Boks

Kroz istoriju su borbe dvoje ljudi pesnicama radi dokazivanja premoći i snage poznate od samih početaka civilizacije. Pravila su se pri tome bitno menjala, od načina i trajanja borbe, (ne)korišćenja rukavica, načina suđenja itd. Često su te borbe bile brutalne, pa čak i smrtonosne.

Boks je 688. godine p. n. e. uveden u takmičenje na Olimpijskim igrama u okviru pankrationa (mešavine rvanja i boksa). Kod starih Rimljana „pesničenje” ili „šakanje” bila je jedna od disciplina u gladijatorskim borbama (šake su bile omotane kožnim kaiševima sa metalnim šiljcima). U srednjem veku pominje se kao „veština samoodbrane”. U novije doba pojavljuje se u Engleskoj, a za osnivača se smatra Džejms Flag (1719. godina). Borbe golim rukama vođene su sve do 1889, a poslednji šampion je bio Amerikanac Džon Salivan. Posle su uvedene borbe samo u rukavicama. Međunarodni bokserski savez za profesionalce osnovan je 1911 god., a za amatere 1920. Pobednici na Olimpijskim igrama se smatraju amaterskim prvacima sveta.

Prva bokserska pravila novijeg doba potiču iz Londona, gde su u 18. veku zabeležena pravila koja su definisala prostor za borbu, zabranjivala udarce glavom, te udarce ispod pojasa i sl. Godine 1867. je IX Markiz od Kvinsberija objavio sistematizovana pravila borbe po ugledu na Londonska pravila, te se danas „Kvinsberi pravila” smatraju prvim službenim bokserskim pravilima. Ta su pravila propisala trajanja runde od tri minute, propisala veličinu ringa, zabranila udarce ispod pojasa i druge nesportske udarce, te donela glavninu pravila koja važe i dan-danas u bokserskom svetu.

Danas razlikujemo dva osnovna pravca boksa: (1) amaterski (često nazivan i olimpijski) boks koji se praktikuje na olimpijskim igrama i (2) profesionalni boks, kojim upravlja nekoliko različitih bokserskih federacija. Svaka federacija postavlja svoja specifična pravila vezana za rangiranje boksera i načine osvajanja titule prvaka, iako su sama bokserska pravila u osnovi veoma slična ili čak identična.

Kada je boks napravio svoj olimpijski debi na igrama 1904. godine u Sent Luisu^[2], SAD je bila jedina zemlja koja je imala predstavnike u toj disciplini, te je shodno tome uzela i sve medalje. Kasnije, Amerikanci su nastavili da dominiraju u boksu, osvojivši 109 medalja (uključujući 48 zlatnih), a posle njih po broju medalja najuspešnije su bile Kuba i Sovjetski Savez. Ženski boks je debitovao na Londonskim igrama u Londonu 2012. godine. Dotadašnjih 11 muških bokserskih disciplina zamenjeno je sa 10 muških i 3 ženske discipline.

Od svog uključivanja u olimpijski program, boks se nalazio na svakom izdanju Igara izuzev 1912. godine u Stokholmu, zbog švedskog zakona koji je zabranjivao ovu praksu. Pravila su se razvijala od 1980-ih^[2]. Od Olimpijskih igara 1984. godine u Los Anđelesu zaštitna kaciga je postala obavezna; godine 1992. u Barseloni je bio uspostavljen sistem elektronskog bodovanja kako bi se ojačala objektivnost suđenja, a 2007. godine uvedeno je standardizovano bodovanje poenima.

