Wilhelm Szewczyk

Wilhelm Szewczyk

Data i miejsce urodzenia	5 stycznia 1916 Czuchów
Data i miejsce śmierci	8 czerwca 1991 Katowice
Poseł na Sejm PRL II, III, V, VI, VII i VIII kadencji
Okres	od 1957 do 1965 i ponownie od 1969 do 1985
Przynależność polityczna	bezpartyjny / Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Wilhelm Szewczyk (ur. 5 stycznia 1916 (lub 1918^[1]) w Czuchowie, zm. 8 czerwca 1991 w Katowicach) – prozaik, publicysta, krytyk literacki, poeta, tłumacz z języka niemieckiego, literaturoznawca w zakresie literatury niemieckiej i serbołużyckiej, redaktor naczelny czasopism „Odra”, „Przemiany” i „Poglądy”, działacz nacjonalistyczny i komunistyczny, poseł na Sejm PRL II, III, V, VI, VII i VIII kadencji, Budowniczy Polski Ludowej. Znana postać katowickiej bohemy, ojciec Grażyny Barbary Szewczyk.

Długoletni prezes Oddziału Związku Literatów Polskich w Katowicach. Autor ok. 500 publikacji – wierszy, opowiadań, powieści, esejów, reportaży. Znawca problemów polsko-niemieckich, autor licznych przekładów z literatury niemieckiej.

Wilhelm Szewczyk urodził się w Czuchowie w kamienicy czynszowej przy ul. Młyńskiej jako syn Hieronima i Anny. Następnie jego rodzina przeprowadziła się do Czerwionki, gdzie mieszkała w familoku przy ul. Kościuszki. Uczęszczał do Państwowego Gimnazjum i Liceum w Rybniku, jednak nie zdał egzaminu maturalnego z matematyki^[2].

Po ukończeniu liceum przeniósł się do Katowic, gdzie w 1935 w czasopiśmie „Kuźnica” opublikował swoje pierwsze poezje^[3]. Działał w Obozie Narodowo-Radykalnym. Postulował wyeliminowanie Żydów z życia kulturalnego i gospodarczego. Literaturę i prasę żydowską uznawał za jedną z najgroźniejszych broni „żydowskiego państwa eksterytorialnego”^[4]. Sprzeciwiał się jednak paleniu literatury żydowskiej^[5]. W 1938 ukazał się jego poemat Hanys, przedstawiający dramatyczne losy Ślązaka – górnika oraz splot narastających na Górnym Śląsku konfliktów społecznych i narodowych. Do 1939 pracował w redakcji literackiej katowickiej rozgłośni Polskiego Radia.

Podczas II wojny światowej został wcielony do Wehrmachtu i przewieziony do Wrocławia. W 1941 jako żołnierz niemiecki przebywał w Normandii. Po ataku Niemiec na Związek Radziecki w 1941 roku przeniesiono go na front wschodni. W sierpniu 1941 został ranny pod Smoleńskiem i przebywał w szpitalu w Baranowiczach. Po leczeniu w Turyngii przeniesiono go w styczniu 1942 do Alzacji^[1]. Jak twierdził sam Szewczyk, za demonstrowaną postawę pacyfistyczną oraz krytykę Hitlera miał zostać aresztowany, wydalony z oddziału, a w 1942 osadzony w więzieniu w Katowicach. Stamtąd miał zbiec do Generalnego Gubernatorstwa podczas przepustki, gdzie – jak utrzymywał – uczestniczył w tajnym nauczaniu do 1945. Będąc w wojsku niemieckim, prezentował jednak jednoznacznie propolską postawę, m.in. korespondując w tej kwestii z gauleiterem Fritzem Brachtem^[6].

