Jump to content

සමක ගිනියාව

සබැඳි සංස්කරණය කරන්න
විකිපීඩියා වෙතින්
සමක ගිනියා ජනරජය
Flag of සමක ගිනියා
Flag
රාජ්‍ය ලාංඡනය of සමක ගිනියා
රාජ්‍ය ලාංඡනය
උද්යෝග පාඨය: Unidad, Paz, Justicia  (ස්පාඤ්ඤ)
"සමගිය, සාමය, යුක්තිය"
ජාතික ගීය: Caminemos pisando las sendas de nuestra inmensa felicidad  (ස්පාඤ්ඤ)
අපි අපේ අතිමහත් සතුටේ මංපෙත් පාගා යමු
අගනුවරමලබෝ (වත්මන්)
සියුඩෑඩ් ඩි ලා පාස් (ඉඳිකරමින් පවතින)
3°45′N 8°47′E / 3.750°N 8.783°E / 3.750; 8.783
විශාලතම නගරයබාටා
නිල භාෂා(ව)
පිළිගත් ප්‍රාදේශීය භාෂා(ව)
List
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්
(2020[3])
ආගම
(2020)[4]
ජාති නාම(ය)සමක ගිනියානුවන්
රජයඒකීය, අධිපති-පක්ෂ, ජනාධිපති, ඒකාධිපති පාලනයක් යටතේ ජනරජය[5][6]
• ජනාධිපති
ටෙඩෝරෝ ඔබියං න්ගුමා ම්බසෝගෝ
• උප ජනාධිපති
ටෙඩෝරෝ න්ගුමා ඔබියං මැංගු
• අගමැති
මැනුවේලා රොකා බොටේ
ව්‍යවස්ථාදායකයපාර්ලිමේන්තුව
• උත්තර මන්ත්‍රී මණ්ඩලය
සෙනට් සභාව
• පහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලය
නියෝජිත මණ්ඩලය
ස්වාධීන වීම 
ස්පාඤ්ඤය වෙතින්
• ප්‍රකාශ කළා
1968 ඔක්තෝබර් 12
වර්ග ප්‍රමාණය
• සම්පූර්ණ
28,050 km2 (10,830 sq mi) (141 වෙනි)
• ජලය (%)
නොසැලකිය හැකි
ජනගහණය
• 2022 ඇස්තමේන්තුව
1,679,172[7] (154 වෙනි)
දදේනි (ක්‍රශසා)2023 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ
▼ ඇ.ඩො. බිලියන 28.356 [8] (148 වෙනි)
• ඒක පුද්ගල
▼ ඇ.ඩො. 18,362[8] (90 වෙනි)
දදේනි (නාමික)2023 ඇස්තමේන්තුව
• සම්පූර්ණ
▼ ඇ.ඩො. බිලියන 10.041 [8] (156 වෙනි)
• ඒක පුද්ගල
▼ ඇ.ඩො. 6,502[8] (95 වෙනි)
මාසද (2021)0.596[9]
මධ්‍යම · 145 වෙනි
ව්‍යවහාර මුදලමධ්‍යම අප්‍රිකානු CFA ෆ්‍රෑන්ක් (XAF)
වේලා කලාපයUTC+1 (WAT)
දින ආකෘතිදිදි/මාමා/වවවව
රිය ධාවන මං තීරුවදකුණ
ඇමතුම් කේතය+240
අන්තර්ජාල TLD.gq
  1. Including Equatoguinean Spanish (Español ecuatoguineano).

සමක ගිනියාව (ස්පාඤ්ඤ: Guinea Ecuatorial;[a] ප්‍රංශ: Guinée équatoriale; පෘතුගීසි: Guiné Equatorial), නිල වශයෙන් සමක ගිනියා ජනරජය (ස්පාඤ්ඤ: República de Guinea Ecuatorial, ප්‍රංශ: République de Guinée équatoriale, පෘතුගීසි: República da Guiné Equatorial),[b] වර්ග කිලෝමීටර් 28,000 (වර්ග සැතපුම් 11,000) ප්‍රදේශයක් සහිත මධ්‍යම අප්‍රිකාවේ බටහිර වෙරළ තීරයේ පිහිටි රටකි. කලින් ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතයක් වූ ස්පාඤ්ඤ ගිනියාව, නිදහසින් පසු එහි නම සමකයට ආසන්නයේ පිහිටීම නිසා සමක ගිනියාව ලෙස වෙනස් විය. 2021 වන විට, 2021 වන විට, රටේ ජනගහනය 1,468,777 ක් වූ අතර,[10] ඔවුන්ගෙන් 85% කට වඩා වැඩි පිරිසක් රටේ ප්‍රමුඛ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම වන ෆැන්ග් ජනයාට අයත් වේ. බයියෝකෝ ආදිවාසී බුබි ජනතාව, ජනගහනයෙන් 6.5% ක් පමණ වන දෙවන විශාලතම කණ්ඩායම වේ.

සමක ගිනියාව කොටස් දෙකකින් සමන්විත වේ, පරිවාරක සහ ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශය. ගිනියා බොක්කෙහි ඇති බයියෝකෝ (කලින් ප්‍රනාන්දු පො) දූපත් සහ සමකයට දකුණින් ඇති රටේ එකම කොටස වන කුඩා ගිනිකඳු දූපතක් වන ඇනෝබෝන් වලින් පරිවාරක කලාපය සමන්විත වේ. බයියෝකෝ දූපත යනු සමක ගිනියාව හි උතුරු කෙළවර වන අතර එය රටේ අගනුවර වන මලබෝ හි අඩවිය වේ. පෘතුගීසි භාෂාව කතා කරන දූපත් රාජ්‍යයක් වන සාඕ ටොමේ සහ ප්‍රින්සිපේ පිහිටා ඇත්තේ බයියෝකෝ සහ ඇනෝබෝන් අතරය.

ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශය, රියෝ මුනි, උතුරින් කැමරූන් සහ දකුණින් සහ නැගෙනහිරින් ගැබොන් වලින් මායිම් වේ. එය සමක ගිනියාවේ විශාලතම නගරය වන බාටා හා රටේ සැලසුම්ගත අනාගත අගනුවර වන සියුඩාඩ් ඩි ලා පාස් හි පිහිටීමයි. රියෝ මුනි හට කොරිස්කෝ, එලෝබි ග්‍රෑන්ඩ් සහ එලෝබි චිකෝ වැනි කුඩා අක්වෙරළ දූපත් කිහිපයක්ද ඇතුළත් වේ. රට අප්‍රිකානු සංගමය, ෆ්‍රැන්කොෆෝනි, ඔපෙක් සහ සීපී��ල්පී හි සාමාජිකයෙකි.

1968 දී ස්පාඤ්ඤයෙන් ස්වාධීන වීමෙන් පසු, සමක ගිනියාව ජනාධිපති ෆ්‍රැන්සිස්කෝ මැකියාස් න්ගුමා විසින් ජීවිතාන්තය දක්වා පාලනය කරන ලදී, ඔහු 1979 දී කුමන්ත්‍රණයකින් පෙරලා දමනු ලැබුවේ ඔහුගේ බෑණනුවන් වන ටියෝඩෝරෝ ඔබියැං න්ගුමා ම්බසෝගෝ විසිනි. ජනාධිපතිවරුන් දෙදෙනාම විදේශීය නිරීක්ෂකයින් විසින් ඒකාධිපතියන් ලෙස පුළුල් ලෙස සංලක්ෂිත කර ඇත. 1990 දශකයේ මැද භාගයේ සිට සමක ගිනියාව උප සහරා අප්‍රිකාවේ විශාලතම තෙල් නිෂ්පාදකයෙකු බවට පත් විය.[11] එය පසුව අප්‍රිකාවේ ඒක පුද්ගල ධනවත්ම රට බවට පත් විය.[12]   සහ ඒක පුද්ගල මිලදී ගැනීමේ බල සමානාත්මතාවය (PPP) සඳහා සකස් කරන ලද එහි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය (GDP) ලෝකයේ 43 වන ස්ථානයට පත්ව ඇත;[13] කෙසේ වෙතත්, ධනය අතිශයින් අසමාන ලෙස බෙදී යන අතර, තෙල් සම්පතෙන් ප්‍රතිලාභ ලබන්නේ ස්වල්ප දෙනෙකි. 2019 මානව සංවර්ධන දර්ශකයේ රට 144 වන ස්ථානයේ සිටී,[14] ජනගහනයෙන් අඩකටත් වඩා අඩු පිරිසකට පිරිසිදු පානීය ජලය නොමැති අතර වයස අවුරුදු පහට පෙර දරුවන්ගෙන් 7.9% ක් මිය යයි.[15][16]

පැරණි ස්පාඤ්ඤ යටත් විජිතයක් ලෙස, රට ප්‍රංශ සහ පෘතුගීසි සමඟ ස්පාඤ්ඤ එහි නිල භාෂාව ලෙස පවත්වාගෙන යයි. (2010 වන විට)[17] ස්පාඤ්ඤ රාජ්‍ය භාෂාවක් වන එකම අප්‍රිකානු රට (බොහෝ දුරට හඳුනා නොගත් සහරාවි අරාබි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය හැර) විය.[18] එය වඩාත් පුළුල් ලෙස කතා කරන භාෂාව ද වේ (අනෙක් නිල භාෂා දෙකට වඩා සැලකිය යුතු තරම් වැඩි); Instituto Cervantes ට අනුව, ජනගහනයෙන් 87.7% කට ස්පාඤ්ඤ භාෂාව හොඳ විධානයක් ඇත.[19]

සමක ගිනියා රජය අධිකාරීවාදී වන අතර ලෝකයේ නරකම මානව හිමිකම් වාර්තා වලින් එකක් ඇති අතර, ෆ්‍රීඩම් හවුස් හි දේශපාලන සහ සිවිල් අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ වාර්ෂික සමීක්ෂණයේ "නරකම ඒවා" අතර නිරන්තරයෙන් ශ්‍රේණිගත කරයි.[20] දේශසීමා රහිත වාර්තාකරුවන් සංවිධානය එහි මාධ්‍ය නිදහස "විලෝපිකයන්" ලෙස ශ්‍රේණිගත කරයි.[21] මිනිස් ජාවාරම සැලකිය යුතු ගැටලුවක් වන අතර, එක්සත් ජනපද පුද්ගල ජාවාරම් වාර්තාව සමක ගිනියාව බලහත්කාර ශ්‍රමය සහ ලිංගික ජාවාරම සඳහා මූලාශ්‍රයක් සහ ගමනාන්තයක් ලෙස හඳුනාගෙන ඇත. සමක ගිනියාව "වෙළඳාම තුරන් කිරීම සඳහා වන අවම ප්‍රමිතීන් සම්පූර්ණයෙන්ම සපුරාලන්නේ නැති නමුත් ඒ සඳහා සැලකිය යුතු ප්‍රයත්න දරන බව" වාර්තාව සඳහන් කළේය.[22]

ඉතිහාසය

[සංස්කරණය]

පිග්මිවරුන් බොහෝ විට කලක් ජීවත්ව ඇත්තේ මහාද්වීපික ප්‍රදේශයේ වන අතර එය අද සමක ගිනියාවයි, නමුත් අද දක්නට ලැබෙන්නේ දකුණු රියෝ මුනි හි හුදකලා ප්‍රදේශ වල පමණි. බන්ටු සංක්‍රමණ ආරම්භ වූයේ ගිනිකොනදිග නයිජීරියාව සහ වයඹදිග කැමරූන් (ග්‍රාස්ෆීල්ඩ්ස්) අතර සිට ක්‍රිස්තු පූර්ව 2000 දී පමණය.[23] ඔවුන් ක්‍රිස්තු පූර්ව 500 දී පමණ මහාද්වීපික සමක ගිනියාවේ පදිංචි වන්නට ඇත.[24][25] බයෝකෝ දූපතේ මුල්ම ජනාවාස ක්‍රි.ව. 530 දක්වා දිවයයි.[26] ඇනෝබෝන් ජනගහනය, මුලින් ඇන්ගෝලාවට ආවේණික වූ අතර, පෘතුගීසීන් විසින් සාඕ ටෝමේ දිවයින හරහා හඳුන්වා දෙන ලදී.[තහවුරු කර නොමැත]

පළමු යුරෝපීය සම්බන්ධතා සහ පෘතුගීසි පාලනය (1472-1778)

[සංස්කරණය]
සමක ගිනියාවේ පෘතුගීසි පාලනය 1472 දී Fernao do Pó (Fernando Pó) පැමිණීමේ සිට 1778 El Pardo ගිවිසුම දක්වා පැවතුනි.

පෘතුගීසි ගවේෂක ෆර්නැන්ඩෝ පෝ, ඉන්දියාවට මාර්ගයක් සොයමින්, 1472 දී බයියෝකෝ දිවයින දුටු පළමු යුරෝපීයයා ලෙස ගෞරවයට පාත්‍ර වේ. ඔහු එය ෆෝමෝසා ("ලස්සන") ලෙස හැඳින්වූ නමුත් එය ඉක්මනින් එහි යුරෝපීය සොයාගැනීමේ නම ලබා ගත්තේය. 1474 දී ප්‍රනාන්දු පෝ සහ ඇනොබෝන් පෘතුගාලය විසින් යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. ගිනිකඳු පස සහ රෝග-ප්‍රතිරෝධී උස්බිම් ඇතුළු දූපත් වල ධනාත්මක බව පෘතුගීසීන් ඉක්මනින් හඳුනා ගැනීමත් සමඟ 1500 දී පමණ දූපත් වල පළමු කර්මාන්තශාලා පිහිටුවන ලදී. ස්වභාවික වාසි තිබියදීත්, බුබි සතුරුකම සහ උණ හේතුවෙන් 1507 දී උක් වගාවක් සහ ප්‍රනාන්දු පෝ මත දැන් කොන්සෙප්සියන් නගරයක් පිහිටුවීමට ගත් ආරම්භක පෘතුගීසි උත්සාහයන් අසාර්ථක විය.[27] ප්‍රධාන දිවයිනේ වැසි සහිත දේශගුණය, අධික ආර්ද්‍රතාවය සහ උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් ආරම්භයේ සිටම යුරෝපීය පදිංචිකරුවන්ට විශාල හානියක් සිදු වූ අතර, උත්සාහයන් නැවත ආරම්භ කිරීමට සියවස් ගණනාවක් ගතවනු ඇත.[තහවුරු කර නොමැත]

මුල් ස්පාඤ්ඤ පාලනය සහ බ්‍රිතාන්‍යයට බදු දීම (1778-1844)

[සංස්කරණය]

1778 දී පෘතුගාලයේ I වන මරියා රැජින සහ ස්පාඤ්ඤයේ III වන චාල්ස් රජු බයියෝකෝ පවරා දුන් එල් පර්ඩෝ ගිවිසුම අත්සන් කළහ. යාබද දූපත්, සහ දැන් බටහිර බ්‍රසීලය වන දකුණු ඇමරිකාවේ විශාල ප්‍රදේශ සඳහා හිලව් වශයෙන් ස්පාඤ්ඤයට නයිජර් සහ ඔගෝ ගංගා අතර බයිට් ඔෆ් බියාෆ්‍රා වෙත වාණිජ අයිතිවාසිකම් ලබා දුන්නේය. බ්‍රිගේඩියර් ෆෙලිප් හොසේ, ආර්ජලෙජොස් කවුන්ට් 1778 ඔක්තෝබර් 21 දින පෘතුගාලයෙන් බයෝකෝ නිල වශයෙන් අත්පත් කර ගත්තේය. ඇනොබොන් අත්පත් කර ගැනීම සඳහා යාත්‍රා කිරීමෙන් පසු, කවුන්ට් බයෝකෝට හසු වූ රෝගයකින් මිය ගිය අතර උණෙන් පෙළුණු කාර්ය මණ්ඩලය කැරලි ගැසූහ. කාර්ය මණ්ඩලය ඒ වෙනුවට සාඕ ටෝම් වෙත ගොඩ බැස්ස අතර එහිදී ඔවුන් පෘතුගීසි බලධාරීන් විසින් සිරගත කරනු ලැබුවේ ඔවුන්ගේ මිනිසුන්ගෙන් 80% කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක්[28] අසනීප වීමෙන් පසුවය. මෙම ව්‍යසනයේ ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, ස්පාඤ්ඤය එහි නව සන්තකයේ විශාල වශයෙන් ආයෝජනය කිරීමට පසුබට විය. කෙසේ වෙතත්, පසුබෑම නොතකා ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් දූපත ආසන්නයේ පිහිටි ප්‍රධාන භූමියේ වහල් වෙළඳාම සඳහා පදනමක් ලෙස භාවිතා කිරීමට පටන් ගත්හ. 1778 සහ 1810 අතර, සමක ගිනියාව බවට පත් වූ ප්‍රදේශය බුවනෝස් අයර්ස් හි පිහිටි රියෝ ඩි ලා ප්ලාටා හි උපරාජ්ය මණ්ඩලය විසින් පරිපාලනය කරන ලදී.[29]

1827 සිට 1843 දක්වා ප්‍රනාන්දු පො හි සංවර්ධනය සඳහා විශාල වශයෙන් ආයෝජනය කිරීමට අකමැති වූ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන්, අත්ලාන්තික් සාගරයේ වහල් වෙළඳාම මැඩලීමේ උත්සාහයේ කොටසක් ලෙස ඔවුන් උත්සාහ කළ බයියෝකෝ හි මලබෝ හි කඳවුරක් එක්සත් රාජධානියට බදු දුන්නේය.[30] ස්පාඤ්ඤ අවසරයකින් තොරව, බ්‍රිතාන්‍යයන් 1843 දී ස්පාඤ්ඤය සමඟ ඇති කරගත් ගිවිසුමක් යටතේ එය සියරා ලියොන් වෙත ආපසු ගෙන යාමට පෙර 1827 දී වහල් ප්‍රවාහනය මර්දනය කිරීම සඳහා වූ මිශ්‍ර කොමිසමේ මූලස්ථානය ප්‍රනාන්දු පෝ වෙත ගෙන යන ලදී. බ්‍රිතාන්‍ය බලකිරීම මත 1817 දී වහල්භාවය අහෝසි කිරීමට ස්පාඤ්ඤය ගත් තීරණය බලධාරීන්ට යටත් විජිතයේ ප්‍රත්‍යක්ෂ වටිනාකමට හානි කළ අතර, එබැවින් නාවික කඳවුරු බදු දීම වෙනත් ආකාරයකින් ලාභ නොලබන සන්තකයකින් ඵලදායී ආදායම් උපයන්නක් විය.[29]

19 වන සියවසේ අග (1844-1900)

