Zbójnictwo

Zbójnictwo – proceder napadania na podróżnych lub mieszkańców wsi, miast i dworów szlacheckich^[1].

Rozpowszechnione było w dawnej Polsce, przede wszystkim na obszarach górskich i podgórskich w XVI–XVIII w. Stanowiło często jedną z form reakcji chłopów na ucisk feudalny. Grupy zbójeckie napadały najczęściej na dwory, probostwa i na kupców, a sporadycznie również na bogatych chłopów. Mimo tego w świadomości chłopskiej pozostały nazwiska zbójeckich hersztów, na przykład Janosika, Dowbosza czy Ondraszka, mobilizując chłopów do antyfeudalnych wystąpień^[2]. Zbójnictwo utrzymało się do pierwszej połowy XIX w., a zlikwidowane zostało przez wojska austriackie po rozbiorach Polski^[3]. Wcześniej do zwalczania zbójnictwa używano tzw. harników. Harnikami byli ułaskawieni przestępcy, z których tworzono grupę zbójecką do zwalczania zbójnictwa. Otrzymywali oni nawet niewielki żołd równy połowie żołdu piechura^[4].

Opinia o zbójnikach jako „szlachetnych złoczyńcach” kształtowała się przede wszystkim na początku XX w. pod wpływem literatury neoromantycznej. Jej źródłem były legendy góralskie^[5].

W wielu polskich utworach literackich występuje motyw zbójnictwa i postaci zbójników. Najwcześniej wprowadził do swoich utworów „bieszczadników” Wacław Potocki w XVII wieku, opisując bandyckie napady i okrutne zachowania górali (Schowanie nowomodne, Zamek szymbarski). Późniejsi autorzy to m.in. Stanisław Witkiewicz (Na przełęczy), Kazimierz Tetmajer (Orlice)^[6].

Zobacz hasło zbójnictwo w Wikisłowniku

• zbójnicy

• Tadeusz Łepkowski: Słownik historii Polski. Warszawa: 1973.
• Zbigniew Łotys: Kwestia chłopska w świadomości społecznej polskiego Oświecenia. Olsztyn: 2001.
• Marian Lech: Za króla Sasa. Warszawa: 1965.

• Nawet Żydzi i Cyganie mieli harnasiów. Dwójka - Program 2 Polskiego Radia, 2015-02-24. [dostęp 2017-01-29].