudogona, ki dar fazoi bajni sitoraho parokandaand, tarkib joftaast va onho baroi mavçhoi rūşnoī noşaffofand. Az in rū, tanho qismi kami sitoraho ba caşm namojon meboşand. Şakli Galaktika spiralī buda, qutraş ba 30 kpk jo ba 100 hazor soli rūşnoī barobar ast. Dar mintaqai Oftob se şoxai spiraliji Galaktika — şoxai Çabbor (Oftob dar on çojgir ast), Qavs va Barsovuş mavçudand. Massai Galaktika ba 4∙1041 kg barobar ast. Hama çuz'hoi Galaktika sistemai jagonai dinamikiro taşkil medihand va dar atrofi mehvari xurdi simmetrija davr mezanand.
Muşohidaho
viroişBa nazari muşohidi zaminī, ki andaruni Galaktika ast, on hamcun Rohi Kahkaşon menamojad. Manzumai Oftob dur az markazi Galaktika (~10 kpk), qarib dar hamvoriji qursi on, dar jake az şoxahoi Galaktika (Çabbor) çojgir ast. Tabiati sitoraviji Rohi Kahkaşonro bori avval G. Galilej (1609) oşkor namud, vale omūzişi muttasili soxtori Galaktika faqat dar oxiri sadai XVIII oƣoz joft.
Ba aqidai olimon taqsimoti fazoiji sitoraho ba samti markazi Galaktika az hisobi kuhnasitoraho zijod meşavad. Mas., agar dar mintaqai atrofi Oftob 1 sitora dar fazoi haçmaş 10 pk3 çoj girifta boşad, dar markaz (mintaqai qutraş ~ 1 pk) 10 mln barobar zijod ast (1 mln sitora dar 1 pk3). Dar atrofi Galaktika ziciji sitoraho kam meboşad. Soxtori sitoragiji Galaktika muxtalif ast. Gurūhhoi sitoragiji Galaktika bo sinn, tarkibi kimijoī, şaklhoi mador, sur'at va mavqeaşon az hamdigar farq mekunand. Hududi sinni sitoraho gunogun ast. Agar sinni kuhnasitoraho ≈15 mlrd sol boşad, sitorahoi digar dar holati pajdoiş qaror dorand. Kuhnasitoraho dar galo va sitorahoi çavon va mijona (Oftob niz) dar qursi Galaktika çoj giriftaand. Vobasta ba sol tarkibi kimijoiji sitorahoi Galaktika gunogun meşavad. Unsurhoi vaznin dar kuhnasitoraho nisbat ba Oftob 10-15 barobar kamtar, dar sitorahoi çavon va gazu canghoi bajnisitoravī, bar'aks, 1,5-2,0 barobar zijod meboşand. In nişoni taƣjirjobiji tarkibi kimijoiji sitoraho vobasta ba tahavvuli onho ast. Madori kuhnasitoraho va sitorahoi çavon niz gunogunand. Agar kuhnasitoraho az rūji madori ellipsiji tūlkaşida (e > 0,5) harakat namojand, sitorahoi çavon va gazu cangho madorhoi nisbatan ba davra nazdikro dorand (baroi qismi zijodi onho e < 0,2 ‒ 0,3). Galaktika qursi az sitorahoi nisbatan çavon va gazu cang iborat buda, dar doxili galoi beharakat bo sur'ati baland davr zada, dar girdi markazi on taqr. 220 mln sol kullī davr mezanad. Bino ba aqidahoi olimon, Galaktika 14 mlrd sol qabl az abri gaziji jagonai tanho az hidrogen va helij iborat taşakkul jofta, haçmaş az Galaktika-i fe'lī dahho barobar kalon budaast. Ba'di fişorişi umumiji abr, ki qarib 1 mlrd sol davom mekunad, az ta'siri çozibai xususī dar on hodisai fragmentatsija (baqismatçudoşavī) va ravandi taşakkuli sitoraho oƣoz joft. Dar natiça dar tamomi haçmi abr sitorahoi buzurgi nasli jakum taşakkul jofta, az onho tarokumhoi kuravī ba