[සංස්කරණය]
පැරිස් ගිවිසුමට පෙර (1900) 1897 දී ස්පාඤ්ඤ දේපළ පිළිබඳ සිතියම

1844 දී බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් දිවයින ස්පාඤ්ඤ පාලනයට ආපසු ලබා දුන් අතර එම ප්‍රදේශය "Territorios Españoles del Golfo de Guinea" ලෙස හඳුන්වන ලදී. වසංගත රෝග හේතුවෙන් ස්පාඤ්ඤය යටත් විජිතයේ වැඩි මුදලක් ආයෝජනය නොකළ අතර 1862 දී කහ උණ පැතිරීම නිසා දිවයිනේ පදිංචි වූ සුදු ජාතිකයින් බොහෝ දෙනෙක් මිය ගියහ. එසේ තිබියදීත්, 19 වන ශතවර්ෂයේ දෙවන භාගය දක්වා පුද්ගලික පුරවැසියන් විසින් වතු වගාවන් දිගටම ස්ථාපිත කරන ලදී.[31]

ප්‍රනාන්දු පො ගේ වතු බොහෝ දුරට මෙහෙයවනු ලැබුවේ කළු ජාතික ක්‍රියෝල් ප්‍රභූවක් විසින් වන අතර පසුව එය ෆර්නැන්ඩිනෝස් ලෙස හැඳින්වේ. බ්‍රිතාන්‍යයන් සියෙරා ලියොන් වැසියන් 2,000ක් පමණ පදිංචි කර ඔවුන්ගේ පාලන කාලය තුළ වහලුන් නිදහස් කර ගත් අතර බ්‍රිතාන්‍යයන් පිටත්ව ගිය පසු බටහිර අප්‍රිකාවෙන් සහ බටහිර ඉන්දීය කොදෙව්වෙන් සංක්‍රමණය වීම දිගටම පැවතුනි. නිදහස් කරන ලද ඇන්ගෝලියානු වහලුන්, පෘතුගීසි-අප්‍රිකානු ක්‍රියෝල් සහ නයිජීරියාවේ සහ ලයිබීරියාවේ සංක්‍රමණිකයන් ගණනාවක් ද යටත් විජිතයේ පදිංචි වීමට පටන් ගත් අතර එහිදී ඔවුන් ඉක්මනින් නව කණ්ඩායමට සම්බන්ධ වීමට පටන් ගත්හ.[32] දේශීය මිශ්‍රණයට කියුබානුවන්, පිලිපීන ජාතිකයන්, යුදෙව්වන් සහ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් විවිධ වර්ණවලින් යුක්ත වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් දේශපාලන හෝ වෙනත් අපරාධ සඳහා අප්‍රිකාවට පිටුවහල් කරන ලද අතර, රජයේ අනුග්‍රහය ලබන සමහර පදිංචිකරුවන් ද ඇතුළත් විය.[33]

1870 වන විට දිවයිනේ ජීවත් වූ සුදු ජාතිකයින්ගේ පුරෝකථනය ඔවුන් උස්බිම් වල ජීවත් වන බවට නිර්දේශ කිරීමෙන් පසුව බොහෝ දුරට වැඩිදියුණු වූ අතර 1884 වන විට අවම පරිපාලන යන්ත්‍රෝපකරණ සහ ප්‍රධාන වතු විශාල ප්‍රමාණයක් මුහුදු මට්ටමේ සිට මීටර් සිය ගණනක් ඉහළින් බැසිල් වෙත ගෙන ගියේය. එවැනි ප්‍රතිපත්තියක් ක්‍රියාත්මක කිරීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීම නිසා හෙන්රි මෝර්ටන් ස්ටැන්ලි ප්‍රනාන්දු පෝ "ස්පාඤ්ඤය ඔප දැමූ ආභරණයක්" ලෙස ලේබල් කර ඇත. දිවයිනේ වෙසෙන යුරෝපීයයන්ගේ පැවැත්මේ අවස්ථා වැඩි දියුණු කර තිබියදීත්, දිවයිනේ රැඳී සිටි මේරි කිංස්ලි තවමත් ප්‍රනාන්දු පෝ විස්තර කළේ එහි පත් කරන ලද ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් සඳහා "වඩාත් අපහසු ක්‍රියාවක්" ලෙසය.[31]

අසල්වැසි පෘතුගීසි දූපත්, පලාගිය වහලුන් සහ අනාගත වැවිලිකරුවන්ගෙන් සංක්‍රමණය වීමේ ප්‍රවාහයක් ද විය. ෆර්නැන්ඩිනෝවරුන්ගෙන් කිහිප දෙනෙකු කතෝලික සහ ස්පාඤ්ඤ භාෂාව කතා කරන අය වුවද, ඔවුන්ගෙන් දහයෙන් නවයක් පමණ පළමු ලෝක යුද්ධය ආසන්නයේ රෙපරමාදු සහ ඉංග්‍රීසි කතා කළ අතර, පිඩ්ජින් ඉංග්‍රීසි දිවයිනේ භාෂා භාෂාව විය. සියෙරා ලියොන් වැසියන් විශේෂයෙන් වැවිලිකරුවන් ලෙස හොඳින් ස්ථානගත වූ අතර Windward වෙරළ තීරයේ ශ්‍රම බඳවා ගැනීම් අඛණ්ඩව සිදු විය, මන්ද ඔවුන් පවුල සහ අනෙකුත් සම්බන්ධතා එහි තබාගෙන පහසුවෙන් ශ්‍රම සැපයුමක් සංවිධානය කළ හැකි බැවිනි. ෆර්නැන්ඩිනෝස් ස්වදේශිකයන් සහ යුරෝපීයයන් අතර ඵලදායී වෙළඳුන් සහ අතරමැදියන් බවට පත් විය.[32] විලියම් ප්‍රැට් නම් සියෙරා ලියොන් මාර්ගයෙන් බටහිර ඉන්දීය කොදෙව්වෙන් නිදහස් වූ වහලෙක් ෆර්නැන්ඩෝ පෝ හි කොකෝවා බෝගය ස්ථාපිත කළේය.[34]

20 වැනි සියවසේ මුල් භාගය (1900-1945)

[සංස්කරණය]
1968 නිදහස දක්වා ස්පාඤ්ඤ ගිනියාව බවට පත්වන භූමියේ 1900 ගිවිසුමෙන් පසු දේශසීමා

ස්පාඤ්ඤය වි���ින් Bight of Biafra ප්‍රදේශයේ ගිවිසුම් මගින් අයිතිය ඇති විශාල ප්‍රදේශය අත්පත් කරගෙන නොතිබූ අතර, ප්‍රංශ ජාතිකයන් ස්පාඤ්ඤය විසින් හිමිකම් කියන භූමි ප්‍රදේශයේ වියදමින් කාර්යබහුල ලෙස තම වාඩිලෑම ව්‍යාප්ත කර ඇත. මැඩ්රිඩ් 1885 බර්ලින් සමුළුවේ නියමයන් අනුව ඉල්ලා සිටි පරිදි "ඵලදායී වාඩිලෑමෙන්" බොහෝ ඉඩම අත්හැර, ගැබොන් සහ කැමරූන් දක්වා අභ්‍යන්තරයේ ගිවිසුම් අත්සන් කළ මැනුවෙල් ඉරාඩියර් වැනි මිනිසුන්ගේ ගවේෂණ සඳහා අර්ධ වශයෙන් පමණක් සහාය දුන්නේය. කියුබාවේ ගැටුම සහ අවසානයේ ස්පාඤ්ඤ-ඇමරිකානු යුද්ධය වැනි වඩාත් වැදගත් සිදුවීම් මැඩ්රිඩ් නුසුදුසු මොහොතක කාර්යබහුල විය. ප්‍රධාන භූමිය ඈඳා ගැනීම සඳහා අවම රජයේ අනුග්‍රහය ලැබුණේ ප්‍රනාන්දු පෝ පිළිබඳ මහජන මතය සහ ශ්‍රම අවශ්‍යතාවයේ ප්‍රතිඵලයක් වශයෙනි.[35]

1900 දී පැරිස් ගිවිසුම මගින් ස්පාඤ්ඤයේ මහාද්වීපික ප්‍රදේශය වන රියෝ මුනි සමඟ පිටත්ව ගිය අතර, ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් මුලින් හිමිකම් පෑ උබන්ගි ගඟ දක්වා නැගෙනහිරින් විහිදුණු 300,000 න් කිලෝමීටර් 26,000 ක් පමණි.[36] ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් ඔවුන්ගේ හිමිකම් සහ එල් පර්ඩෝ ගිවිසුම යටතේ තමන්ට හිමිවිය යුතු යැයි සැලකූ ප්‍රමාණයට වඩා කුඩා ප්‍රදේශය ඉතා කුඩා විය. ෆ්‍රැන්කෝ-ස්පාඤ්ඤ සාකච්ඡාවල අවමානයත් සමඟ කියුබාවේ ව්‍යසනයත් සමඟ ස්පාඤ්ඤ සාකච්ඡා කණ්ඩායමේ ප්‍රධානියා වූ පේද්‍රෝ ගෝවර් වයි ටෝවර් 1901 ඔක්තෝම්බර් 21 වැනි දින මුහුදු ගමනේදී සියදිවි නසා ගත්තේය.[37] ඉරාඩියර් විසින්ම 1911 දී බලාපොරොත්තු සුන්වීමෙන් මිය ගිය අතර, ඔහුට ගෞරවයක් වශයෙන් කොගෝ වරාය පුවර්ටෝ ඉරාඩියර් ලෙස නම් කිරීම ඔහුගේ ජයග්‍රහණ ස්පාඤ්ඤ ජනප්‍රිය මතය විසින් පිළිගනු ලැබීමට දශක කිහිපයකට පෙර සිදුවනු ඇත.[තහවුරු කර නොමැත]

විසිවන සියවසේ ආරම්භක වසර ස්පාඤ්ඤ සංක්‍රමණිකයන්ගේ නව පරම්පරාවක් දුටුවේය. 1904-1905 දී නිකුත් කරන ලද ඉඩම් රෙගුලාසි ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින්ට අනුග්‍රහය දැක්වූ අතර, පසුව බොහෝ විශාල වැවිලිකරුවන් ස්පාඤ්ඤයෙන් පැමිණියේ ඉන් පසුවය.[තහවුරු කර නොමැත] ලාභ ශ්‍රමය ආනයනය කිරීම සඳහා 1914 දී ලයිබීරියාව සමඟ ඇති කරගත් ගිවිසුමක් රාජ්‍යයට සූදානම් ප්‍රවේශයක් ඇති ධනවත් මිනිසුන්ට බෙහෙවින් අනුග්‍රහය දැක්වූ අතර ලයිබීරියාවේ සිට රියෝ මුනි වෙත ශ්‍රම සැපයුම් මාරු කිරීම මෙම වාසිය වැඩි කළේය. කෙසේ වෙතත්, අක්‍රමිකතා හේතුවෙන්, ලයිබීරියානු රජය 1930 දී රටේ ජනාධිපති චාල්ස් ඩී.බී. කිං බලයෙන් පහ කරන ලද ක්‍රිස්ටි වාර්තාවේ ප්‍රනාන්දු පෝ පිළිබඳ ලයිබීරියානු කම්කරුවන්ගේ තත්වය ගැන ලැජ්ජා සහගත හෙළිදරව් කිරීම්වලින් පසුව ගිවිසුම අවසන් කළේය.[තහවුරු කර නොමැත]

1910 දී කොරිස්කෝ

ආර්ථික සංවර්ධනයට ඇති ලොකුම බාධාව වූයේ නිදන්ගත ශ්‍රම හිඟයයි. දිවයිනේ අභ්‍යන්තරයට තල්ලු වී මත්පැන් වලට ඇබ්බැහි වීම, ලිංගික රෝග, වසූරිය සහ නිදි අසනීප නිසා විනාශ වූ බයියෝකෝ හි ආදිවාසී බුබි ජනගහනය වතුවල වැඩ කිරීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය. ඔවුන්ගේම කුඩා කොකෝවා ගොවිපලවල වැඩ කිරීමෙන් ඔවුන්ට සැලකිය යුතු ස්වයං පාලනයක් ලැබුණි.[තහවුරු කර නොමැත]

දහනව වන ශතවර්ෂයේ අග භාගය වන විට, ස්පාඤ්ඤ ක්ලැරේටියානු මිෂනාරිවරුන් විසින් බුබි වැවිලිකරුවන්ගේ ඉල්ලීම් වලින් ආරක්ෂා කරන ලද අතර, ඔවුන් යටත් විජිතයේ ඉතා බලගතු වූ අතර අවසානයේ පැරගුවේහි සුප්‍රසිද්ධ ජේසු නිකායික අඩු කිරීම් සිහිපත් කරන කුඩා දූත මණ්ඩල දිව්‍යාණ්ඩු ලෙස බුබි සංවිධානය කළහ. 1898 සහ 1910 දී වතුකරයට බලහත්කාරයෙන් ශ්‍රමය යෙදවීමට විරෝධය පළ කරමින් කුඩා කැරලි දෙකක් මගින් කතෝලික ආගමනය තවදුරටත් වර්ධනය විය. බුබි 1917 දී නිරායුධ කරන ලද අතර, මිෂනාරිවරුන් මත යැපෙන ලදී.[36] වසර කිහිපයක් දිවයිනේ රැඳී සිටි සුදු ජර්මානු සොල්දාදුවන් දහස් ගණනක් සමඟ ජර්මානු කැමරුන්ගෙන් සරණාගතයින් විශාල වශයෙන් ගලා ඒම මගින් බරපතල ශ්‍රම හිඟය තාවකාලිකව විසඳන ලදී.[37]

1926 සහ 1959 අතර බයියෝකෝ සහ රියෝ මුනි ස්පාඤ්ඤ ගිනියාවේ යටත් විජිතයක් ලෙස එක්සත් විය. ආර්ථිකය පදනම් වූයේ විශාල කොකෝවා සහ කෝපි වගාවන් සහ දැව කැපීමේ සහන මත වන අතර ශ්‍රම බලකාය වැඩි වශයෙන් ලයිබීරියාව, නයිජීරියාව සහ කැමරූන් වෙතින් සංක්‍රමණික කොන්ත්‍රාත් කම්කරුවන් විය.[38] 1914 සහ 1930 අතර, ඇස්තමේන්තුගත ලයිබීරියානුවන් 10,000 ක් ප්‍රනාන්දු පෝ වෙත කම්කරු ගිවිසුමක් යටතේ ගිය අතර එය 1930 දී සම්පූර්ණයෙන්ම නතර විය.[39]

ලයිබීරියානු කම්කරුවන් තවදුරටත් නොමැති නිසා, ප්‍රනාන්දු පෝ හි වැවිලිකරුවන් රියෝ මුනි වෙත හැරී ගියේය. ලයිබීරියාව බඳවා ගැනීම් කපා හැරීමට පටන් ගත් 1920 ගණන්වල ෆැන්ග් ජනයා යටත් කර ගැනීම සඳහා ව්‍යාපාර දියත් කරන ලදී. 1926 වන විට යටත් විජිත ආරක්ෂක භටයින්ගේ බලකොටු 1926 වන විට වාසස්ථානය පුරා පැවති අතර, 1929 වන විට මුළු ජනපදයම 'සමාදානය' ලෙස සලකනු ලැබීය.[40]

1941 දී මැඩ්රිඩ් සිට බාටා දක්වා අයිබීරියාව සමඟ මංගල ගුවන් ගමන

ස්පාඤ්ඤ සිවිල් යුද්ධය යටත් විජිතයට විශාල බලපෑමක් ඇති කළේය. රියෝ මුනි ආණ්ඩුකාරවරයා සහ උප ආණ්ඩුකාර ජනරාල්වරයා ඇතුළු ස්පාඤ්ඤ සුදු ජාතිකයින් 150 දෙනෙකුගෙන් යුත් කණ්ඩායමක් ප්‍රනාන්දු පෝ වතු හිමියන්ගේ අවශ්‍යතාවලට විරුද්ධ වීමට සේවය කළ ජනරජ පෙරමුණ නමින් සමාජවාදී පක්ෂයක් එන්ක්ලේව්හි නිර්මාණය කළහ. යුද්ධය ආරම්භ වූ විට ෆ්‍රැන්සිස්කෝ ෆ්‍රැන්කෝ කැනරිවල පිහිටි ජාතිකවාදී හමුදාවන්ට සමක ගිනියාවේ පාලනය සහතික කරන ලෙස නියෝග කළේය. 1936 සැප්තැම්බරයේදී, ස්පාඤ්ඤයේ සිදු වූ දෙයට සමානව, ප්‍රනාන්දු පො වෙතින් ෆැලැන්ග්වාදීන් විසින් පිටුබලය ලැබූ ජාතිකවාදී බලවේග, ආණ්ඩුකාර ජනරාල් ලුයිස් සැන්චෙස් ගුවෙරා සේස් සහ ඔහුගේ නියෝජ්‍ය Porcel විසින් රිපබ්ලිකන් ආන්ඩුවට සහාය දුන් රියෝ මුනි පාලනය කර ගත්හ. නොවැම්බර් වන විට ජනප්‍රිය පෙරමුණ සහ එහි ආධාරකරුවන් පරාජයට පත් වූ අතර සමක ගිනියා ෆ්රැන්කෝ සඳහා සුරක්ෂිත විය. වාඩිලෑම භාර අණදෙන නිලධාරියා වූ ජුවාන් ෆොන්ටන් ලෝබේ, ෆ්‍රැන්කෝ විසින් ආණ්ඩුකාර ජනරාල් ලෙස පත් කරන ලද අතර, එන්ක්ලේව් අභ්‍යන්තරය මත වඩාත් ඵලදායී ස්පාඤ්ඤ පාලනයක් ඇති කිරීමට පටන් ගත්තේය.[41]

රියෝ මුනි කුඩා ජනගහනයක් සිටි අතර, 1930 ගණන්වල නිල වශයෙන් 100,000 කට වඩා ටිකක් වැඩි වූ අතර, මායිම් හරහා කැමරූන් හෝ ගැබොන් වෙත පලා යාම ඉතා පහසු විය. එසේම, දැව සමාගම්වලට වැඩි වැඩියෙන් සේවක සංඛ්‍යාවක් අවශ්‍ය වූ අතර කෝපි වගාව ව්‍යාප්ත වීම නිසා බදු ගෙවීමේ විකල්ප ක්‍රමයක් ඉදිරිපත් විය.[පැහැදීම ඇවැසිය] ප්‍රනාන්දු පො මෙසේ ශ්‍රම හිඟයෙන් දිගින් දිගටම පීඩා වින්දේය. ප්‍රංශ ජාතිකයින් කැමරූන් හි බඳවා ගැනීමට කෙටි කාලයකට පමණක් අවසර දුන් අතර, ප්‍රධාන ශ්‍රම මූලාශ්‍රය වූයේ නයිජීරියාවේ කැලබාර් සිට ඔරුවලින් හොර රහසේ ගෙන එන ලද ඉග්බෝ ය. කම්කරුවන්ගේ හිඟය සඳහා වූ මෙම විසඳුම, දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් පසු අප්‍රිකාවේ වඩාත්ම ඵලදායී කෘෂිකාර්මික ප්‍රදේශයක් බවට පත්වීමට ප්‍රනාන්දු පො හට ඉඩ සැලසීය.[36]

ස්පාඤ්ඤ පාලනයේ අවසන් වසර (1945-1968)

