Gleđ (zubi)

Gleđ (lat. substantia adamantina s. enamelum) je čvrsto mineralno tkivo, koje prekriva dentin u predelu anatomske krune zuba. Sadrži 4-6% organskih i 94-96% neorganskih materija, i najbolje je razvijena na griznoj površini.^[1] To je najtvrđi deo zuba i najtvrđe tkivo u organizmu uopšte, upravo zbog visokog sadržaja mineralnih materija.

Gleđ stvaraju posebne epitelne ćelije nazvane ameloblasti. Produkcija gleđnog matriksa počinje nakon inicijalne mineralizacije dentinskog matriksa, a vrše je proksimalni delovi ameloblasta. Kada se stvori dovoljna količina gleđi ameloblasti involviraju i stvaraju tanak organski pokrivač, tzv. gleđnu košuljicu (lat. cuticula dentis), koja ima ulogu da zaštiti gleđ od okolnog vezivnog tkiva i da omogući nesmetano nicanje zuba. Stvaranje gleđi je ritmički neujednačen proces, usled čega dolazi do stvaranja slojeva u njenoj strukturi. Sazrevanje ovog dela zuba se odigrava pre erupcije, ali i dve godine nakon njegovog nicanja, tako da pljuvačka sa svojim jonima igra značajnu ulogu u određivanju konačnog kvaliteta gleđi. Nakon završene maturacije gleđ postaje potpuno acelularna, nevaskularizovana i neinervisana tvorevina, koja ipak putem razmene jona umereno komunicira sa okolnom sredinom.^[2]

Gleđ se sastoji iz dva dela: formiranog i neformiranog.^[3]

Formirani deo čine gusto zbijene šestougaone gleđne prizme, promera 3-6μm, tj. veliki kristali kalcijumhidroksiapatita za koji su vezani joni karbonata, Mg, Na, K itd. Prizme se protežu radijalno od granice sa dentinom do slobodne površine gleđi i idući ka površini njihov promer se povećava.

Neformirani deo čini lepljiva interprizmatična supstanca (matriks), koja povezuje gleđne prizme.^[4] Njena debljina iznosi oko 1μm. Organski matriks čini samo 1 % ukupne mase gleđi, a gradi ga fina mreža veoma čvrstih i gotovo potpuno nerastvorljivih proteinskih vlakana (sličnih keratinu kose).^[5]

Zahvaljujući svom sastavu, gleđ je veoma otporna na dejstvo enzima, kiselina i ostalih korozivnih materija i predstavlja prvu i glavnu liniju odbrane zuba od karijesa.

Gleđ je translucentna (delimično providna), tako da boja zuba (koja varira od žućkaste do svetlo sive i beličasto-plave) zavisi od boje dentina i providnosti gleđi. Što je gleđ manje providna to su zubi belji, a na translucenciju utiču debljina, gustina, stepen kalcifikacije i homogenost gleđi.^[4]

Mlečni zubi su obično belji od stalnih, upravo zbog veće debljine gleđi. Boja zuba je važna i sa kliničkog aspekta, jer promena koloriteta može da ukaže na razne patološke procese u zubu.