Wodnicha późna

Wodnicha późna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	wodnichowate
Rodzaj	wodnicha
Gatunek	wodnicha późna
	Nazwa systematyczna
	Hygrophorus hypothejus (Fr.) Fr.; Epicr. syst. mycol.: 324 (Uppsala, 1838)
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg
	; Mapa zasięgu wodnichy późnej (kolor czerwony)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wodnicha późna (Hygrophorus hypothejus (Fr.) Fr.) – gatunek grzybów owocnikowych należący do rodziny wodnichowatych (Hygrophoraceae)^[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Hygrophorus, Hygrophoraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[2].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1818 r. Elias Fries nadając mu nazwę Agaricus hypotheius. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1838 r. ten sam autor, przenosząc go do rodzaju Hygrophorus^[2].

Niektóre synonimy naukowe^[3]:

Agaricus hypothejus Fr.
Hygrophorus aureus Arrh.
Hygrophorus hypothejus var. aureus (Arrh.) Imler
Hygrophorus hypothejus var. expallens Boud.
Hygrophorus hypothejus var. mendax Kalchbr.
Limacium aureum (Arrh.) Ricken
Limacium hypothejum (Fr.) P. Kumm.
Limacium hypothejus (Fr.) P. Kumm.

Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 1992 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako wodnicha jasnożółta, oślaz jasnożółty, wodnicha złota^[4].

Morfologia

Kapelusz

Średnicy 1–6 (do 10) cm, barwy oliwkowobrązowej, oliwkowobrunatnej, w centrum nieco ciemniejszy, u dojrzałych owocników miejscami odbarwiający się żółtawo, pokryty śluzowatą skórką. Pokrój kapelusza jest u młodych owocników półkulisty lub dzwonkowaty, potem wypukły lub rozpostarty, przeważnie z garbkiem na środku^[5]. U starszych osobników śluz na skórce ulega zaschnięciu, lub zostaje zmyty przez deszcze^[6]. Czasami (rzadko) można spotkać odmianę o pomarańczowożółtym kapeluszu^[7].

Hymenofor

Blaszkowaty, blaszki początkowo barwy kremowej, potem żółte, szerokie i rzadko rozstawione, miękkie i nieco zbiegające na trzon^[5].

Trzon

Cylindryczny, u podstawy czasami zwężony, długości 5–7 cm, średnicy 0,3–0,7 cm, barwy żółtawej, u młodych owocników pokryty grubą warstwą śluzu poniżej strefy pierścieniowej. Pękający śluz może tworzyć paskowaty wzór^[5]

Miąższ

Barwy żółtawej, miękki, w trzonie raczej łykowaty, bez lub o nieznacznym owocowym zapachu^[5].

Zarodniki

Eliptyczne o rozmiarach 7–9 × 4–5,5 μm, gładkie, hialinowe. Wysyp zarodników jest biały, nieamyloidalny^[5].

Występowanie i siedlisko

Występowanie wodnichy jasnożółtej potwierdzono w Austrii, Czechach, Danii, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Japonii, Korei Południowej, Korei Północnej, Niemczech, Norwegii, Polsce, Słowenii, Stanach Zjednoczonych, Szwecji i Wielkiej Brytanii^[8]. W Polsce gatunek rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status I – gatunek o nieokreślonym zagrożeniu^[9].

W Europie pojawia się dopiero po pierwszych przymrozkach (późną jesienią i wczesną zimą). Czasami jej owocniki można znaleźć nawet pod śniegiem. Występuje zarówno na nizinach, jak i w górach. Rośnie w lasach iglastych i mieszanych, głównie pod sosnami i często grupowo^[10].