[සංස්කරණය]
මලබෝ හි Centro Cultural de España (ස්පාඤ්ඤයේ සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානය).
1968 ඔක්තෝබර් 12 දින ස්පාඤ්ඤ ඇමති මැනුවෙල් ෆ්‍රාගා නව සමක ගිනියා ජනාධිපති මැකියාස් න්ගුමා සමඟ සමක ගිනියාවේ ස්වාධීනත්වය අත්සන් කිරීම

දේශපාලනික වශයෙන්, පශ්චාත්-යුද යටත් විජිත ඉතිහාසයට තරමක් වෙනස් අවධීන් තුනක් ඇත: 1959 දක්වා, පෘතුගීසි අධිරාජ්‍යයේ ප්‍රවේශය අනුව එහි තත්ත්වය "යටත් විජිත" සිට "පළාත්" දක්වා ඉහළ නැංවූ විට; 1960 සහ 1968 අතර, මැඩ්රිඩ් ස්පාඤ්ඤ පද්ධතියේ කොටසක් ලෙස භූමිය තබා ගැනීම අරමුණු කරගත් අර්ධ යටත් විජිතකරණයකට උත්සාහ කළ විට; සහ 1968 සිට, භූමිය ස්වාධීන ජනරජයක් බවට පත්වීමෙන් පසුව. පළමු අදියර සමන්විත වූයේ පෙර පැවති ප්‍රතිපත්තිවල අඛණ්ඩ පැවැත්මකට වඩා මඳක් වැඩි ප්‍රමාණයකින් ය; මේවා පෘතුගාලයේ සහ ප්‍රංශයේ ප්‍රතිපත්ති වලට සමීපව සමාන විය, විශේෂයෙන්ම ජනගහනය 'ස්වදේශිකයන්' හෝ පුරවැසියන් නොවන අය ලෙස පාලනය වන අති බහුතරයකට බෙදීම සහ ඉතා සුළුතරයක් (සුදු ජාතිකයින් සමඟ) විමුක්තිය ලෙස සිවිල් තත්ත්වයට පිළිගෙන, අගනගරයට අනුගත විය, සංස්කෘතිය දියුණුව සඳහා එකම අවසර ලත් මාධ්‍යය වේ.[42]

මෙම "පළාත්" අවධිය ජාතිකවාදයේ ආරම්භය විය, නමුත් ප්‍රධාන වශයෙන් කැමරූන් සහ ගැබොන්හි කවුඩිලෝගේ පියාගේ හස්තයෙන් රැකවරණය ලැබූ කුඩා කණ්ඩායම් මේ අතර විය. ඔවුන් ආයතන දෙකක් පිහිටුවා ගත්හ: Movimiento Nacional de Liberación de la Guinea (MONALIGE), සහ Idea Popular de Guinea Ecuatorial (IPGE). ඔවුන්ට දරාගත හැකි පීඩනය දුර්වල වූ නමුත් බටහිර අප්‍රිකාවේ සාමාන්‍ය ප්‍රවණතාව එසේ නොවූ අතර 1960 ගණන්වල අග භාගය වන විට අප්‍රිකානු මහාද්වීපයේ බොහෝ ප්‍රදේශවලට නිදහස ලබා දී තිබුණි. මෙම ප්‍රවණතාවය ගැන දැනුවත් වූ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් රට නිදහස සඳහා සූදානම් කිරීමේ උත්සාහයන් වැඩි කිරීමට පටන් ගත් අතර විශාල වශයෙන් සංවර්ධනය වේගවත් කළේය. 1965 දී ඒක පුද්ගල දළ ජාතික නිෂ්පාදිතය ඩොලර් 466 ක් වූ අතර එය කළු අප්‍රිකාවේ ඉහළම අගය වූ අතර ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථානයක් වන සැන්ටා ඉසබෙල් හි ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළක් ඉදිකර සාක්ෂරතා අනුපාතය සාපේක්ෂ වශයෙන් ඉහළ 89% දක්වා වැඩි කළේය. ඒ අතරම, නිදිබර හා ලාදුරු රෝගයට එරෙහිව සටන් කිරීමට පියවර ගන්නා ලද අතර, 1967 වන විට සමක ගිනියාවේ ඒක පුද්ගල රෝහල් ඇඳන් සංඛ්‍යාව ස්පාඤ්ඤයට වඩා වැඩි වූ අතර රෝහල් 16 ක ඇඳන් 1637 ක් ඇත. ඒ සියල්ලටම වඩා, අධ්‍යාපනය වැඩිදියුණු කිරීමේ ක්‍රියාමාර්ග යටපත් වූ අතර, යටත් විජිත පාලනයේ අවසානය වන විට කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජයේ මෙන්, උසස් අධ්‍යාපනය ලැබූ අප්‍රිකානුවන් සංඛ්‍යාව ඉලක්කම් දෙකකින් පමණක් වූ අතර, ක්‍රියාකාරී රාජ්‍යයකට අවශ්‍ය දේශපාලන අධ්‍යාපනය නොසැලකිය හැකිය.[43]

1963 දෙසැම්බර් 15 ජනමත විචාරණයක් මගින් අනුමත කරන ලද 1963 අගෝස්තු 9 දින තීරණයක් මගින්, ප්‍රදේශයට ස්වයං පාලනයක් සහ පරිපාලන ප්‍රවර්ධනයක් ලබා දුන්නේය. මෙය දුර්වල මෙවලමක් බව ඔප්පු වූ අතර, එක්සත් ජාතීන්ගේ වෙනස්වීම් සඳහා වැඩෙන පීඩනයත් සමඟ, ජාතිකවාදයේ ධාරාවන්ට මග හැරීමට මැඩ්රිඩ් ක්‍රමයෙන් බල කෙරුනි. යටත් විජිතයට නිදහස ලබා දෙන ලෙස ස්පාඤ්ඤයට නියෝග කරමින් 1965 දී මහා සභා යෝජනා දෙකක් සම්මත කරන ලද අතර, 1966 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ කොමිසමක් එම දේම නිර්දේශ කිරීමට පෙර රට පුරා සංචාරය කළේය. ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් ප්‍රකාශ කළේ ස්වාධීන සමක ගිනියාවක් සඳහා නව ව්‍යවස්ථාවක් සාකච්ඡා කිරීම සඳහා 1967 ඔක්තෝබර් 27 වැනි දින ව්‍යවස්ථාමය සම්මුතියක් පවත්වන බවයි. මෙම සමුළුවට දේශීය නියෝජිතයින් 41 දෙනෙකු සහ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින් 25 දෙනෙකු සහභාගී විය. අප්‍රිකානුවන් ප්‍රධාන වශයෙන් බෙදී ගියේ එක් පැත්තකින් ෆර්නැන්ඩිනෝස් සහ බුබි අතර, ඔවුන් වරප්‍රසාද අහිමි කර ගනීවි යැයි බියෙන් සිටි ෆැන්ග් බහුතරය සහ රියෝ මුනි ෆැන්ග් ජාතිකවාදීන් අනෙක් පැත්තෙන්. සම්මන්ත්‍රණයේදී ප්‍රමුඛ ෆෑන්ග් චරිතය, පසුකාලීන පළමු ජනාධිපති ෆ්‍රැන්සිස්කෝ මැකියාස් න්ගුමා ආන්දෝලනාත්මක කථාවක් පැවැත්වූ අතර එහිදී ඔහු කියා සිටියේ ඇඩොල්ෆ් හිට්ලර් "අප්‍රිකාව බේරාගත්" බවයි.[44] සැසිවාර නවයකට පසු වෙනම ප්‍රනාන්දු පෝ අවශ්‍ය වූ "යුනිස්ට්වාදීන්" සහ "බෙදුම්වාදීන්" අතර ඇති වූ අවහිරතා හේතුවෙන් සමුළුව අත්හිටුවන ලදී. මෙම ප්‍රශ්නය පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර දැනුවත්භාවය ශක්තිමත් කිරීම සඳහා මැකියාස් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට යාමට තීරණය කළ අතර නිව් යෝර්ක් හි ඔහුගේ ගිනි සන්නාම කතා ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස සහ මහ මැතිවරණය සඳහා දිනයක් නම් කිරීමට දායක විය. 1968 ජුලි මාසයේදී සියලුම බුබි නායකයින් නිව් යෝර්ක්හි එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයට ගොස් ඔවුන්ගේ අභිප්‍රාය සඳහා දැනුවත් කිරීමට උත්සාහ කළ නමුත් ලෝක ප්‍රජාව යටත් විජිත ස්වාධීනත්වයේ විශේෂතා ගැන විවාද කිරීමට උනන්දු වූයේ නැත. 1960 දශකය පැරණි අප්‍රිකානු යටත් විජිතවල අනාගතය පිළිබඳව මහත් ශුභවාදී කාලයක් වූ අතර, බුබි වැනි යුරෝපීය පාලකයන්ට සමීපව සිටි කණ්ඩායම් ධනාත්මකව නොසැලකූහ.[45]

මැකියාස් යටතේ නිදහස (1968–1979)

[සංස්කරණය]
1968 දී සමක ගිනියාව හි පළමු ජනාධිපති වූ ෆ්රැන්සිස්කෝ මැකියාස් න්ගුමා, 1979 දී කුමන්ත්‍රණයකින් බලයෙන් පහ කරන තෙක් ඒකාධිපතියෙකු බවට පත් විය.

ස්පාඤ්ඤයෙන් නිදහස 1968 ඔක්තෝබර් 12 වන දින මධ්‍යහ්නය වන විට අගනුවර වන මලබෝහිදී ලබා ගන්නා ලදී. නව රට සමක ගිනියා ජනරජය බවට පත් විය (දිනය රටේ නිදහස් දිනය ලෙස සමරනු ලැබේ[46]). මැකියාස් රටේ එකම නිදහස් හා සාධාරණ මැතිවරණයෙන් ජනාධිපති විය.[47] ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් (ෆ්‍රැන්කෝ විසින් පාලනය කරන ලද) මැතිවරනයේදී මැසියාස්ගේ විශ්වාසවන්තභාවය හේතුවෙන් ඔහුට සහාය ලබා දී ඇත, කෙසේ වෙතත්, මැතිවරණ ප්‍රචාරක මාවතේ සිටියදී ඔහු ඔවුන් බලාපොරොත්තු වූවාට වඩා හැසිරවීමට පහසු නොවන බව ඔප්පු විය. ඔහුගේ ප්‍රචාරක කටයුතුවලින් වැඩි ප්‍රමාණයක් රියෝ මුනි හි ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවලට පැමිණීම සහ තරුණ ෆැන්ග්ට ඔවුන් ඡන්දය දෙන්නේ නම් ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන්ගේ නිවාස සහ භාර්යාවන් ලබා දෙන බවට පොරොන්දු විය. නගරවලදී ඔහු ඒ වෙනුවට පෙනී සිටියේ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයින් හොඳම නාගරික නායකයා ලෙස පෙනී සිටි අතර දෙවන වටයේ ඡන්ද විමසීමේදී ඔහු ජයග්‍රහණය කර ඇත. ඔහුගේ ප්‍රතිවාදීන්ගේ ඡන්ද බෙදී යාම විශාල වශයෙන් උපකාරී විය.[තහවුරු කර නොමැත]

නයිජීරියානු සිවිල් යුද්ධයෙන් පැනනගින ගැටළු වලින් නිදහසේ ප්‍රීතිය ඉක්මනින් යටපත් විය. ප්‍රනාන්දු පො හි බොහෝ බියෆ්රා-සහාය දක්වන Ibo සංක්‍රමණික කම්කරුවන් වාසය කළ අතර කැඩී බිඳී ගිය ප්‍රාන්තයෙන් බොහෝ සරණාගතයින් දිවයිනට පලා ගිය අතර, එය බිඳවැටීමේ ස්ථානයට පත් විය. ජාත්‍යන්තර රතු කුරුස කමිටුව සමක ගිනියාවෙන් සහන ගුවන් ගමන් ක්‍රියාත්මක කිරීමට පටන් ගත් නමුත් මැකියාස් ඉක්මනින් බියට පත් වී ගුවන් ගමන් වසා දමා ඔවුන්ගේ ට්‍රක් රථ සඳහා ඩීසල් ඉන්ධන හෝ වෛද්‍ය මෙහෙයුම් සඳහා ඔක්සිජන් ටැංකි යැවීමට අවසර දීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය. ඉතා ඉක්මනින් බියෆ්රන් බෙදුම්වාදීන් ජාත්‍යන්තර පිටුබලයකින් තොරව යටත් වීමට සාගතය පත් කරන ලදී.[48]

රජයේ නිලධාරීන් විසින් කරන ලද "අධික ක්‍රියා සහ හිංසනයන්" පිලිබඳව රජයේ අභිචෝදකයා විසින් පැමිණිලි කිරීමෙන් පසුව, 1969 නත්තල් සැන්දෑවේ සිදු කරන ලද ශෝධනයකදී කුමන්ත්‍රණකරුවන් 150ක් මරාදැමීමට මැකියාස් න්ගුමා සමත් වූ අතර, ඔවුන් සියල්ලෝම දේශපාලන විරුද්ධවාදීන් විය.[49] මැකියාස් න්ගුමා 1970 ජූලි මාසයේදී විරුද්ධ දේශපාලන පක්ෂ නීති විරෝධී කරමින් සහ 1972 දී ජීවිතාන්තය දක්වාම ජනාධිපති බවට පත් කර ගනිමින් ඔහුගේ ඒකාධිපති බලතල තවදුරටත් තහවුරු කර ගත්තේය.[50][51] ඔහු ස්පාඤ්ඤය හා බටහිර සමඟ සබඳතා බිඳ දැමීය. ඔහු "නව-යටත්විජිතවාදී" ලෙස සැලකූ මාක්ස්වාදය හෙළා දැකීම නොතකා, සමක ගිනියාව කොමියුනිස්ට් රාජ්‍යයන් සමඟ විශේෂයෙන් චීනය, කියුබාව, නැගෙනහිර ජර්මනිය සහ සෝවියට් සංගමය සමඟ ඉතා විශේෂ සබඳතා පවත්වා ගෙන ගියේය. මැකියාස් න්ගුමා සෝවියට් සංගමය සමඟ මනාප වෙළඳ ගිවිසුමක් සහ නැව් ගිවිසුමක් අත්සන් කළේය. සෝවියට් දේශය සමක ගිනියාවට ද ණය ලබා දුන්නේය.[52]

නැව් ගිවිසුම මගින් සෝවියට් දේශයට නියමු ධීවර සංවර්ධන ව්‍යාපෘතියක් සහ ලුබා හි නාවික කඳවුරක් සඳහා අවසර ලබා දුනි. ඒ වෙනුවට සෝවියට් සංගමය සමක ගිනියාවට මාළු සැපයීමට නියමිතව තිබුණි. චීනය සහ කියුබාව සමක ගිනියාවට විවිධ ආකාරයේ මූල්‍ය, මිලිටරි සහ තාක්ෂණික ආධාර ලබා දුන් අතර එමඟින් ඔවුන්ට එහි යම් බලපෑමක් ඇති විය. සෝවියට් සමාජවාදී සමූහාණ්ඩුව සඳහා, ඇන්ගෝලාවේ යුද්ධයේදී ලුබා කඳවුරට සහ පසුව මලබෝ ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළට ප්‍රවේශ වීමෙන් වාසියක් ලබා ගත හැකි විය.[52]

1974 දී ලෝක පල්ලි කවුන්සිලය තහවුරු කළේ 1968 සිට පවතින ත්‍රස්තවාදී පාලනයකදී විශාල පිරිසක් ඝාතනය කර ඇති බවයි. සමස්ත ජනගහනයෙන් හතරෙන් එකක් විදේශගත වී ඇති අතර, 'සිරගෙවල් පිරී ඉතිරී යන අතර සියලු අරමුණු සහ අරමුණු සඳහා එක් විශාල ගාල් කඳවුරක් සාදයි' යැයි ඔවුහු පැවසූහ. 300,000 ක ජනගහනයෙන් 80,000 ක් පමණ මිය ගිය බව ගණන් බලා ඇත.[53] ජනවාර්ගික සුළුතර බුබි ජනයාට එරෙහිව ජන සංහාරයක් සිදු කළ බව පැවසීමට අමතරව, මැකියාස් න්ගුමා විසින් දහස් ගණන් විරුද්ධවාදීන් ඝාතනය කිරීමට නියෝග කළේය, පල්ලි වසා දමා දක්ෂ පුරවැසියන් සහ විදේශිකයන් රට හැර ගිය විට ආර්ථිකයේ බිඳවැටීමට මුලසුන දුන්නේය.[54]

ඔබියන්ග් (1979–වර්තමානය)

[සංස්කරණය]
ඔබියැන්ග් සහ එක්සත් ජනපද ජනාධිපති ඔබාමා ඔවුන්ගේ භාර්යාවන් සමඟ 2014 දී

මැකියාස් න්ගුමා ගේ බෑණනුවන් වන ටියඩෝරෝ ඔබියැන්ග් 1979 අගෝස්තු 3 දින ලේ වැකි කුමන්ත්‍රණයකින් ඔහුගේ මාමා බලයෙන් පහ කළේය. මැකියාස් න්ගුමා අල්ලා ගන්නා තෙක් සති දෙකක සිවිල් යුද්ධයක් ඇති විය. ඉක්මනින්ම ඔහුව නඩු විභාග කර මරා දමන ලදී, ඔහුගෙන් පසු ඔබියං අඩු ලේ වැකි, නමුත් තවමත් ඒකාධිපති ජනාධිපති ලෙස පත් විය.[55]

1995 දී ඇමරිකානු තෙල් සමාගමක් වන මොබිල් සමක ගිනියාවේ තෙල් සොයා ගන්නා ලදී. රට පසුකාලීනව වේගවත් ආර්ථික සංවර්ධනයක් අත්විඳින නමුත් රටේ තෙල් සම්පතෙන් ඉපැයීම් ජනගහනයට ළඟා වී නැති අතර එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව සංවර්ධන දර්ශකයේ රට පහළ මට්ටමක පවතී. ළමුන්ගෙන් 7.9% ක් වයස අවුරුදු 5 ට පෙර මිය යන අතර ජනගහනයෙන් 50% කට වැඩි පිරිසකට පිරිසිදු පානීය ජලය නොමැත.[56] ජනාධිපති ටියඩෝරෝ ඔබියැන්ග් තමා සහ ඔහුගේ සහචරයින් පොහොසත් කිරීමට රටේ තෙල් සම්පත භාවිතා කිරීම සම්බන්ධයෙන් පුළුල් ලෙස සැක කෙරේ.[57] 2006 දී ෆෝබ්ස් ඔහුගේ පුද්ගලික ධනය ඩොලර් මිලියන 600ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත.[58]

2011 දී රජය නිවේදනය කළේ රට සඳහා ඔයල නමින් නව අගනුවරක් සැලසුම් කරන බව ය.[59][60][61][62] නගරය 2017 දී Ciudad de la Paz ("සාම නගරය") ලෙස නැවත නම් කරන ලදී.