Boks je u Srbiju^[3] došao početkom 20. veka, istina, neorganizovano i neplanski i svodio se na udaranje u improvizovane džakove, a potom i sparing. Godine 1911. osnovan je prvi bokserski klub u Beogradu, a prvi boks meč organizovan je 1912. godine u beogradskom bioskopu „Kolarac” gde je nastupio Mileta Nedić protiv Ebera, boksera iz Mađarske. Od 1924. do 1934. godine bokseri su nastupali kao članovi Teškoatletskog i Šakačkog saveza. Posle Drugog svetskog rata, 18. decembra 1948. godine u Beogradu je osnovan obnovljeni Bokserski savez Jugoslavije, koji je delovao kao BS FNRJ, pa posle kao BS SFRJ. Od raspada zemlje, 1991. godine naši bokseri nastupaju kao predstavnici SR Jugoslavije, zatim Srbije i Crne Gore, a od 2006. godine kao predstavnici Bokserskog saveza Srbije (BSS). Posle perioda 90-tih i početkom ovog veka boks u našoj zemlji nije beležio značajnije rezultate;poslednjih godina, pokrenut je niz akcija u cilju popularizacije boksa u Srbiji. Uspešno je startovala Bokserska liga Srbije^[4], kao i projekat „Olimpijska škola boksa^[4]” koji je privukao veliku pažnju omladine u lokalnim zajednicama.

Osnovna bokserska oprema su bokserske rukavice i bandaže za ruke. Bandaže su zavoji kojima se oblaže šaka da se učvrste kosti i spreči povreda prilikom udaraca, a rukavice delom amortizuju udarac i sprečavaju povrede kao što su ogrebotine i sl. Rukavice imaju propisanu masu za takmičenja po pravilima pojedine bokserske federacije. Bokser takođe mora da ima i zaštitu za zube kako ne bi došlo do povrede.

Borba se odvija u ograđenom ringu, propisane veličine zavisno o federaciji. Bokseri u amaterskom boksu moraju biti odeveni u sportski dres, te nositi boksersku zaštitnu kacigu, koja ima funkciju sprečavanja jačih povreda. Ipak, kaciga ne štiti od činjenice da je prilikom udarca mozak udarenog boksera izložen kontuziji, odnosno udaranju o stijenke lobanje zbog potresa glave. Takođe, kaciga ne štiti bradu boksera, koja je isto tako izložena direktnim udarcima. Bokseri u profesionalnom boksu ne nose kacige, niti moraju imati dres na gornjem delu tela, već su najčešće iznad pojasa goli.

Osnovni cilj bokserke borbe je zadati što više udaraca protivniku, a pri tome primiti ih što manje. Dobro plasirani snažni udarci mogu protivnika i oboriti s nogu. Protivnika na podu nije dozvoljeno udarati, već on dobija vreme od 10 sekundi za oporavak i eventualni nastavak borbe. Udarci su dozvoljeni samo u gornje delove tela, iznad pojasa, i to samo sa prednje strane. Svaki dobro plasirani udarac se boduje, a ti bodovi — u slučaju da oba boksera dočekaju kraj zadnje od predviđenog broja rundi na nogama — određuju pobednika.

Bokserki meč najčešće prati više sudija, jedan u ringu koji prati poštovanje pravila za vreme borbe, a trojica ili više bodovnih (najčešće neparan broj, da se izbegne nerešen rezultat borbe) oko ringa koji prate borbu i boduju udarce.

Meč se odvija u rundama od po tri minute. Broj rundi varira; u amaterskom boksu se boksuju tri, a u profesionalnom od 5 do 12 rundi.

Da bi se obezbedila ravnopravnost borbe, bokseri se takmiče u težinskim kategorijama.

U tabeli su data imena svih trenutno postojećih kategorija u boksu, zajedno sa njihovim odgovarajućim težinskim limitima (od. granicama mase) koje bokseri koji žele da se takmiče u pojedinoj kategoriji moraju da ispoštuju, a koje određuju četiri najveće bokserske federacije:

• Svetska bokserska asocijacija (engl. World Boxing Association, WBA),
• Svetski bokserski savet (engl. World Boxing Council, WBC),
• Međunarodna bokserska federacija (engl. International Boxing Federation, IBF) i
• Svetska bokserska organizacija (engl. World Boxing Organization, WBO),^[5]

zajedno sa Džon Šepardovim boksu posvećenim komercijalnim veb-sajtom Boxrec.com i američkim sportskim magazinom o boksu Ring (engl. The Ring), osnivača Natanijela Stenlija Flajšera (1922. god.).

