Katari

Katari (starogrčki: καθαροί - čist) ili Albižani (po gradu Albi u Langdoku, današnja Francuska) su bili pripadnici hrišćanskog pokreta koji se širio Evropom od 11. do 14. veka.

Katarsko učenje je nastalo pod uticajem bogumilskog učenja sa Balkana.^[1] Katari su znamenita pojava u istoriji evropskih društvenih pokreta, zbog svog gnušanja prema ratu (uključujući krstaške pohode) i smrtnoj kazni (što je navelo crkvu da se prvi put javno izjasni u prilog smrtne kazne), kao i tolerancije prema drugim religijama.^[1] Južna Francuska, njihovo uporište, „bila je raj za Jevreje, u vreme jačanja antisemitizma u Evropi: (tamošnji) spoj katarske i jevrejske misli proizveo je kabalu, jevrejsku mističnu tradiciju.“^[1]

Rimska crkva ih je proglasila za jeretike i surovo progonila, zbog njihovih ubeđenja. Papa Inoćentije III je početkom 13. veka organizovao krstaški pohod protiv njih, koji je prerastao u četrdesetogodišnji rat protiv domaćeg stanovništva Langdoka. Tokom ovog perioda masakrirano je na tisuće langdokških muškaraca, žena i dece, a njihova zemlja je okupirana i pripojena Francuskoj. Tokom pohoda je izvedena i opsada tvrđave Karkason, nakon čega je katarsko stanovništvo golo proterano iz grada.^[2] Nakon pogroma je uvedena Inkvizicija da iskoreni ostatke katarskog pokreta. Poslednji poznati katarski perfekt (sovršitelj) je pogubljen u Langdoku 1321. godine.

Katarski pokret je poslužio kao osnov za kasniju crkvenu reformaciju do koje će doći u Evropi u 16. veku.

Osim naziva Katari i Albižani, poznati su još i kao Bougres (Bugari) ili Sklavini (Sloveni), što ukazuje na slovensko poreklo njihovih verovanja.^[3]

Katarska uverenja izvorno potiču od bogumila sa Balkana, a na zapad su se proširila preko Dalmacije ka Italiji i Francuskoj. Mnogi slovenski apokrifi su prevođeni na latinski i kružili su među katarima.^[4] Takođe je prisutna i određena idejna sličnost sa ranim pavlićanima.

Prvi poznati katar se pojavio u Limuzenu između 1012. i 1020. Nekoliko ih je otkriveno i ubijeno u Tuluzu 1022. Sinod u Beču (1028) i Tuluzu (1056) je osudio rastuće učenje, a propovednici ubrzo poslati na teren da suzbiju katarsku doktrinu. Katarstvo je ipak nastavilo da se širi, zahvaljujući putujućim trubadurima, a na današnjem jugu Francuske su stekli čvrsto uporište pod zaštitom Viljema, vojvode od Akvitanije (Aquitaine), brojnih grofova Tuluza i znatnog broja plemstva. Jedno od uporišta nalazilo se u Karkasonu, kojim su upravljali čuveni Trenkaveli. Langdok je u to vreme bila oblast čuvena po visokoj kulturi, toleranciji i slobodoumlju, u kojoj se govorio oksitanski jezik. Smatra se da su katari doprineli emancipaciji umetnosti, jer su u južnoj Francuskoj trubaduri stvorili širok spektar literarnih žanrova, dok je na severu, gde je katarstvo bilo slabo, poezija trubadura uglavnom bila šablonska, pevajući slavnim bitkama aristokratije.^[5]

Katari su odbijali su da plaćaju porez rimskoj crkvi i neprestano su se bunili protiv njene iskvarenosti. Inače, pokret nije imao centar i poznato je da ih je bilo još i u oblastima koje su danas delovi Italije, Nemačke, Francuske, Španije, pa i Engleske.

Glavni članak: Sabor u Sen Feliksu

Značajna godina u katarskoj istoriji je 1167. kada je održan sabor u Sen Feliksu (Saint-Félix-Lauragais), na kome se odlučivalo o teritorijalnom razgraničenju katarskih crkvi^[6]. Saboru, koji predstavlja značajnu tačku u razvoju evropskog heterodoksnog hrišćanstva, prisustvuju brojni predstavnici katarskih zajednica Langdoka, Lombardije, Francuske i Katalonije, a njime predsedava Otac Nikita, bogumilski poglavar Konstantinopolja.

Godine 1179. održan je Treći lateranski koncil katoličke crkve, na kome su jeretici udareni izopštenjem i stavljeni u nadležnost svetovnih vlasti koje su ih dužne goniti.^[6]

Glavni članak: Katarski krstaški rat

Početkom 13. veka crkva preduzima ofanzivu protiv katara. Crkva 1209. godine osniva red svetog Franje koji isticanjem jevanđeoskog siromaštva nastoji preduprediti propagandu katara protiv bogastva crkve. Takođe potvrđuje red svetog Domenika, namenjen obraćanju jeretika rečju, inkvizicijom i lomačom. Godine 1215. Četvrti lateranski koncil legalizovao je nove redove i inkviziciju.