2016 වන විට, ඔබියැන්ග් යනු කැමරූන්හි පෝල් බියා ට පසු අප්‍රිකාවේ දෙවන දීර්ඝතම ආඥාදායකයා වේ.[63]

සමක ගිනියාව 2018-19 එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ ස්ථිර නොවන සාමාජිකයෙකු ලෙස තේරී පත් විය.[තහවුරු කර නොමැත]

2021 මාර්තු 7 වන දින, බාටා නගරය ආසන්නයේ හමුදා කඳවුරක යුධෝපකරණ පිපිරීම් සිදුවී 98 දෙනෙකු මිය ගිය අතර 600 දෙනෙකු තුවාල ලබා රෝහලේ ප්‍රතිකාර ලැබීය.[64]

2022 නොවැම්බර් මාසයේ දී විපක්ෂයේ වංචා චෝදනා මධ්‍යයේ 2022 සමක ගිනියානු මහා මැතිවරණයෙන් 99.7% ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ඔබියැන්ග් නැවත තේරී පත් විය.[65][66]

රජය සහ දේශපාලනය

[සංස්කරණය]
2010 දී Ciudad de la Paz හි අධිවේගී මාර්ග ඉදිකිරීම. සමක ගිනියාව හි අනාගත අගනුවර Ciudad de la Paz වනු ඇත.
මලබෝ හි ටියඩෝරෝ ඔබියැන්ග් ජනාධිපති මන්දිරය

සමක ගිනියාවේ වත්මන් ජනාධිපති ටියෝඩෝ ඔබියැන්ග් ය. 1982 සමක ගිනියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ඔහුට කැබිනට් මණ්ඩලයේ සාමාජිකයන් නම් කිරීම සහ සේවයෙන් පහ කිරීම, නියෝගයෙන් නීති සම්පාදනය කිරීම, නියෝජිත මණ්ඩලය විසුරුවා හැරීම, ගිවිසුම් සාකච්ඡා කිරීම සහ අනුමත කිරීම සහ ත්‍රිවිධ හමුදාවේ අණදෙන නිලධාරියා ලෙස කටයුතු කිරීම ඇතුළු පුළුල් බලතල ලබා දෙයි. අගමැති ෆ්‍රැන්සිස්කෝ පැස්කුවල් ඔබාමා අසු ඔබියැන්ග් විසින් පත් කරන ලද අතර ජනාධිපතිවරයා විසින් පවරන ලද බලතල යටතේ ක්‍රියාත්මක වේ.[තහවුරු කර නොමැත]

1992 දී CIA විසින් සාදන ලද සමක ගිනියා සිතියම

ඔහුගේ පාලනයේ දශක හතරක කාලය තුළ, ඔබියැන්ග් විරුද්ධත්වයට එතරම් ඉවසීමක් පෙන්නුම් කර නැත. රට නාමික වශයෙන් බහුපක්ෂ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටක් වන අතර, එහි මැතිවරණ සාමාන්‍යයෙන් ව්‍යාජ එකක් ලෙස සැලකේ. හියුමන් රයිට්ස් වොච් ආයතනයට අනුව, ජනාධිපති ඔබියැන්ග්ගේ ආඥාදායකත්වය තෙල් උත්පාතයක් යොදා ගනිමින් රටේ ජනතාවගේ වියදමින් තමන්ව තව දුරටත් ශක්තිමත් කිරීමට සහ පොහොසත් කිරීමට යොදා ගත්තේය.[67] 1979 අගෝස්තු මාසයේ සිට සැබෑ සහ වටහාගත් අසාර්ථක කුමන්ත්‍රණ උත්සාහයන් 12ක් පමණ සිදුවී ඇත.[68]

2004 මාර්තු බීබීසී පැතිකඩකට අනුව,[69] රට තුළ දේශපාලනය ආධිපත්‍යය දැරුවේ ඔබියැන්ග් ගේ පුත්‍රයා වන ටියෝඩෝරෝ න්ගුමා ඔබියං මැංගුසහ ආරක්ෂක හමුදාවන්හි බලවත් තනතුරු දරන අනෙකුත් සමීප ඥාතීන් අතර ආතතීන් විසිනි. 1997 සිට සිදු වූ තෙල් නිෂ්පාදනයේ නාටකාකාර වැඩිවීම හේතුවෙන් පැන නගින බල පෙරළියක් තුළ ආතතිය මුල් බැස ගත හැකිය.[තහවුරු කර නොමැත]

2004 දී ඔබියැන්ග් බලයෙන් පහ කිරීමට යමින් සිටියදී කුලී හේවායන් යැයි සැක කෙරෙන ගුවන් යානා තොගයක් සිම්බාබ්වේහිදී අත්අඩංගුවට ගන්නා ලදී. 2004 නොවැම්බර් වාර්තාවකින්[70] සයිමන් මෑන් විසින් සංවිධානය කරන ලද 2004 සමක ගිනියා කුමන්ත්‍රණ උත්සාහයේ මූල්‍ය ආධාරකරුවෙකු ලෙස මාර්ක් තැචර් නම් කරන ලදී. විවිධ අය එක්සත් රාජධානියේ MI6, එක්සත් ජනපදයේ CIA සහ ස්පාඤ්ඤය ද කුමන්ත්‍රණ උත්සාහයේ නිහඬ ආධාරකරුවන් ලෙස නම් කරන ලදී.[71] එසේ වුවද, 2005 ජූනි මාසයේදී නිකුත් කරන ලද ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් වාර්තාව[72] ඊට සම්බන්ධ යැයි කියනු ලබන අයගේ නඩු විභාගයේදී, කුමන්ත්‍රණ උත්සාහයක් ඇත්ත වශයෙන්ම සිදු වූ බවට තීරණාත්මක සාක්ෂි ඉදිරිපත් කිරීමට පැමිණිල්ල විසින් අපොහොසත් වීම ඉස්මතු කළේය. මානුෂීය හේතූන් මත සයිමන් මෑන් 2009 නොවැම්බර් 3 දින සිරෙන් නිදහස් විය.[73]

2005 සිට, එක්සත් ජනපදය පදනම් කරගත් ජාත්‍යන්තර පුද්ගලික මිලිටරි සමාගමක් වන Military Professional Resources Inc., සමක ගිනියා හි සුදුසු මානව හිමිකම් භාවිතයන් පිළිබඳව පොලිස් බලකායන් පුහුණු කිරීමට කටයුතු කර ඇත. 2006 දී එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය ලේකම් කොන්ඩලීසා රයිස් ඔබියැන්ග් මානව හිමිකම් සහ සිවිල් නිදහස පිළිබඳ වාර්තාව නැවත නැවතත් විවේචනය කළද "හොඳ මිතුරෙකු" ලෙස ප්‍රශංසා කළේය. ජාත්‍යන්තර සංවර්ධනය සඳහා වූ එක්සත් ජනපද නියෝජිතායතනය, සෞඛ්‍ය, අධ්‍යාපනය, කාන්තා කටයුතු සහ පරිසරය යන ක්ෂේත්‍රවල ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක කරමින් රට තුළ සමාජ සංවර්ධන අරමුදලක් පිහිටුවීම සඳහා 2006 අප්‍රේල් මාසයේදී ඔබියැන්ග් සමඟ අවබෝධතා ගිවිසුමකට (MOU) එළැඹිණි.[74]

2006 දී, ඔබියැන්ග්, සමක ගිනියා හි සියලු ආකාරයේ අපචාර සහ අනිසි සැලකීම් තහනම් කරමින් වධහිංසා විරෝධී නියෝගයකට අත්සන් තැබූ අතර, සිරකරුවන්ට මානුෂීය ලෙස සැලකීම සහතික කිරීම සඳහා බ්ලැක් බීච් බන්ධනාගාරය ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම සහ නවීකරණය කිරීම 2007 දී පැවරීය.[75] කෙසේ වෙතත්, මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම් දිගටම සිදුවී ඇත. හියුමන් රයිට්ස් වොච් සහ ඇම්නෙස්ටි ඉන්ටර්නැෂනල් සහ අනෙකුත් රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන අතර සිරගෙවල් තුළ වධහිංසා පැමිණවීම්, පහරදීම්, පැහැදිලි කළ නොහැකි මරණ සහ නීතිවිරෝධී ලෙස රඳවා තබාගැනීම් ඇතුළු දරුණු මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම් ලේඛනගත කර ඇත.[76][77]

ඔවුන්ගේ නවතම ප්‍රකාශන සොයාගැනීම් (2020), ට්‍රාන්ස්පේරන්සි ඉන්ටර්නැෂනල් විසින් සමක ගිනියා වෙත ඔවුන්ගේ දූෂණ සංජානන දර්ශකයේ (CPI) සම්පූර්ණ ලකුණු 16ක් ප්‍රදානය කරන ලදී. සීපීඅයි විසින් ශුන්‍ය ඉතා දූෂිත සහ 100 අතිශයින් පිරිසිදු වන රාජ්‍ය දූෂිත මට්ටම අනුව රටවල් ශ්‍රේණිගත කරයි. සමක ගිනියාව මුළු රටවල් 180 න් 174 වැනි අඩුම ලකුණු ලබා ගත් රට විය.[78] ෆ්‍රීඩම් හවුස්, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට පක්ෂ සහ මානව හිමිකම් රාජ්‍ය නොවන සංවිධානයක්, ඔබියන්ග් ලොව "වඩාත්ම ක්ලෙප්ටොක්‍රැටික් ජීවමාන ඒකාධිපතියෙකු" ලෙස විස්තර කළ අතර, එ.ජ. රජය ඔහුගේ පරිපාලනය සාදරයෙන් පිළිගෙන එයින් තෙල් මිලදී ගැනීම ගැන පැමිණිලි කළේය.[79]

2009 දී අප්‍රිකානු සංගමය "මැතිවරණ නීතියට අනුකූලව" සලකන ලද මැතිවරණයකදී අතිරේක ධුර කාලයක් සඳහා ඔබියැන්ග් නැවත තේරී පත් විය.[80] ඔබියන්ග් 2010 දී ඉග්නාසියෝ මිලම් ටැන්ග් අගමැති ලෙස නැවත පත් කළේය.[81]

BBC ට අනුව, ජනාධිපති ඔබියැන්ග් න්ගුමා "අයිතිවාසිකම් සංවිධාන විසින් අප්‍රිකාවේ වඩාත්ම කුරිරු ඒකාධිපතියෙකු ලෙස විස්තර කර ඇත."[82]

2011 නොවැම්බර් මාසයේදී නව ව්‍යවස්ථාවක් සම්මත විය. ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව පිළිබඳ ඡන්දය ගනු ලැබුවේ ඡන්දයට පෙර, පෙළ හෝ එහි අන්තර්ගතය මහජනතාවට හෙළි නොකර ය. නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ ජනාධිපතිවරයා උපරිම වශයෙන් වසර හතක වාර දෙකකට සීමා වූ අතර ඔහු රාජ්‍ය නායකයා සහ රජයේ ප්‍රධානියා යන දෙකම වනු ඇත, එබැවින් අගමැති ඉවත් කරයි. නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් උප ජනාධිපතිවරයෙකුගේ චරිතය ද හඳුන්වා දී ඇති අතර ජනතාව විසින් තෝරා පත් කර ගන්නා ලද සෙනෙට් සභිකයින් 55 දෙනෙකු සහ ජනාධිපතිවරයා විසින් නම් කරන ලද ඉතිරි 15 දෙනෙකුගෙන් යුත් සාමාජිකයින් 70 දෙනෙකුගෙන් යුත් සෙනෙට් සභාවක් නිර්මාණය කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. පහත කැබිනට් සංශෝධනයේදී දැන් ක්‍රියාත්මක වෙමින් පවතින ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව පැහැදිලිවම උල්ලංඝනය කරමින් උප සභාපතිවරුන් දෙදෙනෙකු සිටින බව නිවේදනය කරන ලදී.[83]

2012 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, CNN හි ක්‍රිස්ටියන් අමන්පූර් සමඟ පැවති සම්මුඛ සාකච්ඡාවකදී, නව ව්‍යවස්ථාව මඟින් වාර ගණන දෙකකට සීමා කර ඔහු නැවත තේරී පත් වූ බැවින් වත්මන් වාරය (2009-2016) අවසානයේ ඔහු ඉවත් වන්නේ දැයි ඔබියංගෙන් විමසන ලදී. ඔහු අවම වශයෙන් 4 වතාවක් නැවත තේරී පත් වී ඇත. නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ප්‍රතික්‍රියාශීලී නොවන නිසා සහ වාර දෙකක සීමාව 2016 සිට පමණක් අදාළ වන නිසා ඔහු ඉවත් වීම ප්‍රතික්ෂේප කළ බව ඔබියැන්ග් පිළිතුරු දුන්නේය.[84]

2013 මැයි 26 දින පැවති මැතිවරණය සෙනෙට් සභාව, පහළ මන්ත්‍රණ සභාව සහ නගරාධිපති තරඟ සියල්ලම එකම පැකේජයකට ඒකාබද්ධ කරන ලදී. පෙර පැවති සියලුම මැතිවරණ මෙන්ම මෙයද විපක්ෂය විසින් හෙලා දකින ලද අතර එයද ජයග්‍රහණය කරනු ලැබුවේ ඔබියැන්ග් ගේ PDGE විසිනි. මැතිවරණ තරඟය අතරතුර, ආණ්ඩු පක්ෂය අභ්‍යන්තර මැතිවරණ පැවැත්වීය, එය පසුව ජනාධිපතිවරයාගේ ප්‍රියතම අපේක්ෂකයින් කිසිවෙකු අභ්‍යන්තර ලැයිස්තු වලට නායකත්වය නොදීම නිසා අවලංගු කරන ලදී. අවසානයේදී, ආණ්ඩු පක්ෂය සහ පාලක සන්ධානයේ අපේක්ෂකයින් මත නොව පක්ෂය මත පදනම්ව තරඟ කිරීමට තීරණය කළේය. මෙමගින් මැතිවරණ සමයේදී ආණ්ඩු පක්ෂයේ හවුල තම අපේක්ෂකයින්ගේ නම් ලබා නොදීම නිසා ඵලදායි ලෙස පුද්ගලයින් නිලතල සඳහා ඉදිරිපත් නොවීම, ඒ වෙනුවට පක්ෂය විසින් නිලවරණ සඳහා ඉදිරිපත් වීම වැනි තත්වයක් නිර්මාණය විය.[තහවුරු කර නොමැත]

2013 මැයි මැතිවරණය සමාජ හා දේශපාලන කණ්ඩායම් කිහිපයක් ඇතුළත් MPP (ජනප්‍රිය විරෝධතා ව්‍යාපාරය) හි ක්‍රියාකාරීන් පිරිසක් විසින් සැලසුම් කරන ලද ජනප්‍රිය විරෝධතාව ඇතුළු සිදුවීම් මාලාවකින් සලකුණු විය. එම්පීපී මැයි 15 වන දින ප්ලාසා ඩි ලා මුජර් චතුරශ්‍රයේ සාමකාමී විරෝධතාවක් ඉල්ලා සිටියේය. MPP සම්බන්ධීකාරක එන්රික් එන්සෝලෝ එන්සෝ අත්අඩංගුවට ගත් අතර නිල රාජ්‍ය මාධ්‍ය ඔහු රට අස්ථාවර කිරීමට සහ ජනාධිපතිවරයා බලයෙන් පහ කිරීමට සැලසුම් කර ඇති බව නිරූපනය කළේය. කෙසේ වෙතත්, බලහත්කාරයෙන් සහ වධහිංසා පැමිණවීමේ පැහැදිලි සලකුණු සහිතව කතා ���ළද, එන්සෝලෝ පැවසුවේ ඔවුන් සාමකාමී විරෝධතාවක් සැලසුම් කර ඇති බවත්, සාමකාමී විරෝධතාව සිදු කිරීමට අවශ්‍ය සියලුම නීතිමය අවසරයන් ඇත්ත වශයෙන්ම ලබාගෙන ඇති බවත්ය. ඊට අමතරව තමන් කිසිදු දේශපාලන පක්ෂයකට සම්බන්ධ නැති බවද ඔහු තරයේ ප්‍රකාශ කළේය. මලබෝ හි ප්ලාසා ඩි ලා මුජර් චතුරශ්‍රය මැයි 13 සිට පොලිසිය විසින් අල්ලාගෙන සිටි අතර එතැන් සිට එය දැඩි ලෙස ආරක්ෂා කර ඇත. සමක ගිනියා රජයට තීරණාත්මක වූ Facebook ඇතුළු සමාජ වෙබ් අඩවි සහ අනෙකුත් වෙබ් අඩවිවලට බලපෑම් එල්ල කරන වාරණ වැඩසටහනක් රජය විසින් ආරම්භ කරන ලදී. මෙම වාරණය ක්‍රියාත්මක කරනු ලැබුවේ මාර්ගගත සෙවුම් රජයේ නිල වෙබ් අඩවිය වෙත හරවා යැවීමෙනි.[තහවුරු කර නොමැත]

මැතිවරණයෙන් ටික කලකට පසු, විරුද්ධ පක්ෂය වන CPDS නිවේදනය කළේ ඔවුන් මැයි 26 මැතිවරණයට එරෙහිව ජූනි 25 දින සාමකාමීව විරෝධතා දැක්වීමට යන බවයි.[85] අභ්‍යන්තර කටයුතු ඇමති ක්ලෙමන්ට් එන්ගොන්ගා විසින් රට "අස්ථාවර කළ හැකි" යන පදනම මත විරෝධතාවයට අවසර දීම ප්‍රතික්ෂේප කළ අතර CPDS ව්‍යවස්ථාපිත අයිතිය ඉල්ලා ඉදිරියට යාමට තීරණය කළේය. ජූනි 24 දින රාත්‍රියේ, මාලබෝ හි සීපීඩීඑස් මූලස්ථානය තුළ සිටි අයට පිටව යාමට ඉඩ නොතැබීම සඳහා දැඩි ලෙස සන්නද්ධ පොලිස් නිලධාරීන් විසින් වට කරන ලද අතර එමඟින් විරෝධතාව ඵලදායී ලෙස අවහිර කරන ලදී. CPDS හි ප්‍රමුඛ සාමාජිකයින් කිහිප දෙනෙකු මලබෝ හි රඳවා තබන ලද අතර බාටා හි තවත් පිරිසක් මලබෝ වෙත දේශීය ගුවන් ගමන් කිහිපයකට ගොඩවීමට ඉඩ නොතබන ලදී.[86]

2016 දී, ෆ්‍රීඩම් හවුස් ආයතනයට අනුව, පොලිස් ප්‍රචණ්ඩත්වය, රඳවා තබා ගැනීම් සහ විරුද්ධ පාර්ශවයන්ට එරෙහිව වධහිංසා පැමිණවීම් වලින් පීඩාවට පත් වූ මැතිවරණයකදී, ඔබියැන්ග් අතිරේක අවුරුදු හතක ධුර කාලයක් සඳහා නැවත තේරී පත් විය.[87]