Znaczenie

Grzyb mikoryzowy^[4]. Gatunek ten jest wykorzystywany do mikoryzacji sadzonek sosny zwyczajnej (Pinus silvestris). Zastosowanie szczepionek zawierających grzybnię tego gatunku zwiększa przyrost roczny o 42%, a wytwarzanie pąków szczytowych o 59%^[11]. Wodnicha jasnożółta była też badana pod kątem przydatności jako gatunku wskaźnikowego ołowiu i kadmu. Średnia zawartość ołowiu w kapeluszach owocników zebranych w południowej Polsce wynosi 11,64 μg/g (przy zmienności od 3,67 do 63,10 μg/g), a w trzonach 10,74 μg/g (od 2,76 do 25,01 μg/g), natomiast kadmu odpowiednio 1,77 μg/g (od 0,55 do 31,69 μg/g) i 1,28 μg/g (od 0,07 do 67,78 μg/g)^[12].

Grzyb jadalny, w Polsce jednak zazwyczaj nie jest zbierany^[13]. Tymczasem jego charakterystyczny okres owocowania czyni ten gatunek wydajnym źródłem świeżych grzybów w okresie ich ograniczonej dostępności, szczególnie w tych regionach, gdzie wodnicha ta występuje licznie^[14].

Gatunki podobne

Czas owocowania wodnichy późnej ogranicza możliwość pomylenia jej owocników z innymi gatunkami. Jako podobne podaje się gatunki:

wodnicha oliwkowobiała (Hygrophorus olivaceoalbus), która ma oliwkowy odcień kapelusza, a trzon jest zygzakowato paseczkowany^[13].
wodnicha modrzewiowa (Hygrophorus lucorum). Jest cytrynowożółta, mniej śluzowata i rośnie tylko pod modrzewiami^[14]
lejkówka zimowa (Clitocybe brumalis).

Przypisy

↑ Hygrophorus hypothejus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Index Fungorum. [dostęp 2013-10-20]. (ang.).
↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-10-20]. (ang.).
↑ ^a ^b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Ewald Gerhardt: Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik. Warszawa: 2006, s. 130. ISBN 83-7404-513-2.
↑ Praca zbiorowa: Leksykon grzybów. Wydrukowano w Chinach. ISBN 3-89836-604-9.
↑ Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
↑ GBIF: Hygrophorus hypothejus – GBIF Portal. [dostęp 2009-12-31]. (ang.).
↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
↑ Jerzy Kubiak. Wpływ różnych szczepionek mikoryzowych na wzrost sosny i liczbę pączków.. „Inżynieria Rolnicza”. 91, s. 123, 2007. ISSN 1429-7264.
↑ Jerzy Kwapuliński i.in.. Badanie nad przydatnością wybranych gatunków grzybów do równoczesnej bioindykacji ołowiu i kadmu. „Bromat. Cchem. Toksykol.”. XLII, s. 81-88, 2009.
↑ ^a ^b .Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
↑ ^a ^b Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.

[iucn-1] Hygrophorus hypothejus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[if-2] Index Fungorum. [dostęp 2013-10-20]. (ang.).

[3] Species Fungorum. [dostęp 2013-10-20]. (ang.).

[checklist-4] Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.

[Gerhardt-5] Ewald Gerhardt: Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik. Warszawa: 2006, s. 130. ISBN 83-7404-513-2.

[leksykon-6] Praca zbiorowa: Leksykon grzybów. Wydrukowano w Chinach. ISBN 3-89836-604-9.

[Gminder-7] Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.

[8] GBIF: Hygrophorus hypothejus – GBIF Portal. [dostęp 2009-12-31]. (ang.).

[9] Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[wag-10] Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.

[11] Jerzy Kubiak. Wpływ różnych szczepionek mikoryzowych na wzrost sosny i liczbę pączków.. „Inżynieria Rolnicza”. 91, s. 123, 2007. ISSN 1429-7264.

[12] Jerzy Kwapuliński i.in.. Badanie nad przydatnością wybranych gatunków grzybów do równoczesnej bioindykacji ołowiu i kadmu. „Bromat. Cchem. Toksykol.”. XLII, s. 81-88, 2009.

[Wojewoda-13] .Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.

[griz-14] Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.

[1]