vuçud omadand. Sitorahoi nisbatan buzurgi nasli jakum zud inkişof jofta, dar marhalai sitorahoi favqunnav abri gaziji fişurdaşavandaro bo unsurhoi vaznin pur mekunand va dar ravandi fişurdaşavī şakli hamvorro girifta, carxzaniji xudro binobar nigoh doştani momenti miqdori harakat metezonand. Dar taşkilai hamvor marhalai ba'diji ravandi taşakkuli sitoraho az mavoddi bo unsurhoi vaznin ƣanigardida oƣoz mejobad. Sitorahoi nasli dujum, ki nisbat ba sitorahoi nasli jakum xurdtarand, «umr»-i nisbatan daroz doşta, miqdoraşon beştar ast. Mahz sitorahoi nasli dujum şoxahoi spiraliji Galaktika-ro taşkil medihand. Bo mururi kamşaviji taşkilai gaziji Galaktika dar on ravandi taşakkuli sitoraho sust şud, vale qat' nagardidaast. Holo dar Galaktika tumanoti gaziju cangiji sijoh — globulaho muşohida gardidaand, ki dar onho ixroçi energijai ba sitoraho xos oƣoz mejobad. Galaktikai mo ba tarkibi Gurūhi mahalliji Galaktikaho mansub ast, ki dar on Abrhoi Magellanī ba mo «hamsoja»-i nazdik meboşand.
Omūziş
viroişDar davomi dahho sol soxtori Galaktika ba vositai usulhoi astronomiju optikī omūxta şud. Dar natiça şakl, andoza, massa, sinn, carxzanī dar atrofi markazi massa, şaklhoi gunoguni zersistemahoi sitoravī va ƣ. muajjan karda şudand. Marhalai nav dar tahqiqi Galaktika solhoi 50 sadai XX oƣoz joft, ki on ba inkişofi radioastronomija vobasta ast. Tahqiqi radioafkanişoti Galaktikaho mavçudijati miqdori zijodi gazi bajnisitoravī va taqsimoti fazoiji spiraliji onro nişon dod. Galaktika baroi muşohidai radioī şaffof şud. Bo in usul dar hastai Galaktika manba'hoi purzūri radioafkanişot ba qajd girifta şudand. Ba'di dar tahqiqot istifoda gardidani mavçhoi γ — afkanişot, nurhoi rentgenī, ultrabunafş, infrasurx va radiomavçho astronomijai bisjormavç va hamai tajfi afkanişoti çirmhoi osmonī mavridi omūziş qaror giriftand. Dar muddati kūtoh dar Galaktika manba'hoi zijodi γ — afkanişot, nurhoi rentgenī va infrasurx ba qajd girifta şudand.
Rohi Kahkaşon
viroişGalaktikai Rohi Kahkaşon — Cistemai buzurgi sitoraho meboşad, ki zijoda az 200 mlrd sitora iborat buda, Oftob bo hama çirmhoi manzumaaş ba on mansub ast.
Ezoh
viroiş- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 Bechtol K., Drlica-Wagner A., Balbinot E., Pieres A., Simon J. D., Yanny B., Santiago B., Wechsler R. H., Frieman J., Walker A. R. et al. Eight new Milky Way companions discovered in first-year dark energy survey data (ingl.) // Astrophys. J. / E. Vishniac — IOP Publishing, 2015. — Vol. 807, Iss. 1. — P. 50. — ISSN 0004-637X; 1538-4357 — doi:10.1088/0004-637X/807/1/50 — arXiv:1503.02584
- ↑ https://www.astronomynotes.com/galaxy/s4.htm
- ↑ Drevnegrecesko-russkij slovarь Dvoretskogo «γᾰλαξίας»
Adabijot
viroiş- Galaktika / A. Rahmonov // Viclas — Gūjanda. — D. : SIEMT, 2015. — (Ensiklopedijai Milliji Toçik : [taxm. 25 ç.] / sarmuharrir N. Amirşohī ; 2011—2023, ç. 4). — ISBN 978-99947-33-77-4.