2022 මහ මැතිවරණයෙන් පසුව, ජනාධිපති ඔබියැන්ග් ගේ සමක ගිනියා හි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී පක්ෂය නියෝජ්‍ය මන්ත්‍රී මණ්ඩලයේ ආසන 100 සහ සෙනෙට් සභාවේ සියලුම ආසන දරයි. විපක්ෂය රට තුළ පාහේ නොපවතින අතර ස්පාඤ්ඤයේ සිට ප්‍රධාන වශයෙන් සමාජ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා වූ සමාජ-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී අභිසාරීතාව තුළ සංවිධානය වී ඇත. බොහෝ මාධ්‍ය රාජ්‍ය පාලනය යටතේ පවතී; පුද්ගලික රූපවාහිනී නාලිකා, අසෝංග සමූහයට අයත් ඒවා, ජනාධිපතිවරයාගේ පවුලට අයත් වේ.[88]

සන්නද්ධ හමුදා

[සංස්කරණය]
සමක ගිනියාව හි සන්නද්ධ හමුදාවන්ගේ Antonov An-72P යානයක්

සමක ගිනියාවේ සන්නද්ධ හමුදාවන් ආසන්න වශයෙන් සේවා සාමාජිකයින් 2,500 කින් සමන්විත වේ.[තහවුරු කර නොමැත] හමුදාවේ සොල්දාදුවන් 1,400 කට ආසන්න සංඛ්‍යාවක්, පොලිසියේ පැරාමිලිටරි භටයින් 400 ක්, නාවික හමුදාවේ 200 ක් සහ ගුවන් හමුදාවේ සාමාජිකයින් 120 ක් පමණ සිටිති. Gendarmerie අංශයක් ද ඇත, නමුත් සාමාජිකයින් සංඛ්‍යාව නොදනී. Gendarmerie යනු සමක ගිනියාවේ ප්‍රංශ හමුදා සහයෝගීතාවයෙන් පුහුණුව සහ අධ්‍යාපනය සඳහා සහාය වන සේවාවේ නව ශාඛාවකි.[තහවුරු කර නොමැත]

භූගෝලය

[සංස්කරණය]

සමක ගිනියාව මධ්‍යම අප්‍රිකාවේ බටහිර වෙරළ තීරයේ පිහිටා ඇත. රට සමන්විත වන්නේ ප්‍රධාන භූමි ප්‍රදේශයක් වන රියෝ මුනි, එය උතුරින් කැමරූන් සහ නැගෙනහිර සහ දකුණින් ගැබොන් මායිම් වන අතර කුඩා දූපත් පහක් වන බයෝකෝ, කොරිස්කෝ, ඇනොබෝන්, එලෝබි චිකෝ (කුඩා එලෝබි) සහ එලෝබි ග්‍රෑන්ඩ් (මහා එලෝබි). බයියෝකෝ, අගනුවර වන මලබෝ අඩවිය, කැමරූන් වෙරළට ඔබ්බෙන් මීටර් 40 (සැතපුම් 25) පමණ පිහිටා ඇත. ඇනෝබෝන් දූපත ගැබොන්හි කේප් ලෝපෙස් සිට බටහිර-දකුණු-බටහිර කිලෝමීටර 350 (සැතපුම් 220) පමණ වේ. කොරිස්කෝ සහ එලෝබෙයි දූපත් දෙක පිහිටා ඇත්තේ රියෝ මුනි සහ ගැබොන් මායිමේ කොරිස්කෝ බොක්කෙහි ය.

සමක ගිනියාව පිහිටා ඇත්තේ අක්ෂාංශ 4°N සහ 2°S අතර දේශාංශ 5° සහ 12°E අතර ය. එහි නම තිබියදීත්, රටේ භූමි ප්‍රදේශයේ කිසිදු කොටසක් සමකයේ පිහිටා නොමැත - එය සමකයට දකුණින් කිලෝමීටර් 155 (සැතපුම් 96) පමණ දුරින් පිහිටි ඉන්සියුලර් ඇනොබෝන් පළාත හැර උතුරු අර්ධගෝලයේ පිහිටා ඇත.

දේශගුණය

[සංස්කරණය]
සමක ගිනියාව හි Köppen දේශගුණික වර්ගීකරණය

සමක ගිනියාවේ නිවර්තන දේශගුණයක් පවතින අතර එය තෙත් සහ වියලි කාලවලදී වෙනස් වේ. ජූනි සිට අගෝස්තු දක්වා රියෝ මුනි වියළි සහ බයෝකෝ තෙත් වේ; දෙසැම්බර් සිට පෙබරවාරි දක්වා, වියලි වේ. ඒ අතර ක්‍රමක්‍රමයෙන් සංක්‍රමණයක් සිදුවේ. වලාකුළු රහිත දිනයක් කිසිදා නොමැති ඇනොබෝන් හි දිනපතා වැස්ස හෝ මීදුම ඇති වේ. මලබෝ, බයෝකෝ හි උෂ්ණත්වය 16 °C (61 °F) සිට 33 °C (91 °F) දක්වා පරාසයක පවතී, නමුත් දකුණු මෝකා සානුවේ සාමාන්‍ය ඉහළ උෂ්ණත්වය වන්නේ 21 °C (70 °F) පමණි. රියෝ මුනි හි සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 27 °C (81 °F) පමණ වේ. වාර්ෂික වර්ෂාපතනය මලබෝහි 1,930 mm (අඟල් 76) සිට උරේකා, බයෝකෝ හි 10,920 mm (430 in) දක්වා වෙනස් වේ, නමුත් රියෝ මුනි තරමක් වියළි වේ.[89]

පරිසරය

[සංස්කරණය]

සමක ගිනියාව පරිසර කලාප කිහිපයක් පුරා විහිදේ. රියෝ මුනි කලාපය පිහිටා ඇත්තේ අත්ලාන්තික් සමක වෙරළබඩ වනාන්තර පරිසර කලාපය තුළ මධ්‍යම අප්‍රිකානු කඩොලාන වෙරළ තීරයේ, විශේෂයෙන් මුනි ගංගා මෝය තුළ හැරුණු විටය. හරස්-සනාගා-බයෝකෝ වෙරළබඩ වනාන්තර පරිසර කලාපය බයෝකෝ සහ අප්‍රිකානු ප්‍රධාන භූමියේ කැමරූන් සහ නයිජීරියාවේ යාබද ප්‍රදේශ ආවරණය කරයි, සහ කැමරූන් සහ බයෝකෝ කඳුකර වනාන්තර පරිසර කලාපය බයෝකෝ සහ ඒ අසල කැමරූන් කඳුකරය ආවරණය කරයි. සාඕ ටෝමේ, ප්‍රින්සිපේ, සහ ඇනෝබෝන් තෙත් පහත් බිම් වනාන්තර පරිසර කලාපය ඇනෝබෝන්, මෙන්ම සාඕ ටෝමේ සහ ප්‍රින්සිපේ ආවරණය කරයි.[90]

රටෙහි 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකය 7.99/10 ක මධ්‍යන්‍ය අගයක් ඇති අතර, එය රටවල් 172 කින් ගෝලීය වශයෙන් 30 වැනි ස්ථානයට පත් විය.[91]

  • සමක ගිනියාවේ පරිසරය
  • ඇනෝබෝන්
    ඇනෝබෝන්
  • ඉස්ලොට් හොරාසියෝ
    ඉස්ලොට් හොරාසියෝ
  • සියුඩාඩ් ඩි ලා පාස් අසල
    සියුඩාඩ් ඩි ලා පාස් අසල
  • මොන්ටේ ඇලන් ජාතික වනෝද්‍යානය
    මොන්ටේ ඇලන් ජාතික වනෝද්‍යානය
  • පිකෝ බැසිල්
    පිකෝ බැසිල්

වනජීවී

[සංස්කරණය]

සමක ගිනියාව ගෝරිල්ලන්, චිම්පන්සියන්, විවිධ වඳුරන්, දිවියන්, මී හරක්, ඇන්ටිලෝප්, අලි ඇතුන්, හිපපොටේමස්, කිඹුලන් සහ පිඹුරන් ඇතුළු විවිධ සර්පයන්ගේ නිවහන වේ.[92]

  • සමක ගිනියාවේ වනජීවී
  • ඩිසෝටිස්
    ඩිසෝටිස්
  • සෝයා බෝංචි
    සෝයා බෝංචි
  • ස්පෙක්ට්‍රල් පිග්මි චැමේලියන්
    ස්පෙක්ට්‍රල් පිග්මි චැමේලියන්
  • කහ පැහැති ටුරාකෝ
    කහ පැහැති ටුරාකෝ
  • බටහිර ගෝරිල්ලා
    බටහිර ගෝරිල්ලා

පරිපාලන අංශ

[සංස්කරණය]
සමක ගිනියාවේ කලාප දෙක සහ පළාත් අට ප්‍රදර්ශනය කරයි. සාඕ ටෝමේ සහ ප්‍රින්සිපේ දූපත් රාජ්‍යය සමක ගිනියාවේ කොටසක් නොවේ.

සමක ගිනියාව පළාත් අටකට බෙදා ඇත.[93][94] නවතම පළාත ජිබ්ලොහෝ වන අතර, 2017 දී එහි මූලස්ථානය රටේ අනාගත අගනුවර වන සියුඩාඩ් ඩි ලා පාස් හි පිහිටුවා ඇත.[95][96] පළාත් අට පහත පරිදි වේ.[93]

  1. ඇනොබෝන් (සැන් ඇන්ටෝනියෝ ද පැලේ)
  2. බයෝකෝ නෝර්ටේ (මලබෝ)
  3. බයෝකෝ සුර් (ලුබා)
  4. සෙන්ට්‍රෝ සුර් (එවිනයොං)
  5. ජිබ්ලොහෝ (සියුඩාඩ් ඩි ලා පාස්)
  6. කී-න්ටෙම් (එබෙබියින්)
  7. ලිටෝරල් (බාටා)
  8. වෙලේ-න්සාස් (මොන්ගෝමෝ)

පළාත් තවදුරටත් දිස්ත්‍රික්ක 19කට සහ මහ නගර සභා 37කට බෙදා ඇත.[97]

ආර්ථිකය

[සංස්කරණය]
සමක ගිනියා අපනයනවල සමානුපාතික නියෝජනයක්, 2019

ස්පාඤ්ඤයෙන් ජාතිය නිදහස ලැබීමට පෙර, සමක ගිනියා කොකෝවා, කෝපි සහ දැව අපනයනය කරන ලදී, බොහෝ දුරට එහි යටත් විජිත පාලක ස්පාඤ්ඤයට පමණක් නොව ජර්මනියට සහ එක්සත් රාජධානියටද අපනයනය කරන ලදී. 1985 ජනවාරි 1 වන දින, රට ෆ්‍රෑන්ක් කලාපයේ පළමු ෆ්‍රැන්කෝෆෝන් නොවන අප්‍රිකානු සාමාජිකයා බවට පත් වූ අතර, සීඑෆ්ඒ ෆ්‍රෑන්ක් එහි මුදල් ලෙස පිළිගත්තේය. ජාතික මුදල් ඒකකය වන එක්වෙලේ මීට පෙර ස්පාඤ්ඤ පෙසෙටා සමඟ සම්බන්ධ වී තිබුණි.[98]

මලබෝහි Gepetrol කුළුණ, 2013

1996 දී විශාල තෙල් සංචිත සොයා ගැනීම සහ ඉන් පසු රාජ්‍ය ආදායමේ සූරාකෑම නාටකාකාර ලෙස ඉහළ යාමට හේතු විය. 2004 වන විට,[99] සමක ගිනියා යනු උප සහරා අප්‍රිකාවේ තෙවැනි විශාලතම තෙල් නිෂ්පාදකයා වේ. එහි තෙල් නිෂ්පාදනය දිනකට බැරල් 360,000 (57,000 m3/d) දක්වා ඉහළ ගොස් ඇති අතර එය වසර දෙකකට පෙර 220,000 සිට ඉහළ ගොස් ඇත. සමක ගිනියා හි ක්‍රියාත්මක වන තෙල් සමාගම් වලට එක්සොන් මොබිල්, මැරතන් ඔයිල්, කොස්මොස් එනර්ජි සහ ෂෙව්රොන් ඇතුළත් වේ.[100][101]

වන වගාව, ගොවිතැන සහ මසුන් ඇල්ලීම ද දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රධාන කොටස් වේ. යැපුම් ගොවිතැන ප්‍රමුඛ වේ. අනුප්‍රාප්තික ම්ලේච්ඡ පාලන තන්ත්‍රයන් යටතේ ග්‍රාමීය ආර්ථිකයේ පිරිහීම කෘෂිකර්මාන්තය මූලික කරගත් වර්ධනයක් සඳහා ඇති හැකියාව අඩු කර ඇත. කෘෂිකර්මාන්තය රටේ ප්‍රධාන රැකියා මූලාශ්‍රය වන අතර ග්‍රාමීය නිවාසවලින් 57%කට ආදායමක් සහ ශ්‍රම බලකායෙන් 52%කට රැකියා සපයයි.[102]

2004 ජූලි මාසයේදී, එක්සත් ජනපද සෙනෙට් සභාව වොෂින්ටනය පදනම් කරගත් බැංකුවක් වන රිග්ස් බැංකුව පිළිබඳ විමර්ශනයක් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද අතර එය මෑතක් වන තුරුම සමක ගිනියා හි තෙල් ආදායමෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් ගෙවා ඇති අතර එය චිලියේ ඔගස්ටෝ පිනෝචේ සඳහාද බැංකුගත විය. ඔබියං, ඔහුගේ පවුලේ අය සහ පාලන තන්ත්‍රයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ නිලධාරීන් විසින් අවම වශයෙන් ඩොලර් මිලියන 35ක් පැහැර ගත් බව සෙනෙට් වාර්තාව පෙන්වා දුන්නේය. ජනාධිපතිවරයා කිසිදු වරදක් සිදු නොකළ බව ප්‍රතික්ෂේප කර ඇත. රිග්ස් බැංකුව 2005 පෙබරවාරි මාසයේදී පිනෝචේගේ බැංකු කටයුතු සඳහා ඩොලර් මිලියන 9ක් ගෙවා ඇත, සමක ගිනියාව සම්බන්ධයෙන් කිසිදු ප්‍රතිසාධනයක් සිදු නොකළේය.[103]

2000 සිට 2010 දක්වා, සමක ගිනියාවේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ (දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ) ඉහළම සාමාන්‍ය වාර්ෂික වර්ධනය 17%කි.[104]

සමක ගිනියා යනු අප්‍රිකාවේ ව්‍යාපාර නීතිය සමගි කිරීම සඳහා වූ සංවිධානයේ (OHADA) සාමාජිකයෙකි.[105] සමක ගිනියා යනු මධ්‍යම අප්‍රිකානු මුදල් හා ආර්ථික සංගමයේ (CEMAC) සාමාජිකයෙකි, එය මිලියන 50කට අධික ජනතාවකින් සමන්විත උප කලාපයකි.[106] සමක ගිනියා නිස්සාරණ කර්මාන්ත පාරදෘශ්‍යතා මුලපිරීම (EITI) - අනුකූල රටක් ලෙස වලංගු කිරීමට උත්සාහ කළ අතර, තෙල් ආදායම වාර්තා කිරීමේදී විනිවිදභාවය සහ ස්වාභාවික සම්පත් ධනය දූරදර්ශී ලෙස භාවිතා කිරීම සඳහා ක්‍රියා කරයි. රට 2008 පෙබරවාරි 22 දින අපේක්ෂක තත්ත්වය ලබා ගත්තේය. EITI ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා සිවිල් සමාජය සහ සමාගම් සමඟ වැඩ කිරීමට කැපවීම, EITI ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා නායකත්වය සඳහා ජ්‍යෙෂ්ඨ පුද්ගලයෙකු පත් කිරීම සහ මැනිය හැකි ඉලක්ක සහිත සම්පූර්ණ වියදම් සහිත වැඩ සැලැස්මක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීම, ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ ධාරිතා සීමාවන් තක්සේරු කිරීම ඇතුළු වගකීම් ගණනාවක් සපුරාලීමට අවශ්‍ය විය. කෙසේ වෙතත්, EITI වලංගු කිරීම සම්පූර්ණ කිරීමේ කාල සීමාව දීර්ඝ කිරීමට සමක ගිනියා ඉල්ලුම් කළ විට, EITI මණ්ඩලය දීර්ඝ කිරීමට එකඟ නොවීය.[107] ලෝක බැංකුවට අනුව, සමක ගිනියා යනු ඕනෑම අප්‍රිකානු රටක ඒක පුද්ගල GNI (දළ ජාතික ආදායම) වැඩිම දුප්පත්ම රට වන බුරුන්ඩි හි GNI ඒක පුද්ගල ආදායමට වඩා 83 ගුණයකින් විශාලය.[108] කෙසේ වෙතත්, එහි ආකර්ෂණීය GNI අගය තිබියදීත්, සමක ගිනියාව ධන අසමානතාවය නිසා ඇති වන අන්ත දරිද්‍රතාවයෙන් පීඩා විඳිති.[තහවුරු කර නොමැත]

2022 දී රටේ ගිනි සංගුණකය 58.8 විය.[109]

සමක ගිනියාවේ ආර්ථිකය 2021 දී 2.6% කින් පමණ වර්ධනය වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරන ලද අතර එය විශාල ගෑස් ව්‍යාපෘතියක් සාර්ථකව නිම කිරීම සහ වසරේ දෙවන භාගය වන විට ලෝක ආර්ථිකය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම මත පදනම් වූ ප්‍රක්ෂේපනයකි. නමුත් 2022 දී රට නැවත අවපාතයකට ඇද වැටෙනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරන අතර සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය 4.4% ක පමණ පහත වැටීමක් සිදුවේ.[110]

2016 එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව සංවර්ධන වාර්තාවට අනුව, සමක ගිනියා හි ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් 21,517 ක් වූ අතර එය අප්‍රිකාවේ ඉහළම ධනයෙන් එකකි. කෙසේ වෙතත්, එය Gini දර්ශකයට අනුව ලෝකයේ වඩාත්ම අසමාන රටවලින් එකකි, ජනගහනයෙන් සියයට 70 ක් දිනකට ඩොලර් එකකින් ජීවත් වේ.[111] 2019 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව සංවර්ධන දර්ශකයේ 189 න් 145 වැනි ස්ථානයට රට පත්ව ඇත.[112]

රාජ්‍ය අපනයනවලින් 97% ක් හයිඩ්‍රොකාබන සතු වන අතර එය අප්‍රිකානු ඛනිජ තෙල් නිෂ්පාදකයින්ගේ සංවිධානයේ සාමාජිකයෙකි. 2020 දී, එය ආවේණික ���ූෂණය හේතුවෙන් එහි අටවන අවපාතයට මුහුණ දෙයි.[112] 2023 වන විට, ජාතියේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඩොලර් බිලියන 11 දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.

ප්‍රවාහනය

[සංස්කරණය]
මලබෝ ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් Aeropuerto de Malabo)

රට තුළ පවතින විශාල තෙල් කර්මාන්තය හේතුවෙන් ජාත්‍යන්තරව පිළිගත් ගුවන් සේවා මාලබෝ ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ වෙත පියාසර කරන අතර එය 2014 මැයි මාසයේදී යුරෝපයට සහ බටහිර අප්‍රිකාවට සෘජු සම්බන්ධතා කිහිපයක් තිබුණි. සමක ගිනියා හි ගුවන් තොටුපළ තුනක් ඇත - මාලබෝ ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ, බාටා ගුවන් තොටුපළ සහ ඇනෝබෝන් දූපතේ නව ඇනෝබෝන් ගුවන් තොටුපළ. මාලබෝ ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ එකම ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළයි.