Papa Inoćentije III pokreće krstaški rat protiv katara u Langdoku (danas južna Francuska) koji pustoši cvetajuću zemlju od 1209. do 1229. godine. Stepen nasilja prema katarima je bio ekstremno velik, čak i prema srednjovekovnim standardima. Na početku rata krstaši su pobili celi jedan grad Bezijer od 10.000 stanovnika. 15. avgusta 1209. krstaši su osvojili Karkason a stanovništvu su oteli svu imovinu i proterali ih gole iz grada. Usled progona od strane krstaša, mnogi katari beže u Bosnu.^[6] Papin legat kardinal Konrad 1223. godine piše da na Balkanu živi njihov starešina, kojeg albižani smatraju svojim papom, i kome dolaze po savete. U to vreme je bosanskom crkvom stolovao djed Rastudije.

Posle dvadesetogodišnjih borbi katare je savladao Simon de Monfort, koji je pre toga (1202.) sudelovao u pokolju Zadrana. Teritorija Francuske ovim ratom postaje gotovo duplo veća, pripajajući područja koja kulturno i jezički bila bliža Kataloniji nego Francuskoj.

Katari su verovali da u svakom čoveku postoji iskra božanske svetlosti. Ta svetlost iliti duh, je pala u zatočeništvo ovozemaljske iskvarenosti, koja se identifikuje sa materijalnim svetom. Svet je stvorilo niže božanstvo, poput Demijurga u starogrčkoj mitologiji. Ovaj tvorac nije “pravi Bog” iako se predstavlja kao “jedan i jedini Bog”. Katari ovo niže božanstvo identifikuju sa Satanom. U suštini, katari su smatrali da je Bog koga rimska crkva obožava lažan, a da je njegova crkva pala u materijalnu iskvarenost. Cilj katarske eshatologije je oslobođenje ograničenosti i iskvarenosti materijalne egzistencije. Put oslobođenja je prvo zahtevao buđenje iz srednjevekovne “društvene stvarnosti” sa njenim crkvenim dogmana i strukturama.

Katari svoje mrtve nisu hteli da sahranjuju na crkvenim grobljima, već u prirodi. Cod. Bavar. Monac 327 u Minhenu piše o katarima: "Oni se ne brinu o ukopu mrtvih u crkvu ili groblje, izuzevši slučaj da se prikriju, govoreći da je bolje pokopavati se na drugim mestima.... tako oni često i urede, da budu pokopani u polju ili voćnjaku". U regenburškom Cod. X5 iz 15. veka, kaže se za valdeneze: "Oni ne priznaju crkveni pokop, nego govore i veruju, da se jednako može pokopavati svukuda. Oni takođe ne veruju da je groblje više sveto nego njiva ili koje drugo mesto, voćnjak ili koja mu draga zemlja".^[7]

Katarske starešine su često nazivali cathari (čisti) ili perfecti (sovršitelji), dok su se ostali katari uglavnom nazivali "bons hommes" (dobri ljudi), "bonnes femmes" (dobre žene) ili "bons chrétiens" (dobri krstjani). Katari nisu jeli meso životinja, niti jaja, mleko, sir i mlečne proizvode. Savršenih je bilo relativno malo u odnosu na ostale (oko par hiljada) ali oni su predstavljali srce pokreta i “pravu hrišćansku crkvu”. Živeli su u zajednici dobara, obučeni u jednostavnu crnu mantiju, sledeći primer Hrista i njegovih apostola – posvetivši život čistoti, molitvi, propovedi i milosrđu. Iznad svega, bili su posvećeni pomaganju drugima da pronađu put iz mračne zemlje kojom je vladao mračni gospodar u svetlost, iz koje su smatrali da je čovečanstvo prvobitno poteklo i da će se u nju vratiti.

Žene mogle postati verske visokodostojnice (perfecte) podjednako ravnopravno kao i muškarci. Prema nekim procenama, brojčani odnos između katarskih sovršitelja i sovršiteljki je bio tri prema jedan.^[8] Katarke su prve osnivale milosrdna udruženja, koja susrećemo u srednjovekovnim gradovima dosta kasnije. Žan Žirar (Jean Guiraud) opisuje njihove škole, bolnice i radione za siromašne žene.

• Katarski krstaški rat
• Tvrđava Karkason
• Inkvizicija
• Bogumili
• Patareni

Katari na Wikimedijinoj ostavi

• Katarska Crkva Grala
• Raoul Vaneigem, The Cathars Arhivirano 2007-08-29 na Wayback Machine-u
• Bogomils, cathars, lollards and the high social position of women during the middle ages Arhivirano 2007-10-04 na Wayback Machine-u