„Datum priznavanja” određuje od kada je određena težinska kategorija priznata od strane glavne sportske (bokserske) federacije/saveza ili pak većine njih; neke kategorije imaju prvake priznate „povremeno” (u određenim vremenskim periodima), ili od strane samo nekih manjinskih bokserskih federacija.

Trenutno postoji samo jedna težinska kategorija sa manjinskim priznanjem, a to je kategorija engleskog imena super cruiserweight, predviđena za profesionalne boksere koji imaju viška kilograma za tešku kategoriju, ali nisu dovoljno veliki ili visoki da bi se takmičili sa superteškašima.^[a] Naziv super cruiserweight — korišćen u širokoj upotrebi u opisnom, neformalnom obliku — formalna je (zvanična) težinska kategorija u slabo priznatoj Međunarodnoj bokserskoj asocijaciji (engl. International Boxing Association, IBA), sa granicom mase od približno 95,2 kg (210 lb, tačno); IBA-in limit teške kategorije je približno 86,2 kg (190 lb, tačno).^[2]

Napomene:

• Pretvaranje mernih jedinica: 1 lb = 0,453 592 37 kg; 1 lb = ${\displaystyle {\tfrac {1}{14}}}$  st

Podela po kategorijama se vrši i na sledeći, mnogo jednostavniji način, jer se najčešće koriste samo sledeće težinske kategorije (poređane po težini, od. masi boksera):

• superteška (> 91 kg),
• teška (80 kg — 91 kg),
• poluteška (77 kg — 79 kg),
• srednja (71 kg — 76 kg)
• velter (65 kg — 70 kg),
• poluvelter (62 kg — 64 kg),
• laka (60 kg — 61 kg),
• perolaka (56 kg — 59 kg)
• bantam (52 kg — 55 kg)
• muva (43 kg — 51 kg) i
• papir (< 43 kg).

Za kadete i žene se koriste nešto drugačije kategorije:

• superteška (> 86 kg),
• teška (81 kg — 86 kg),
• poluteška (76 kg — 80 kg),
• srednja (71 kg — 75 kg),
• polusrednja (67 kg — 70 kg),
• velter (63 kg — 66 kg),
• poluvelter (61 kg — 62 kg),
• laka (58 kg — 60 kg),
• perolaka (55 kg — 57 kg),
• bantam (53 kg — 54 kg),
• polubantam (51 kg — 52 kg),
• muva (49 kg — 50 kg),
• polumuva (46 kg — 48 kg) i
• igla (< 46 kg).

Postoji više osnovnih načina bokserske borbe. Osnovni bokserski stav predviđa stoj u raskoraku, te ruke postavljene u visini ramena, sa šakama ispred glave kao štit. Ta postavka ruku se naziva gard. Postoji i više vrsta udaraca kao što su aperkat (udarac naviše, najčešće u bradu protivnika), zatim direkt, poludirekt, kroše itd. Prilikom borbe bokseri zauzimaju različite položaje jedan u odnosu na drugog, zavisno o stilu svakog boksera, pa je tako poznata borba sa odstojanja (kada su bokseri udaljeni jedan od drugog za dužinu ruke ili više), borba u klinču (kada su bokseri u neposrednoj blizini jedan u odnosu na drugog) itd. Bokser zavisno o položaju bira udarce i načine odbrane.

U bokserskoj tehnici važan je i rad nogu, kojim se borac može brzo premeštati u povoljniji položaj, te odbrambeno umeće izbegavanja udaraca poznato kao eskivaža. Ipak, osnova svakog boksera pre svega mora biti brzina i snaga udaraca koje je u stanju uputiti prema protivniku.

• (jezik: engleski) wbanews.com
• (jezik: engleski) „wbcboxing.com”. Arhivirano iz originala 07. 05. 2015. g. 
• (jezik: engleski) ibf-usba-boxing.com
• (jezik: engleski) wboboxing.com
• (jezik: engleski) boxrec.com
• (jezik: engleski) ringtv.craveonline.comArhivirano na sajtu Wayback Machine (25. maj 2012)
• „Bokser 1950ih Godina, 'Big' Bob Baker”. Arhivirano iz originala 01. 05. 2019. g.