සමක ගිනියා හි ලියාපදිංචි වී ඇති සෑම ගුවන් සමාගමක්ම යුරෝපා සංගමයේ (EU) තහනම් කර ඇති ගුවන් සේවා ලැයිස්තුවේ පෙනී සිටින අතර එයින් අදහස් වන්නේ ඔවුන් EU තුළ ඕනෑම ආකාරයක සේවාවන් ක්‍රියාත්මක කිරීම තහනම් කර ඇති බවයි.[113] කෙසේ වෙතත්, භාණ්ඩ ප්‍රවාහකයන් යුරෝපීය නගරවල සිට අගනුවර දක්වා සේවා සපයයි.[114]

ජනවිකාසය

[සංස්කරණය]
1960 සහ 2017 අතර සමක ගිනියා ජනගහනයේ පරිණාමය.
සමක ගිනියාවේ ජනගහනය[115][116][117]
වසර මිලියන
1950 0.2
2000 0.6
2020 1.4

සමක ගිනියාවේ බහුතර ජනතාව බන්ටු සම්භවයක් ඇත.[118] විශාලතම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම, ෆැන්ග්, ප්‍රධාන භූමියට ආවේණික වන නමුත්, 20 වන සියවසේ සිට බයියෝකෝ දූපතට සැලකිය යුතු සංක්‍රමණය වීම යන්නෙන් අදහස් වන්නේ ෆැන්ග් ජනගහනය කලින් බුබි වැසියන්ට වඩා වැඩි බවයි. ෆැන්ග් ජනගහනයෙන් 80% ක් වන අතර ගෝත්‍ර 67 ක් පමණ සමන්විත වේ.[119] රියෝ මුනි හි උතුරු කොටසේ අය ෆැන්ග්-න්තුමු කතා කරන අතර දකුණේ අය ෆැන්ග්-ඕකාහ් කතා කරයි; උපභාෂා දෙකෙහි වෙනස්කම් ඇති නමුත් අන්‍යෝන්‍ය වශයෙන් තේරුම් ගත හැකිය. අසල්වැසි කැමරූන් (බුලු) සහ ගැබොන් යන ප්‍රදේශවල ද ෆැන්ග්ගේ උපභාෂා කතා කෙරේ. මෙම උපභාෂා, තවමත් තේරුම්ගත හැකි වුවද, වඩාත් වෙනස් වේ. ජනගහනයෙන් 15% ක් වන බුබි බයෝකෝ දූපතට ආවේණික වේ. ෆැන්ග් සහ 'බීච්' (අභ්‍යන්තර) ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර සම්ප්‍රදායික මායිම් රේඛාව වූයේ බාටා හි නැගෙනහිරින් පිහිටි නීෆැන්ග් (ෆැන්ග්හි සීමාව) ගම්මානයයි.

වෙරළාශ්‍රිත ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්, සමහර විට එන්ඩෝවේ හෝ "ප්ලේයරොස්" (ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් වෙරළ ජනතාව) ලෙස හැඳින්වේ: ප්‍රධාන භූමියේ සහ කුඩා දූපත්වල කොම්බස්, බුජෙබස්, බැලෙන්ගුස් සහ බෙන්ගාස් සහ බයෝකෝ දූපත හි ක්‍රියෝ ප්‍රජාවක් වන ෆර්නැන්ඩිනෝස් එක්ව 5% ජනගහනයකින් සමන්විත වේ. යුරෝපීයයන් (විශාල වශයෙන් ස්පාඤ්ඤ හෝ පෘතුගීසි සම්භවයක් ඇති, සමහරක් අර්ධ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති) ද රටෙහි ජීවත් වන නමුත් බොහෝ වාර්ගික ස්පාඤ්ඤ ජාතිකයන් නිදහසින් පසු පිටව ගියහ.

බුබි සම්භවයක් ඇති සමක ගිනියානු දරුවන්

අසල්වැසි කැමරූන්, නයිජීරියාව සහ ගැබොන් යන රටවලින් විදේශිකයන් වැඩි වැඩියෙන් රටට සංක්‍රමණය වී ඇත. එන්සයික්ලොපීඩියා ඔෆ් ද ස්ටේට්ලස් නේෂන්ස් (2002) ට අනුව, බයෝකෝ දූපත් වැසියන්ගෙන් 7% ක් ගිනිකොනදිග නයිජීරියාවේ ජනවාර්ගික කණ්ඩායමක් වන ඉග්බෝ ය.[120] කොකෝවා සහ කෝපි වතුවල කම්කරුවන් ලෙස සමක ගිනියාවට වෙනත් රටවලින් ආසියානුවන් සහ ස්වදේශික අප්‍රිකානුවන් ලැබුණි. අනෙකුත් කළු අප්‍රිකානුවන් පැමිණියේ ලයිබීරියාව, ඇන්ගෝලාව සහ මොසැම්බික් වලින්. ආසියානු ජනගහනයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් චීන ජාතිකයන් වන අතර ඉන්දියානුවන් සුළු ප්‍රමාණයක් ඇත.

ඉක්වටෝරියල් ගිනියාව බ්‍රිතාන්‍ය, ප්‍රංශය සහ ජර්මනිය යන රටවල වාසනාව සොයන යුරෝපීය සංක්‍රමණිකයන් සඳහා ගමනාන්තයක් ද වී ඇත. ඊශ්‍රායල ජාතිකයන් සහ මොරොක්කෝ ජාතිකයන් ද මෙහි ජීවත් වෙමින් වැඩ කරති. 1990 ගණන්වල සිට තෙල් නිස්සාරණය මලබෝහි ජනගහනය දෙගුණ කිරීමට දායක වී ඇත.[තහවුරු කර නොමැත] දහසින් පසු සමක ගිනියානුවන් දහස් ගණනක් ස්පාඤ්ඤයට ගියහ. ෆ්රැන්සිස්කෝ මැකියාස් න්ගුමා ගේ ආඥාදායකත්වය නිසා තවත් 100,000 කැමරූන්, ගැබොන් සහ නයිජීරියාවට ගියහ. සමහර සමක ගිනියානු ප්‍රජාවන් ලතින් ඇමරිකාව, එක්සත් ජනපදය, පෘතුගාලය සහ ප්‍රංශය යන රටවල ද දක්නට ලැබේ. [තහවුරු කර නොමැත]

භාෂා

[සංස්කරණය]
මලබෝහි ස්පාඤ්ඤ භාෂාවෙන් රටේ නම සහිත මල් ශිලා ලිපිය

1968 දී නිදහස ලැබූ දා සිට, සමක ගිනියා හි ප්‍රධාන නිල භාෂාව ස්පාඤ්ඤ වේ (දේශීය ප්‍රභේදය සමක ගිනි ස්පාඤ්ඤ වේ), එය එහි විවිධ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් අතර භාෂා භාෂාවක් ලෙස ක්‍රියා කරයි. 1970 දී, මැකියාස් ගේ පාලන සමයේදී, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව වෙනුවට මැකියාස් අයත් වූ එහි බහුතර ජනවාර්ගික කණ්ඩායමේ භාෂාව වන ෆැන්ග් විසින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන ලදී. මැකියාස්ගේ වැටීමෙන් පසු 1979 දී එම තීරණය ආපසු හැරවිය. ප්‍රංශ දෙවන භාෂාව ලෙස එකතු කරන තෙක්, ස්පාඤ්ඤ භාෂාව එහි හුදකලා නිල භාෂාව ලෙස 1998 දක්වා පැවති අතර, එය කලින් මධ්‍යම අප්‍රිකාවේ ආර්ථික හා මූල්‍ය ප්‍රජාවට (CEMAC) සම්බන්ධ වූ බැවින්, එහි ආරම්භක සාමාජිකයින් ප්‍රංශ කතා කරන ජාතීන් විය.[121] පෘතුගීසි භාෂාව එහි තෙවන නිල භාෂාව ලෙස 2010 දී සම්මත කරන ලදී.[122][123] ස්පාඤ්ඤ භාෂාව 1844 සිට නිල භාෂාවකි. එය තවමත් අධ්‍යාපනයේ සහ පරිපාලනයේ භාෂාවයි. සමක ගිනියානුවන්ගෙන් 67.6% කට එය කතා කළ හැකිය, විශේෂයෙන් අගනුවර වන මලබෝහි වෙසෙන අයට.[124] ප්‍රංශ භාෂාව නිල කරන ලද්දේ ෆ්රැන්කොෆෝනි සමඟ සම්බන්ධ වීමට පමණක් වන අතර සමහර මායිම් නගරවල හැර එය දේශීයව කථා නොකරයි.

ආදිවාසී භාෂා "ජාතික සංස්කෘතියේ" අනිවාර්ය කොටස් ලෙස පිළිගනු ලැබේ (ව්‍යවස්ථාපිත නීතිය අංක 1998 ජනවාරි 21/1). දේශීය භාෂා (ඒවායින් සමහරක් ක්‍රියෝල්ස්) ෆැන්ග්, බුබ්, බෙන්ගා, එන්ඩෝව්, බැලෙන්ගු, බුජෙබා, බිසියෝ, ගුමු, ඉග්බෝ, පිචිංලිස්, ෆා ඩි ඇම්බෝ සහ වඳ වී ගොස් ඇති බසෙකේ ඇතුළත් වේ. බොහෝ අප්‍රිකානු ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් බන්ටු භාෂා කතා කරයි.[125]

සමක ගිනියාවේ අප්‍රිකානු භාෂා සහ එහි පරිසරය.

පෘතුගීසි ක්‍රියෝල් වර්ගයක් වන ෆා ඩි ඇම්බෝ, ඇනෝබෝන් පළාතේ, මලබෝ (අගනුවර) සහ සමක ගිනියා හි ප්‍රධාන භූමියේ සමහර කථිකයන් අතර දැඩි ලෙස භාවිතා කරයි. බයියෝකෝ හි බොහෝ පදිංචිකරුවන්ට ස්පාඤ්ඤ භාෂාව කතා කළ හැකිය, විශේෂයෙන් අගනුවර, සහ දේශීය වෙළඳ භාෂාව වන පිචිංලිස්, ඉංග්‍රීසි පදනම් වූ ක්‍රියෝල්. ඇනෝබෝන් හි ස්පාඤ්ඤ භාෂාව වැඩිපුර කතා නොකරයි. රජයේ සහ අධ්‍යාපනයේ ස්පාඤ්ඤ භාවිතා වේ. ක්‍රියෝලීකරණය නොකළ පෘතුගීසි භාෂාව ප්‍රාදේශීය කතෝලිකයන් විසින් පූජනීය භාෂාවක් ලෙස භාවිතා කරයි.[126] ඇනෝබෝනිස් ජනවාර්ගික ප්‍රජාව පෘතුගීසි භාෂා රටවල ප්‍රජාවේ (CPLP) සාමාජිකත්වය ලබා ගැනීමට උත්සාහ කළහ. රජය ඇනෝබෝන් හි Instituto Internacional da Língua Portuguesa (IILP) සමාජ භාෂා අධ්‍යයනයක් සඳහා මුදල් සම්පාදනය කළේය. එය සාඕ ටෝමේ සහ ප්‍රින්සිපේ, කේප් වර්ඩ් සහ ගිනියා-බිසාවු හි පෘතුගීසි ක්‍රියෝල් ජනගහනය සමඟ ශක්තිමත් සම්බන්ධතා ලේඛනගත කර ඇත.[123]

ඓතිහාසික හා සංස්කෘතික බැඳීම් හේතුවෙන්, 2010 දී ව්‍යවස්ථාදායකය විසින් සමක ගිනියාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ හතරවන වගන්තිය සංශෝධනය කර පෘතුගීසි භාෂාව ජනරජයේ නිල භාෂාවක් ලෙස ස්ථාපිත කරන ලදී. මෙය පෘතුගීසි භාෂාව කතා කරන රටවල් සමඟ එහි සන්නිවේදනය, වෙළඳාම සහ ද්විපාර්ශ්වික සබඳතා වැඩිදියුණු කිරීමට රජය ගත් උත්සාහයකි.[127][128][129] එය පෘතුගාලය සමඟ සහ පෘතුගීසි භාෂාව කතා කරන බ්‍රසීලයේ, සාඕ ටෝමේ සහ ප්‍රින්සිපේ සහ කේප් වර්ඩ් සමඟ දිගු ඓතිහාසික සබඳතා ද හඳුනා ගනී.

සමක ගිනියා හි පෘතුගීසි භාෂා රටවල ප්‍රජාවේ (CPLP) සාමාජිකත්වය ලබා ගැනීම සඳහා වූ සමහර අභිප්‍රේරණ වෘත්තීය සහ ශාස්ත්‍රීය හුවමාරු වැඩසටහන් කිහිපයකට ප්‍රවේශ වීම සහ පුරවැසියන්ගේ දේශසීමා හරහා සංසරණයට පහසුකම් සැලසීම ඇතුළත් විය.[124] CPLP පිළිගැනීම සඳහා අයදුම් කිරීමේ මූලික අවශ්‍යතාවය වූයේ පෘතුගීසි භාෂාව නිල භාෂාවක් ලෙස පිළිගැනීමයි. ඊට අමතරව, ඵලදායී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සහ මානව හිමිකම්වලට ගරු කිරීමට ඉඩ සලසන දේශපාලන ප්‍රතිසංස්කරණ අනුගමනය කළ යුතු බව රටට දැනුම් දෙන ලදී.[130] ජාතික පාර්ලිමේන්තුව මෙම නීතිය 2011 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී සාකච්ඡා කළේය.[131]

2012 පෙබරවාරි මාසයේදී, සමක ගිනියා හි විදේශ අමාත්‍යවරයා IILP සමඟ රට තුළ පෘතුගීසි භාෂාව ප්‍රවර්ධනය කිරීම සම්බන්ධයෙන් ගිවිසුමක් අත්සන් කරන ලදී.[132][133]

2012 ජූලි මාසයේදී, CPLP විසින් සමක ගිනියා පූර්ණ සාමාජිකත්වය ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී, මූලික වශයෙන් එහි බරපතල මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම් හේතුවෙනි. රජය ප්‍රතිචාර දැක්වූයේ දේශපාලන පක්ෂ නීත්‍යානුකූල කිරීම, මරණීය දණ්ඩනය අත්හිටුවීම ප්‍රකාශ කිරීම සහ සියලු දේශපාලන කණ්ඩායම් සමඟ සංවාදයක් ආරම්භ කිරීමෙනි.[123][134] මීට අමතරව, IILP විසින් බාටා සහ මලබෝ හි පෘතුගීසි භාෂා සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථාන ඉදිකිරීම සඳහා රජයෙන් ඉඩම් ලබා ගන්නා ලදී.[123] 2014 ජූලි මාසයේ දී ඩිලි හි පැවති එහි දසවන සමුලුවේදී සමක ගිනියා CPLP සාමාජිකයෙකු ලෙස ඇතුළත් විය. මරණ දණ්ඩනය අහෝසි කිරීම සහ පෘතුගීසි භාෂාව රාජ්‍ය භාෂාවක් ලෙස ප්‍රවර්ධනය කිරීම අනුමැතිය සඳහා පූර්ව කොන්දේසි විය.[135]

ආගම්

[සංස්කරණය]
සමක ගිනියාවේ ආගම්
ආගම ප්‍රතිශතය
රෝමානු කතෝලික
  
 88%
වෙනත් (ආදිවාසී විශ්වාස / බහායි)
  
 5%
රෙපරමාදු
  
 5%
ඉස්ලාම්
  
 2%
මැලබෝහි සැන්ටා ඉසබෙල් ආසන දෙව්මැදුර

සමක ගිනියාවේ ප්‍රධාන ආගම ක්‍රිස්තියානි ධර්මය වන අතර එය ජනගහනයෙන් 93% කගේ ඇදහිල්ලයි. රෝමානු කතෝලිකයන් බහුතරය (88%) වන අතර සුළුතරයක් රෙපරමාදු (5%) වේ. ජනගහනයෙන් 2% ක් ඉස්ලාමය (ප්‍රධාන වශයෙන් සුන්නි) අනුගමනය කරයි. ඉතිරි 5% ක්‍රිස්තියානීන්, බහායි සහ වෙනත් විශ්වාසයන්[136] සහ සාම්ප්‍රදායික සජීවී විශ්වාසයන් බොහෝ විට කතෝලික ධර්මය සමඟ මිශ්‍ර වේ.[137]

සෞඛ්‍ය

[සංස්කරණය]

21 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සමක ගිනියාවේ නව්‍ය මැලේරියා වැඩසටහන් මැලේරියා ආසාදනය, රෝග සහ මරණ අවම කිරීමේ සාර්ථකත්වය අත්කර ගත්තේය.[138] ඔවුන්ගේ වැඩසටහන වසරකට දෙවරක් ගෘහස්ථ අවශේෂ ඉසීම (IRS), ආටෙමිසිනින් සංයෝජන ප්‍රතිකාර (ACTs), ගර්භනී කාන්තාවන් සඳහා කඩින් කඩ වැළැක්වීමේ ප්‍රතිකාර භාවිතය (IPTp) සහ දිගුකාලීන කෘමිනාශක සමඟ ප්‍රතිකාර කළ මදුරු දැල් (LLINs) ඉතා ඉහළ ආවරණයක් හඳුන්වාදීමෙන් සමන්විත වේ. ඔවුන්ගේ ප්‍රයත්නයන් හේතුවෙන් සජීවී උපත් 1,000කට මරණ 152 සිට 55 දක්වා (64% කින් පහළට) සියලු හේතු පහට අඩු මරණ සංඛ්‍යාව අඩු කිරීමට හේතු විය, එය වැඩසටහන දියත් කිරීමත් සමඟම සිදුවූ තියුනු පහත වැටීමකි.[139]

2014 ජුනි මාසයේදී පෝලියෝ රෝගීන් හතරක් වාර්තා විය, එය රටේ පළමු රෝගය පැතිරීමයි.[140]

අධ්‍යාපනය

[සංස්කරණය]
අධ්‍යාපන, විද්‍යා සහ ක්‍රීඩා අමාත්‍යාංශය

උප-සහාරා අප්‍රිකානු රටවල් අතර, සමක ගිනියාව ඉහළම සාක්ෂරතා අනුපාතයන්ගෙන් එකකි.[141] ද වර්ල්ඩ් ෆැක්ට්බුක් - මධ්‍යම බුද්ධි ඒජන්සියට අනුව 2015 වන විට, සමක ගිනියාවේ වයස අවුරුදු 15 සහ ඊට වැඩි ජනගහනයෙන් 95.3% කට කියවීමට සහ ලිවීමට හැකිය, පිළිවෙලින් සාක්ෂරතාවය ඇත.[141] ෆ්‍රැන්සිස්කෝ මැකියාස් යටතේ අධ්‍යාපනය නොසලකා හැර ඇති අතර, ඕනෑම ආකාරයක අධ්‍යාපනයක් ලැබුවේ දරුවන් ස්වල්ප දෙනෙකි. ජනාධිපති ඔබියං යටතේ, සාක්ෂරතා අනුපාතය 73% සිට 13% දක්වා පහත වැටුණු අතර, ප්‍රාථමික පාසල් සිසුන් සංඛ්‍යාව 1986 දී 65,000 සිට 1994 දී 100,000 දක්වා වැඩි විය. වයස අවුරුදු 6 සහ 14 අතර ළමුන් සඳහා අධ්‍යාපනය නොමිලේ සහ අනිවාර්ය වේ.[98]

සමක ගිනියා රජය නවීන ළමා සංවර්ධන ශිල්පීය ක්‍රම ඉගැන්වීම සඳහා ප්‍රාථමික පාසල් ගුරුවරුන් සඳහා ඩොලර් මිලියන 20 ක අධ්‍යාපන වැඩසටහනක් පිහිටුවීමට හෙස් කෝපරේෂන් සහ අධ්‍යාපනික සංවර්ධනය සඳහා වූ ඇකඩමිය (AED) සමඟ හවුල් වී ඇත.[142] දැන් ක්‍රියාකාරී අධ්‍යාපනය ජාතික ප්‍රතිසංස්කරණයක් වන ආදර්ශ පාසල් 51ක් ඇත.