Po wojnie wrócił do Katowic. Podjął pracę w Wydziale Informacji i Propagandy Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach. Następnie został zatrudniony w Rozgłośni Śląskiej Polskiego Radia. Wstąpił do Stronnictwa Demokratycznego, z rekomendacji którego został członkiem Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach jako reprezentant Związku Zawodowego Literatów Polskich^[7]. W 1947 wystąpił z SD. W latach 1947–1948 był członkiem Polskiej Partii Robotniczej, a następnie, od 1948 należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej^[8]. Redagował materiały propagandowe dla tutejszego Komitetu Wojewódzkiego PZPR. W 1949 został wykluczony z partii^[9]. W 1953 był wśród grona 53 członków krakowskiego Związku Literatów Polskich, którzy poparli komunistyczne represje wobec duchowieństwa katolickiego w Polsce. Wspierał działania propagandy komunistycznej w trakcie głośnego procesu księży kurii krakowskiej^[10].

W 1960 powrócił do PZPR^[11]. Jednym z przykładów jego propagandowego zaangażowania jest wydana w latach 60. książka Z teczki wspomnień PPR. Propagował w niej marksizm i leninizm oraz zmiany ustrojowe Polski. Żołnierzy Armii Krajowej nazwał wrogiem w cywilu, który popełnił najohydniejsze zbrodnie na działaczach komunistycznych. Polska, według tej publikacji, kierowana była nieomylną busolą mądrości doświadczonej – nauki marksizmu-leninizmu^[12]. „(...) szybko stał się liderem środowiska katowickich literatów. Umiejętnie poruszał się po przedpokojach władzy, bywał częstym gościem wojewody Jerzego Ziętka, ale też zręcznie lawirował po wojewódzkim aparacie partyjnym.”^[13]. Od 1971 był członkiem KW PZPR w Katowicach, w latach 1980–1981 zasiadał w jego egzekutywie^[11].

W latach 1945–1950 był redaktorem naczelnym tygodnika „Odra”, oraz w latach 1947–1951 kierownikiem literackim Teatru Śląskiego im. Stanisława Wyspiańskiego. Od 1951 pełnił funkcję redaktora „Życia Literackiego” wydawanego w Krakowie. W latach 1952–1956 był dyrektorem Studium Teatralnego w Katowicach, zaś później w okresie 1956–1957 redaktorem naczelnym czasopisma „Przemiany”. W latach 1962–1983 pełnił funkcję redaktora naczelnego dwutygodnika „Poglądy”, wokół którego koncentrowali się w tym czasie prawie wszyscy „koncesjonowani” literaci Górnego Śląska^[13]. Wychodzący we Wrocławiu miesięcznik „Odra” przyznał mu w 1966 nagrodę za całokształt twórczości literackiej i publicystycznej.

Wilhelm Szewczyk był także wielokrotnym posłem na Sejm PRL – pełnił tę funkcję przez sześć kadencji (II, III, V, VI, VII i VIII kadencja), zasiadał w Sejmie od 1957 z przerwą w latach 1965–1969 aż do 1985.

Będąc posłem na Sejm PRL, był osobą równie barwną, jak w okresie wcześniejszym. W Sejmie III kadencji zasiadało oprócz niego jeszcze dwóch pisarzy: Bohdan Czeszko i Władysław Machejek. Przynosili oni do Sejmu wódkę w butelkach po wodzie sodowej i pod koniec sesji nie potrafili już siedzieć w ławach poselskich. Oburzeni posłowie z Katowic na czele z Wilhelmem Szewczykiem złożyli wówczas interpelację do laski marszałkowskiej, że skandalem jest sprzedawanie towarzyszom pisarzom wódki w bufecie, a im nie. Po interpelacji przepisy podobno złagodniały^[14].

Zmarł 8 czerwca 1991 w Katowicach. Pochowany został na cmentarzu ewangelickim przy ul. Francuskiej w Katowicach (kwatera 10-11-14)^[15].

Osoba Wilhelma Szewczyka wzbudza duże kontrowersje wśród badaczy. 20 kwietnia 2009 w Chorzowskim Centrum Kultury odbył się wykład otwarty Sebastiana Rosenbauma, pracownika naukowego Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Katowicach pt. „Wilhelm Szewczyk – intelektualista zaangażowany”, wygłoszony został w ramach cyklu wykładów „PRL – takie były czasy”^[16].