මෑත වසරවලදී,[කවදාද?] ආර්ථික හා දේශපාලන වාතාවරණය සහ රජයේ සමාජ න්‍යාය පත්‍රවල වෙනස්වීම් සමඟ, ප්‍රධාන වශයෙන් ස්පාඤ්ඤ රජයේ මූල්‍ය අනුග්‍රහය ඇතිව සංස්කෘතික විසරණය සහ සාක්ෂරතා සංවිධාන කිහිපයක් ආරම්භ කර ඇත. රටෙහි එක් විශ්ව විද්‍යාලයක් ඇත, යුනිවර්සිඩාඩ් නැෂනල් ඩි ගිනියා ඉක්වටෝරියල් (UNGE), මලබෝ හි මණ්ඩපයක් සහ ප්‍රධාන භූමියේ බාටා හි පිහිටා ඇති වෛද්‍ය පීඨයක් ඇත. 2009 දී විශ්ව විද්‍යාලය පළමු ජාතික වෛද්‍යවරුන් 110 බිහි කළේය. බාටා වෛද්‍ය විද්‍යාලයට ප්‍රධාන වශයෙන් කියුබාවේ රජයෙන් සහය ලබා දෙන අතර කියුබානු වෛද්‍ය අධ්‍යාපනඥයින් සහ වෛද්‍යවරුන්ගෙන් කාර්ය මණ්ඩලය සමන්විත වේ.[143]

සංස්කෘතිය

[සංස්කරණය]
මලබෝ වරාය

1984 ජුනි මාසයේදී, සමක ගිනියාවේ සංස්කෘතික අනන්‍යතාවය ගවේෂණය කිරීම සඳහා පළමු හිස්පැනික්-අප්‍රිකානු සංස්කෘතික සම්මේලනය කැඳවන ලදී. මෙම සම්මේලනය අප්‍රිකානු සංස්කෘතීන් සමග හිස්පැනික් සංස්කෘතිය ඒකාබද්ධ කිරීමේ සහ විවාහයේ කේන්ද්‍රස්ථානය විය.[144]

සංචාරක කර්මාන්තය

[සංස්කරණය]
සිපෝප��� හි හෝටලය

සමක ගිනියාවට දැනට යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම අඩවියක් හෝ ලෝක උරුම ලැයිස්තුව සඳහා තාවකාලික ස්ථාන නොමැත.[145] යුනෙස්කෝවේ ලෝක වැඩසටහනේ මතකයේ ලැයිස්තුගත කර ඇති ලේඛනගත උරුමයක් හෝ යුනෙස්කෝ අස්පෘශ්‍ය සංස්කෘතික උරුම ලැයිස්තුවේ ලැයිස්තුගත කර ඇති අස්පෘශ්‍ය සංස්කෘතික උරුමයක් ද රටට නොමැත.[146][147]

සංචාරක ආකර්ෂණ ස්ථාන වන්නේ බයියෝකෝ දිවයිනේ දකුණු කොටස වන මලබෝ හි යටත් විජිත කාර්තුව වන අතර ඔබට ඉලඩියි කඳුරැල්ලට සහ දුරස්ථ වෙරළ තීරයට කැදලි කැස්බෑවන් නැරඹීමට හැකි වේ, බාටා එහි වෙරළ තීරය පැසියෝ මාරිටිමෝ සහ ලිබර්ටි කුළුණ, මොන්ගෝමෝ එහි බැසිලිකාව ( අප්‍රිකාවේ දෙවන විශාලතම කතෝලික පල්ලිය) සහ නව සැලසුම් කර ඉදිකරන ලද අගනුවර වන සියුඩාඩ් ඩි ලා පාස් ය.

මාධ්‍ය සහ සන්නිවේදනය

[සංස්කරණය]
මලබෝ හි ස්පාඤ්ඤයේ සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානයේ මලබෙයන්ඩෝ රූපවාහිනී සඟරාවේ සංස්කරණය

සමක ගිනියා හි ප්‍රධාන සන්නිවේදන මාධ්‍ය වන්නේ රාජ්‍ය විසින් ක්‍රියාත්මක වන FM ගුවන් විදුලි මධ්‍යස්ථාන තුනකි. බීබීසී ලෝක සේවය, රේඩියෝ ෆ්‍රාන්ස් ඉන්ටර්නැෂනල් සහ ගැබොන් පදනම් කරගත් අප්‍රිකාව අංක 1 මලබෝ හි එෆ්එම් හි විකාශනය කරන ලදී. හඩක් නැති අයගේ හඬ වන රේඩියෝ මැකුටෝ නමින් ස්වාධීන ගුවන්විදුලි විකල්පයක් ද ඇත. රේඩියෝ මැකුටෝ යනු වෙබ් පාදක ගුවන්විදුලිය සහ ප්‍රවෘත්ති ප්‍රභවයක් වන අතර එය ඔබියැන්ග් ගේ පාලන තන්ත්‍රය කැඳවන සහ සමක ගිනියා ප්‍රජාව භාෂණයේ නිදහස ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ දේශපාලනයේ යෙදීමට බලමුලු ගැන්වීමට ඉල්ලා සිටින ප්‍රවෘත්ති ප්‍රකාශ කිරීම සඳහා ප්‍රසිද්ධය. කෙටි තරංග ගුවන් විදුලි මධ්‍යස්ථාන පහක් ද ඇත. ටෙලිවිෂන් නැෂනල්, රූපවාහිනී ජාලය, රාජ්‍ය ක්‍රියාත්මක කරයි.[148] ජාත්‍යන්තර රූපවාහිනී වැඩසටහන RTVGE අප්‍රිකාවේ, යුරෝපයේ සහ ඇමරිකාවේ චන්ද්‍රිකා හරහා සහ අන්තර්ජාලය හරහා ලොව පුරා ලබා ගත හැක.[149] පුවත්පත් දෙකක් සහ සඟරා දෙකක් තිබේ.

2012 දේශසීමා රහිත වාර්තාකරුවන්ගේ මාධ්‍ය නිදහස දර්ශකයේ රටවල් 179 කින් සමක ගිනියාව 161 වන ස්ථානයේ සිටී. ජාතික විකාශකයා තොරතුරු අමාත්‍යාංශයේ නියෝගවලට කීකරු වන බව පවසයි. බොහෝ මාධ්‍ය සමාගම් ස්වයං වාරණයක් ක්‍රියාත්මක කරන අතර, ප්‍රසිද්ධ පුද්ගලයින් විවේචනය කිරීම නීතියෙන් තහනම් කර ඇත. රාජ්‍ය මාධ්‍ය සහ ප්‍රධාන පෞද්ගලික ගුවන්විදුලි මධ්‍යස්ථානය ජනාධිපති පුත් ටියෝඩෝ ඔබියැන්ග්ගේ අධ්‍යක්ෂවරයා යටතේ පවතී.

සෑම පුද්ගලයන් 100 කටම ස්ථාවර දුරකථන 2 කට වඩා අඩුවෙන් ඇත. මලබෝ , බාටා, සහ ප්‍රධාන ගොඩබිම් නගර කිහිපයක් ආවරණය වන පරිදි එක් GSM ජංගම දුරකථන ක්‍රියාකරුවෙකු ඇත.[150][151] 2009 වන විට, ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 40% ජංගම දුරකථන සේවා සඳහා දායක වී ඇත. සමක ගිනියා හි ඇති එකම දුරකථන සපයන්නා වන්නේ Orange ය.

2011 දෙසැම්බර් වන විට අන්තර්ජාල භාවිතා කරන්නන් 42,000 කට වඩා වැඩි පිරිසක් සිටියහ.[තහවුරු කර නොමැත]

සංගීතය

[සංස්කරණය]

සමක ගිනියාවෙන් එන ජනප්‍රිය සංගීතය අඩුයි. රෙගේටන්, ලතින් ට්‍රැප්, රෙගේ සහ රොක් ඇන්ඩ් රෝල් වැනි පෑන්-අප්‍රිකානු විලාසිතා සෝකස් සහ මැකෝසා ජනප්‍රියයි. ස්පාඤ්ඤ ආකෘතියක් මත පදනම් වූ ධ්වනි ගිටාර් සංගීත කණ්ඩායම් රටේ හොඳම ප්‍රසිද්ධ දේශීය ජනප්‍රිය සම්ප්‍රදායයි.

සිනමාව

[සංස්කරණය]

2014 දී දකුණු අප්‍රිකානු-ලන්දේසි-සමක ගිනියා නාට්‍ය චිත්‍රපටය Where the Road Runs Out රට තුළ රූගත කරන ලදී. The Writer from a Country Without Book Stores,[152] තවමත් ජාත්‍යන්තරව තිරගත වීමට නියමිත වාර්තා චිත්‍රපටියද ඇත. එය සමක ගිනියාවේ වඩාත්ම පරිවර්තන ලේඛකයෙකු වන ජුවාන් ටොමස් ඇවිලා ලෝරල් වෙත අවධානය යොමු කරයි. එය ඔබියැන්ග් ගේ පාලන තන්ත්‍රය විවෘතව විවේචනය කරන පළමු චිත්‍රපටයයි

ක්‍රීඩා

[සංස්කරණය]

ගැබොන් සමඟ එක්ව 2012 අප්‍රිකානු ජාතීන්ගේ කුසලානයේ සම සත්කාරකත්වය සඳහා සමක ගිනියාව තෝරා ගන්නා ලද අතර 2015 සංස්කරණය සඳහා සත්කාරකත්වය ලබා දෙන ලදී. ඔවුන් ජයග්‍රහණය කළ 2008 කාන්තා අප්‍රිකානු පාපන්දු ශූරතාවලියේ සත්කාරකත්වය සඳහා ද රට තෝරා ගන්නා ලදී. කාන්තා ජාතික කණ්ඩායම ජර්මනියේ 2011 ලෝක කුසලානයට සුදුසුකම් ලැබීය.

2016 ජුනි මාසයේදී, 2019 හි 12 වන අප්‍රිකානු ක්‍රීඩා උළෙලේ සත්කාරකත්වය සඳහා සමක ගිනියාව තෝරා ගන්නා ලදී.

සමක ගිනියා පිහිනුම් ක්‍රීඩකයන් සඳහා ප්‍රසිද්ධ වන්නේ "Eric the Eel" යන අන්වර්ථ නාමයෙන් හඳුන්වන එරික් මුසම්බානි[153] සහ 2000 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලට සහභාගී වූ පෝලා බැරිලා බොලෝපා, "Paula the Crawler" සඳහාය.[154]

පැසිපන්දු ක්‍රීඩාව ජනප්‍රිය වෙමින් පවතී.[155]

මේවාත් බලන්න

[සංස්කරණය]

සටහන්

[සංස්කරණය]
  1. ^ Spanish: [giˈnea ekwatoˈɾjal]  ( සවන් දෙන්න)
  2. ^ Local pronunciation:

යොමු කිරීම්

[සංස්කරණය]
  1. ^ "History, language and culture in Equatorial Guinea".
  2. ^ "Equatorial Guinea Adds Portuguese as the Country's Third Official Language". 14 October 2011. සම්ප්‍රවේශය 26 September 2022.
  3. ^ Equatorial Guinea. Cia World Factbook.
  4. ^ "Religions in Equatorial Guinea | PEW-GRF". Global Religious Futures. 9 April 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 April 2022.
  5. ^ "Section 3. Freedom to Participate in the Political Process". Equatorial Guinea 2020 Human Rights Report (PDF). U.S. Embassy in Equatorial Guinea (Report). 2020. p. 15. 16 July 2021 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 August 2021.
  6. ^ "Democracy Index 2020". Economist Intelligence Unit (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-12-17.
  7. ^ "Equatorial Guinea". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 24 September 2022. (Archived 2022 edition)
  8. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (GQ)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 October 2023. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2023.
  9. ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (ඉංග්‍රීසි බසින්). United Nations Development Programme. 8 September 2022. 2022-10-09 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 16 October 2022.
  10. ^ "Equatorial Guinea Population".
  11. ^ Appel, Hannah (13 December 2019). The Licit Life of Capitalism. Duke University Press. doi:10.1515/9781478004578. ISBN 978-1-4780-0457-8. S2CID 242248625.
  12. ^ GDP – per capita (PPP) – Country Comparison. Indexmundi.com. Retrieved on 5 May 2013.
  13. ^ GDP – per capita (PPP) සංරක්ෂණය කළ පිටපත 24 අප්‍රේල් 2013 at the Wayback Machine, The World Factbook, Central Intelligence Agency.
  14. ^ "2019 Human Development Index Ranking | Human Development Reports". hdr.undp.org. 23 May 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 March 2020.
  15. ^ "Mortality rate, under-5 (per 1,000 live births) | Data". data.worldbank.org.
  16. ^ "Equatorial Guinea profile". BBC. 21 March 2014. 21 September 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2020.
  17. ^ "Guiné Equatorial oficializa português – Portugal – DN". 2011-08-19. 19 August 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2020-11-11 – via web.archive.org.
  18. ^ "Guinea Ecuatorial se convierte en el valedor del español en África". La Vanguardia (ස්පාඤ්ඤ බසින්). 16 March 2016. සම්ප්‍රවේශය 2020-11-11.
  19. ^ "Gloria Nistal Rosique: El caso del español en Guinea ecuatorial, Instituto Cervantes" (PDF).
  20. ^ Worst of the Worst 2010. The World's Most Repressive Societies. freedomhouse.org
  21. ^ Equatorial Guinea – Reporters Without Borders සංරක්ෂණය කළ පිටපත 15 ඔක්තෝබර් 2010 at the Wayback Machine. En.rsf.org. Retrieved on 5 May 2013.
  22. ^ "Equatorial Guinea". Trafficking in Persons Report 2020. U.S. Department of State (16 June 2020). This source is in the public domain.
  23. ^ Bostoen (K.), Clist (B.), Doumenge (C.), Grollemund (R.), Hombert (J.-M.), Koni Muluwa (J.) & Maley (J.), 2015, Middle to Late Holocene Paleoclimatic Change and the Early Bantu Expansion in the Rain Forests of Western Central Africa, Current Anthropology, 56 (3), pp.354–384.
  24. ^ Clist (B.). 1990, Des derniers chasseurs aux premiers métallurgistes : sédentarisation et débuts de la métallurgie du fer (Cameroun, Gabon, Guinée-Equatoriale). In Lanfranchi (R.) & Schwartz (D.) éds. Paysages quaternaires de l'Afrique Centrale Atlantique. Paris : ORSTOM, Collection didactiques : 458–478
  25. ^ Clist (B.). 1998. Nouvelles données archéologiques sur l'histoire ancienne de la Guinée-Equatoriale. L'Anthropologie 102 (2) : 213–217
  26. ^ Sánchez-Elipe Lorente (M.). 2015. Las comunidades de la eda del hierro en África Centro-Occidental: cultura material e identidad, Tesi Doctoral, Universidad Complutense de Madrid, Madrid
  27. ^ Fegley, Randall (1989). Equatorial Guinea: An African Tragedy, p. 5. Peter Lang, New York. ISBN 0820409774
  28. ^ Fegley, Randall (1989). Equatorial Guinea: An African Tragedy, p. 6. Peter Lang, New York. ISBN 0820409774
  29. ^ a b Fegley, Randall (1989). Equatorial Guinea: An African Tragedy, p. 6–7. Peter Lang, New York. ISBN 0820409774
  30. ^ "Fernando Po", Encyclopædia Britannica, 1911.
  31. ^ a b Fegley, Randall (1989). Equatorial Guinea: An African Tragedy, p. 13. Peter Lang, New York. ISBN 0820409774
  32. ^ a b Fegley, Randall (1989). Equatorial Guinea: An African Tragedy, p. 9. Peter Lang, New York. ISBN 0820409774
  33. ^ Fegley, Randall (1989). Equatorial Guinea: An African Tragedy, p. 8–9. Peter Lang, New York. ISBN 0820409774
  34. ^ Clarence-Smith, William Gervase (2003-09-02). Cocoa and Chocolate, 1765-1914 (ඉංග්‍රීසි බසින්). Routledge. p. 104. ISBN 978-1-134-60778-5.
  35. ^ Fegley, Randall (1989). Equatorial Guinea: An African Tragedy, p. 18. Peter Lang, New York. ISBN 0820409774
  36. ^ a b c Clarence-Smith, William Gervase (1986) "Spanish Equatorial Guinea, 1898–1940" in The Cambridge History of Africa: From 1905 to 1940 Ed. J. D. Fage, A. D. Roberts, & Roland Anthony Oliver. Cambridge: Cambridge University Press සංරක්ෂණය කළ පිටපත 20 පෙබරවාරි 2014 at the Wayback Machine
  37. ^ a b Fegley, Randall (1989). Equatorial Guinea: An African Tragedy, p. 19. Peter Lang, New York. ISBN 0820409774
  38. ^ Martino, Enrique (2012). "Clandestine Recruitment Networks in the Bight of Biafra: Fernando Pó's Answer to the Labour Question, 1926–1945". International Review of Social History. 57: 39–72. doi:10.1017/s0020859012000417.
  39. ^ Roberts, A. D., ed. (1986). The Cambridge History of Africa, Volume 7. Cambridge University Press. p. 540.
  40. ^ Castillo-Rodríguez, S. (2012). "La última selva de España: Antropófagos, misioneros y guardias civiles. Crónica de la conquista de los Fang de la Guinea Española, 1914–1930". Journal of Spanish Cultural Studies. 13 (3): 315. doi:10.1080/14636204.2013.790703. S2CID 145077430.
  41. ^ Fegley, Randall (1989). Equatorial Guinea: An African Tragedy. New York: Peter Lang. pp. 20–21. ISBN 0820409774.
  42. ^ Crowder, Michael, ed. (1984). The Cambridge History of Africa: Volume 8, from C. 1940 to C. 1975. Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521224098.
  43. ^ Fegley, Randall (1989). Equatorial Guinea: An African Tragedy, pp. 59–60. Peter Lang, New York. ISBN 0820409774
  44. ^ Fegley, Randall (1989). Equatorial Guinea: An African Tragedy, p. 51–52. Peter Lang, New York. ISBN 0820409774
  45. ^ Fegley, Randall (1989). Equatorial Guinea: An African Tragedy, p. 55. Peter Lang, New York. ISBN 0820409774
  46. ^ "Congratulations marking Independence Day continue to arrive" (Press release). Equatorial Guinea Press and Information Office. 10 September 2020. සම්ප්‍රවේශය 10 September 2020.[permanent dead link]
  47. ^ Campos, Alicia (2003). "The decolonization of Equatorial Guinea: the relevance of the international factor". Journal of African History. 44 (1): 95–116. doi:10.1017/s0021853702008319. hdl:10486/690991. S2CID 143108720. 20 August 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 February 2014.
  48. ^ Fegley, Randall (1989). Equatorial Guinea: An African Tragedy, p. 60. Peter Lang, New York. ISBN 0820409774
  49. ^ "Equatorial Guinea – Mass Atrocity Endings". Tufts University. 7 August 2015.
  50. ^ "Equatorial Guinea – EG Justice". www.egjustice.org. 17 April 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 April 2019.
  51. ^ "Equatorial Guinea's President Said to Be Retired, Not Ousted". The Washington Post. සම්ප්‍රවේශය 17 December 2019.
  52. ^ a b Aworawo, David. "Decisive Thaw: The Changing Pattern of Relations between Nigeria and Equatorial Guinea, 1980–2005" (PDF). Journal of International and Global Studies. 1 (2): 103. 24 January 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  53. ^ Sengupta, Kim (11 May 2007). "Coup plotter faces life in Africa's most notorious jail". London: News.independent.co.uk. 29 December 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2010.
  54. ^ Daniels, Anthony (29 August 2004). "If you think this one's bad you should have seen his uncle". London: The Telegraph. 10 January 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 May 2014.
  55. ^ "The Five Worst Leaders In Africa". Forbes. 9 February 2012.
  56. ^ "Equatorial Guinea profile". BBC. 21 March 2014. 21 September 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2020.
  57. ^ "DC Meeting Set with President Obiang as Corruption Details Emerge". Global Witness. 15 June 2012.
  58. ^ Forbes (5 March 2006) Teodoro Obiang Nguema Mbasogo, President/Equatorial Guinea
  59. ^ Empresas portuguesas planeiam nova capital da Guiné Equatorial. africa21digital.com (5 November 2011).
  60. ^ Atelier luso desenha futura capital da Guiné Equatorial සංරක්ෂණය කළ පිටපත 15 ඔක්තෝබර් 2015 at the Wayback Machine. Boasnoticias.pt (5 November 2011). Retrieved on 5 May 2013.
  61. ^ Arquitetos portugueses projetam nova capital para Guiné Equatorial සංරක්ෂණය කළ පිටපත 10 මැයි 2013 at the Wayback Machine. Piniweb.com.br. Retrieved on 5 May 2013.
  62. ^ Ateliê português desenha futura capital da Guiné Equatorial සංරක්ෂණය කළ පිටපත 22 ජනවාරි 2012 at the Wayback Machine. Greensavers.pt (14 December 2011). Retrieved on 5 May 2013.
  63. ^ Simon, Allison (11 July 2014). "Equatorial Guinea: One man's fight against dictatorship". The Guardian. සම්ප්‍රවේශය 9 May 2017.
  64. ^ Bariyo, Nicholas (8 March 2021). "Equatorial Guinea Takes Stock After Giant Explosions". The Wall Street Journal. ISSN 0099-9660. සම්ප්‍රවේශය 9 March 2021.
  65. ^ Obiang obtiene el 99,7% de los votos en las elecciones de Guinea Ecuatorial entre denuncias de fraude masivo El País (21/11/2022)
  66. ^ Primeros resultados dan a Obiang casi el 100 % de votos en Guinea Ecuatorial Heraldo (21/11/2022)
  67. ^ BBC News – Equatorial Guinea country profile – Overview. Bbc.co.uk (11 December 2012). Retrieved on 5 May 2013.
  68. ^ Vines, Alex (9 July 2009). "Well Oiled". Human Rights Watch. සම්ප්‍රවේශය 21 January 2011.
  69. ^ Shaxson, Nicholas (17 March 2004). "Profile: Equatorial Guinea's great survivor". BBC News.
  70. ^ "Thatcher faces 15 years in prison". The Sydney Morning Herald. 27 August 2004.
  71. ^ MacKay, Neil (29 August 2004). "The US knew, Spain knew, Britain knew. Whose coup was it?". Sunday Herald. 14 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  72. ^ "Equatorial Guinea, A trial with too many flaws". Amnesty International. 7 June 2005. 12 February 2006 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  73. ^ "Presidential Decree". Republicofequatorialguinea.net. 26 April 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2010.
  74. ^ Heather Layman, LPA (11 April 2006). "USAID and the Republic of Equatorial Guinea Agree to Unique Partnership for Development". Usaid.gov. 5 June 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2010.
  75. ^ Organizational Reform & Institutional Capacity-Building. MPRI. Retrieved on 5 May 2013.
  76. ^ Equatorial Guinea | Amnesty International. Amnesty.org. Retrieved on 5 May 2013. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 1 නොවැම්බර් 2014 at the Wayback Machine
  77. ^ Equatorial Guinea | Human Rights Watch. Hrw.org. Retrieved on 5 May 2013.
  78. ^ "Corruption Perception Index (2020)". Transparency International. 2020. සම්ප්‍රවේශය 15 September 2021.
  79. ^ "Equatorial Guinea: Ignorance worth fistfuls of dollars". Freedom House. 13 June 2012. 23 June 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 January 2017.
  80. ^ Factoria Audiovisual S.R.L. "Declaración de la Unión Africana, sobre la supervisión de los comicios electorales – Página Oficial de la Oficina de Información y Prensa de Guinea Ecuatorial". Guineaecuatorialpress.com. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2010.
  81. ^ "UPDATE 1-Tang renamed as Equatorial Guinea PM | News by Country | Reuters". Af.reuters.com. 12 January 2010. 23 March 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2010.
  82. ^ "Equatorial Guinea country profile". BBC News. 8 May 2018.
  83. ^ Ignacio Milam Tang, new Vice President of the Nation. guineaecuatorialpress.com. 22 May 2012.
  84. ^ Interview with President Teodoro Obiang of Equatorial Guinea. CNN. 5 October 2012.
  85. ^ "Convocatorial de Manifestacion, 25 de Junio 2013" (PDF). cpds-gq.org. 21 February 2014 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  86. ^ "Opposition protest dispersed by security forces". country.eiu.com. Economist Intelligence Unit. 26 June 2013. සම්ප්‍රවේශය 8 December 2022.
  87. ^ Freedom House. "Equatorial Guinea:Freedom in the World 2022". Freedom House. සම්ප්‍රවේශය 2 April 2022.
  88. ^ "Equatorial Guinea, one dictatorship to the next". November 2021.
  89. ^ Nations Encyclopedia. Nations Encyclopedia (10 April 2011). Retrieved on 5 May 2013.
  90. ^ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne; Hedao, Prashant; Noss, Reed; Hansen, Matt; Locke, Harvey; Ellis, Erle C; Jones, Benjamin; Barber, Charles Victor; Hayes, Randy; Kormos, Cyril; Martin, Vance; Crist, Eileen; Sechrest, Wes; Price, Lori; Baillie, Jonathan E. M.; Weeden, Don; Suckling, Kierán; Davis, Crystal; Sizer, Nigel; Moore, Rebecca; Thau, David; Birch, Tanya; Potapov, Peter; Turubanova, Svetlana; Tyukavina, Alexandra; de Souza, Nadia; Pintea, Lilian; Brito, José C.; Llewellyn, Othman A.; Miller, Anthony G.; Patzelt, Annette; Ghazanfar, Shahina A.; Timberlake, Jonathan; Klöser, Heinz; Shennan-Farpón, Yara; Kindt, Roeland; Lillesø, Jens-Peter Barnekow; van Breugel, Paulo; Graudal, Lars; Voge, Maianna; Al-Shammari, Khalaf F.; Saleem, Muhammad (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
  91. ^ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C.; Robinson, J. G.; Callow, M.; Clements, T.; Costa, H. M.; DeGemmis, A.; Elsen, P. R.; Ervin, J.; Franco, P.; Goldman, E.; Goetz, S.; Hansen, A.; Hofsvang, E.; Jantz, P.; Jupiter, S.; Kang, A.; Langhammer, P.; Laurance, W. F.; Lieberman, S.; Linkie, M.; Malhi, Y.; Maxwell, S.; Mendez, M.; Mittermeier, R.; Murray, N. J.; Possingham, H.; Radachowsky, J.; Saatchi, S.; Samper, C.; Silverman, J.; Shapiro, A.; Strassburg, B.; Stevens, T.; Stokes, E.; Taylor, R.; Tear, T.; Tizard, R.; Venter, O.; Visconti, P.; Wang, S.; Watson, J. E. M. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
  92. ^ "Equatorial Guinea – Plant and animal life". Encyclopedia Britannica.
  93. ^ a b Law, Gwillim (22 March 2016). "Provinces of Equatorial Guinea". Statoids. සම්ප්‍රවේශය 25 September 2017.
  94. ^ "El Gobierno inicia sus actividades en Djibloho" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). PDGE. 7 February 2017. සම්ප්‍රවේශය 25 September 2017.
  95. ^ "La Presidencia de la República sanciona dos nuevas leyes" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Equatorial Guinea Press and Information Office. 23 June 2017. 25 June 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 September 2017.
  96. ^ "Equatorial Guinea government moves to new city in rainforest". BBC News. 8 February 2017. සම්ප්‍රවේශය 25 September 2017.
  97. ^ Law, Gwillim (22 April 2016). "Districts of Equatorial Guinea". Statoids. සම්ප්‍රවේශය 25 September 2017.
  98. ^ a b "Equatorial Guinea". equatorialguinea.org. 3 October 1999 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2010.
  99. ^ Justin Blum (7 September 2004). "U.S. Oil Firms Entwined in Equatorial Guinea Deals". Washington Post. සම්ප්‍රවේශය 9 July 2008.
  100. ^ "Equatorial Guinea grants two year extensions on oil & gas exploration". Reuters. 4 May 2020.
  101. ^ "Chevron, Equatorial Guinea sign production-sharing agreement for offshore block". Reuters. 10 December 2021.
  102. ^ "Overview". World Bank (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-10-16.
  103. ^ "Inner City Press / Finance Watch: "Follow the Money, Watchdog the Regulators"". Inner City Press. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2010.
  104. ^ Glenday, Craig (2013). Guinness Book of Records 2014. p. [1]. ISBN 978-1-908843-15-9.
  105. ^ "OHADA.com: The business law portal in Africa". සම්ප්‍රවේශය 22 March 2009.
  106. ^ "Equatorial Guinea". United States Department of State (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-10-16.
  107. ^ Equatorial Guinea | EITI සංරක්ෂණය කළ පිටපත 13 මැයි 2010 at the Wayback Machine. Eitransparency.org (27 September 2007). Retrieved on 5 May 2013.
  108. ^ "50 Things You Didn't Know About Africa" (PDF). World Bank. 25 July 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 May 2012.
  109. ^ "Guinea". World Economics. සම්ප්‍රවේශය 2023-07-12.
  110. ^ "Equatorial Guinea Economic Outlook". African Development Bank (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2019-03-29. සම්ප්‍රවේශය 2021-10-16.
  111. ^ "El franquismo resiste en algún lugar de África | PlayGround". 27 November 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 November 2021.
  112. ^ a b "Equatorial Guinea, one dictatorship to the next". November 2021.
  113. ^ List of banned EU air carriers සංරක්ෂණය කළ පිටපත 4 අප්‍රේල් 2012 at the Wayback Machine. Ec.europa.eu. Retrieved on 5 May 2013.
  114. ^ (source?)
  115. ^ "World Population Prospects 2022". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
  116. ^ "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX). population.un.org ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. සම්ප්‍රවේශය July 17, 2022.
  117. ^ "UNData app: Ecuatorial Guinea population 2020". UN Data. 11 August 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2021-09-23.
  118. ^ Vines, Alex (2009). Well Oiled: Oil and Human Rights in Equatorial Guinea. Human Rights Watch. p. 9. ISBN 978-1-56432-516-7. සම්ප්‍රවේශය 19 December 2012.
  119. ^ "Equatorial Guinea's God". BBC. 26 July 2003. සම්ප්‍රවේශය 26 May 2011.
  120. ^ Minahan, James (2002). Encyclopedia of the Stateless Nations: A-C. Greenwood Publishing Group. p. 330. ISBN 0-313-32109-4.
  121. ^ "5. Guinea Ecuatorial - Centro Virtual Cervantes" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 25 January 2022.
  122. ^ "Guiné Equatorial" (පෘතුගීසි බසින්). CPLP. සම්ප්‍රවේශය 28 November 2014.
  123. ^ a b c d "Formação de professores e programas televisivos introduzem português na Guiné-Equatorial" [Teacher formation and television programs introduce Portuguese in Equatorial Guinea] (පෘතුගීසි බසින්). Sol. 5 February 2014.
  124. ^ a b Obiang convierte al portugués en tercer idioma oficial para entrar en la Comunidad lusófona de Naciones, Terra. 13 July 2007
  125. ^ Oficina de Información y Prensa de Guinea Ecuatorial, Ministerio de Información, Cultura y Turismo. Guineaecuatorialpress.com. Retrieved on 5 May 2013.
  126. ^ "Fa d'Ambu". Ethnologue. සම්ප්‍රවේශය 15 November 2010.
  127. ^ "Equatorial Guinea Adds Portuguese as the Country's Third Official Language". PRNewsWire. 14 October 2011. සම්ප්‍රවේශය 15 November 2010.
  128. ^ "El portugués será el tercer idioma oficial de la República de Guinea Ecuatorial" (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Gobierno de la Republica de Guinea Ecuatoria. 3 September 2015 දින මුල් පි���පත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 November 2010.
  129. ^ "Proyecto de Ley Constitucional" (PDF). Gobierno de la Republica de Guinea Ecuatorial. 14 October 2011. 3 January 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 15 November 2010.
  130. ^ "Portuguese will be the third official language of the Republic of Equatorial Guinea". Guinea Ecuatorial Press, (20 July 2010). Retrieved on 5 May 2013.
  131. ^ María Jesús Nsang Nguema (Prensa Presidencial) (15 October 2011). "S. E. Obiang Nguema Mbasogo clausura el Segundo Periodo Ordinario de Sesiones del pleno de la Cámara de Representantes del Pueblo" [President Obiang closes second session period of parliament] (ස්පාඤ්ඤ බසින්). Oficina de Información y Prensa de Guinea Ecuatorial (D. G. Base Internet). සම්ප්‍රවේශය 27 March 2012.
  132. ^ "Assinado termo de cooperação entre IILP e Guiné Equatorial" [Protocol signed on cooperation between IILP and Guinea Equatorial] (පෘතුගීසි බසින්). Instituto Internacional de Língua Portuguesa. 7 February 2012. සම්ප්‍රවේශය 27 March 2012.
  133. ^ "Protocolo de Cooperação entre a Guiné-Equatorial e o IILP" [Protocol on cooperation between IILP and Guinea Equatorial] (පෘතුගීසි බසින්). CPLP. 7 February 2012. සම්ප්‍රවේශය 27 March 2012. This note contains a link to the text of the protocol in PDF format.
  134. ^ "CPLP vai ajudar Guiné-Equatorial a "assimilar valores"" (පෘතුගීසි බසින්). Expresso. 20 September 2014. 10 October 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 November 2012.
  135. ^ "Nota informativa: Missão da CPLP à Guiné Equatorial" (පෘතුගීසි බසින්). CPLP. 3 May 2011. සම්ප්‍රවේශය 27 March 2012.
  136. ^ "International Religious Freedom Report for 2017". 26 February 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 May 2019.
  137. ^ Matt, Phillips; Andrew, David; Bainbridge, James; Bewer, Tim; Bindloss, Joe; Carillet, Jean-Bernard; Clammer, Paul; Cornwell, Jane; Crossan, Rob; et al. (Authors) (September 2007). The Africa Book: A Journey Through Every Country in the Continent. Coordinated by Matt Phillips. Footscray, Australia: Lonely Planet. p. 116. ISBN 978-1-74104-602-1. OCLC 144596621.
  138. ^ Steketee, R. W. (2009). "Good news in malaria control... Now what?". The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene. 80 (6): 879–880. doi:10.4269/ajtmh.2009.80.879. PMID 19478241.
  139. ^ Marked Increase in Child Survival after Four Years of Intensive Malaria Control. Ajtmh.org. Retrieved on 5 May 2013.
  140. ^ "Detection of poliovirus in São Paulo airport sewage: WHO". Brazil News.Net. 10 July 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 June 2014.
  141. ^ a b "Literacy - The World Factbook". www.cia.gov.
  142. ^ HESS and AED Partner to Improve Education in Equatorial Guinea. AED.org
  143. ^ Equatorial Guinea Minister Seeks Strong Ties With U.S සංරක්ෂණය කළ පිටපත 11 මැයි 2011 at the Wayback Machine. Voanews.com (4 April 2010). Retrieved on 5 May 2013.
  144. ^ "Equatorial Guinea". equatorialguinea.org. 3 October 1999 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 May 2010.
  145. ^ Tentative Lists. unesco.org
  146. ^ Equatorial Guinea – intangible heritage – Culture Sector. UNESCO. Retrieved on 19 January 2017.
  147. ^ Memory of the World | United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Unesco.org. Retrieved on 19 January 2017.
  148. ^ "Country Profile: Equatorial Guinea: Media". BBC News. 26 January 2008.
  149. ^ "TVGE Internacional". LyngSat. සම්ප්‍රවේශය 28 March 2012.
  150. ^ "GSMWorld Providers: Equatorial Guinea". GSM World. 2008. 14 April 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  151. ^ "GSMWorld GETESA Coverage Map". GSM World. 2008. 8 January 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
  152. ^ "The Writer from a Country Without Bookstores". elescritordeunpais.com.
  153. ^ O'Mahony, Jennifer (27 July 2012). "London 2012 Olympics: how Eric 'the Eel' Moussambani inspired a generation in swimming pool at Sydney Games". The Daily Telegraph. 20 April 2005 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 18 December 2012.
  154. ^ "'Paula the Crawler' sets record". BBC News. 22 September 2000. සම්ප්‍රවේශය 18 December 2012.
  155. ^ Scafidi, Oscar (1 November 2015). Equatorial Guinea. Bradt Travel Guides Ltd. p. 126. ISBN 978-1-78477-136-2. සම්ප්‍රවේශය 10 September 2021.
අප්‍රිකාවේ ස්වෛරී රාජ්‍ය සහ යැපෙන භූමි ප්‍රදේශ ලැයිස්තුව
"https://si.wikipedia.org/w/index.php?title=සමක_ගිනියාව&oldid=703844" වෙතින් සම්ප්‍රවේශනය කෙරිණි