Jest autorem wielu powieści, nowel oraz szkiców na tematy śląskie. Do jego dorobku literackiego należą m.in.:

• Posągi – zbiór wierszy (1945)
• Portret Łużyczanki Mina Witkojc (1948)

Powieści:

• Wyprzedaż samotności (1959)
• Od wiosny do jesieni (1965)
• Skarb Donnersmarcków (1956)
• Kleszcze
• Czarne słońce
• Klara Krause – zbiór opowiadań
• Ptaki ptakom
• Marnotrawstwo serca czyli Lou Andreas Salomé (1980)

Szkice i eseje:

• 13 Portretów Śląskich – szkice portretowe Ślązaków. Wydawnictwo Literackie Kraków (1953)
• Z kraju Lompy (1957)
• Literatura niemiecka w XX wieku (1962, wyd. 2 uzupełnione 1964)
• Co robią Niemcy – Wydawnictwo Literackie Kraków (1969)
• Syndrom śląski – zbiór esejów (1985)

• Order Budowniczych Polski Ludowej (1976)^[17]
• Order Sztandaru Pracy I klasy (1964)
• Order Sztandaru Pracy II klasy (1959)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (15 lipca 1954)^[18]
• Złoty Krzyż Zasługi (18 stycznia 1946)^[19]
• Medal 30-lecia Polski Ludowej (1973)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (28 lutego 1955)^[20]
• Medal Rodła (1987)^[21]
• Medal „Za zasługi dla obronności kraju” (1973)
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1968)
• Odznaka „Zasłużony w Rozwoju Województwa Katowickiego” (1986)
• Złota Odznaka Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Czechosłowacji (1978)
• Złota Odznaka Trybuny Robotniczej (1973)^[22]

• 1963 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki
• 1966 – Nagroda „Odry” za całokształt twórczości literackiej i publicystycznej
• 1972 – Nagroda Państwowa II stopnia
• 1984 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji
• 1986 – Nagroda im. Karola Miarki
• 1986 – Nagroda Państwowa I stopnia
• 1988 – Nagroda im. J. Ziętka

Rokrocznie pod patronatem miasta Czerwionka-Leszczyny odbywa się międzynarodowy konkurs literacki „O złote cygaro Wilhelma”. W czerwcu 2001 nazwano jego imieniem Zespół Szkół w Czerwionce-Leszczynach, jest on także patronem ulicy w Czuchowie. Od 1995 jest patronem placu przed dworcem kolejowym w Katowicach. W 2017 wojewoda śląski wydał zarządzenie o zmianie nazwy placu^[7], jednak Rada Miasta Katowice podjęła uchwałę o wniesieniu skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach na zarządzenie wojewody^[23]. 17 maja 2018 sąd unieważnił zarządzenie wojewody, przywracając pierwotną nazwę placu. Wojewoda śląski złożył w związku z tym skargę kasacyjną od wyroku WSA do Naczelnego Sądu Administracyjnego. NSA uchylił zeszłoroczny wyrok niższej instancji i podtrzymał zarządzenie wojewody zmieniające nazwę pl. Wilhelma Szewczyka na pl. Marii i Lecha Kaczyńskich^[24].

W 2000 Wilhelm Szewczyk zajął 18. miejsce w plebiscycie ogłoszonym przez „Gazetę Wyborczą” na „Najwybitniejszego Ślązaka XX wieku”.

• Ptaki, ptakom...

• Wilhelm Szewczyk – w siedemdziesiątą piątą rocznicę urodzin, piątego stycznia tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego pierwszego roku. Związek Literatów Polskich. Oddział w Katowicach. Katowice 1991.
• Wilhelm Szewczyk – wspomnienia. Wszechnica Górnośląskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk im. Walentego Roździeńskiego. Katowice 1991.
• Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice – Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, s. 70. ISBN 83-85831-35-5.
• Wilhelm Szewczyk. Pisarz, publicysta, niemcoznawca. Red. J. Śliwiok. Katowice 2002. (materiały posesyjne)
• Bogdan Snoch: Górnośląski Leksykon Biograficzny. Suplement do wydania drugiego. Katowice: Muzeum Śląskie, 2006, s. 110, 111. ISBN 83-60353-11-5.
• Maciej Fic: Wilhelm Szewczyk (1916–1991). Śląski polityk i działacz społeczny, Katowice 2007.