Iwona Zofia Świętochowska (ur. 8 maja 1930 w Stanisławowie, zm 3 października 2024 w Bytomiu) – polski lekarz pediatra, doktor nauk medycznych, działaczka społeczna i antykomunistyczna, przewodnicząca bytomskiego koła NSZZ „Solidarność” w latach 80 XX wieku, prześladowana i internowana w trakcie Stanu Wojennego przez władze komunistyczne PRL.

Iwona Świętochowska pochodziła z rodziny inteligenckiej o bogatych tradycjach patriotycznych. Jej matka, Zofia Tomaszek z d. Szumska, wywodziła się ze szlacheckiego rodu Szumskich herbu Jastrzębiec. Ze strony ojca, dr Stanisława Tomaszka, Iwona Świętochowska należała do rodziny Tomaszków, której korzenie wywodzą się z Czech. Pradziadek Iwony ze strony ojca, Władysław Halbritter von Rittersburg, był spolszczonym baronem pochodzenia austriackiego oraz polskim patriotą.

Iwona Świętochowska urodziła się 8 maja 1930 roku w Stanisławowie koło Lwowa (dzisiejszy Iwano-Frankowsk na Ukrainie). Jej ojciec, dr Stanisław Tomaszek, był lekarzem i działaczem społecznym, piastującym stanowiska Sekretarza Obozu Zjednoczenia Narodowego w Stanisławowie. Po wybuchu II wojny światowej Dr Tomaszek, powodowany poczuciem odpowiedzialności za swoją rodzinę oraz lokalną społeczność, zrezygnował z ucieczki przez Rumunię wraz rządem oraz elitami II RP. Po wkroczeniu Armii Czerwonej na tereny Polski aresztowano go i skazano na 10 lat łagru jako kontrrewolucjonistę. W efekcie ojciec Iwony został wywieziony w głąb ZSRR, gdzie zmarł. Kilka miesięcy później, 13 kwietnia 1940 roku, Iwona wraz z bratem Jerzym, matką Zofią Tomaszkową z d. Szumska oraz babcią Stefanią Szumską z d. Gramską, zostali wywiezieni na Syberię.^[1]

Rodzina Tomaszków zamieszkała w kołchozie we wsi Pieszczanka. Po kilku miesiącach uciekli do niedalekiej Presnogorkowki, 6umarła babcia Iwony, Stefania. Po ogłoszeniu układu Sikorski-Majski, matka Iwony, Zofia, zdecydowała się na powrót do Polski. Gdy dotarli do Turkmenistanu, matka podjęła trudną decyzję o oddaniu Iwony oraz Jerzego do sierocińca, by uchronić je od wojennej zawieruchy. Dzięki wysiłkom polskich dyplomatów zaistniała szansa na wypuszczenie z ZSRR transportu polskich dzieci i przewiezienie ich do sierocińca w Indiach.^[2]

Do powstania tej placówki przyczynił się maharadża księstwa Nawanagaru – Jam Saheb Digvijay Sinhj. Iwona Świętochowska z bratem i stu dwudziestoma innymi dziećmi pojechała do Indii, by zamieszkać na osiedlu dla polskich sierot w Balachadi w dystrykcie Jamnagar.^[3]

W czasie rozłąki z dziećmi matka Iwony podjęła pracę jako pomoc medyczna w 2 Korpusie Polskim. Po kilku miesiącach udało jej się dołączyć do Iwony i Jerzego. W 1943 roku rodzina Tomaszków postanowiła przenieść się do obozów dla polskich uchodźców w Afryce. Dzięki pomocy przyjaciół rodziny, małżeństwa Zamenhofów, dostali się do Afryki przez Pakistan i zamieszkali w obozach Kidugali i Kondo w Tanzanii oraz w Tangerze w Maroku.^[4]

Podróż powrotna z wojennego przesiedlenia zajęła im prawie siedem lat. Po powrocie z Afryki młoda Iwona, wraz z bratem i matką, przebywali tymczasowo we Włoszech. 17 lutego 1947 roku cała trójka wróciła do Polski i zamieszkała w Bytomiu.^[5]

Po powrocie do Polski w 1947 roku Świętochowska ukończyła studia medyczne, a następnie obroniła doktorat na Śląskiej Akademii Medycznej (obecnie Śląski Uniwersytet Medyczny). Z uczelnią tą związana była przez wiele lat jako pracownik naukowy. Pracowała jako lekarz pediatra oraz gastrolog w poradni pediatrycznej oraz Klinice Akademickiej, gdzie pełniła funkcję ordynatora.

Wraz z mężem dr Andrzejem Świętochowskim, również lekarzem oraz pracownikiem naukowym Śląskiej Akademii Medycznej, zaangażowała się w ruch oporu wobec władz komunistycznych, będąc aktywną działaczką aktywną Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” przy Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach. W latach 80 Świętochowska współorganizowała struktury związku w bytomskiej służbie zdrowia, obejmując stanowisko przewodniczącej Koła „Solidarności. Organizowała w swoim mieszkaniu spotkania nielegalnej organizacji młodzieżowej „Ruch Młodzieży Niepodległej”, podczas których prowadzono lekcje historii Polski. Po wprowadzeniu stanu wojennego organizowała pomoc rodzinom osób represjonowanych.^[6]

Świętochowska została aresztowana 25 lutego 1982 roku, kiedy to po przeszukaniu jej mieszkania ujawniono biuletyny, ulotki i literaturę bezdebitową. Tego samego dnia zatrzymano jej córkę Annę oraz kilkunastu uczniów bytomskich szkół średnich, którzy spotykając się od stycznia 1982 w mieszkaniu Świętochowskich, tworzyli krąg samokształceniowy i brali udział w kolportażu ulotek. Świętochowska była początkowo internowana w areszcie KWMO w Katowicach, a następnie w ośrodku odosobnienia w Bytomiu-Miechowicach. W ośrodku internowania pozostała do dnia 24 lipca 1982 r.^[7]

Po zwolnieniu z internowania powróciła do pracy na Akademii Medycznej jak i do działalności opozycyjnej. Kolportowała prasę i wydawnictwa podziemne, angażowała się w pomoc osobom internowanym i ich rodzinom, organizowała cotygodniowe prelekcje, w których udział brały osoby internowane i działacze „Solidarności”. W 1985 r. włączyła się w działalność Prymasowskiego Komitetu Charytatywno-Społecznego.

Utrzymywała kontakty z działaczami opozycyjnymi z całego kraju, a na początku 1989 r. była jedną z osób, która podpisała komunikat stwierdzający fakt utworzenia grupy inicjatywnej NSZZ „Solidarność” pracowników Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach.

W okresie działalności opozycyjnej, Iwona Świętochowska wraz z rodziną była intensywnie inwigilowana przez Służbę Bezpieczeństwa (SB), która nadała jej pseudonim „Pediatra”. SB przydzieliła jej funkcjonariusza Andrzeja Dyrdę, który regularnie przeprowadzał z nią tzw. rozmowy „umoralniające”, nawet w szpitalu, gdzie pracowała. Dyrda próbował również pozyskać informacje od jej córki Ani, zapraszając ją na spacery i spotkania, podczas których chciał dowiedzieć się, kto odwiedza ich dom oraz z kim spotyka się Świętochowska. Córka, mimo młodego wieku, nie ujawniła żadnych istotnych informacji.

Po latach, Świętochowska odkryła, że w jej otoczeniu działało troje tajnych współpracowników SB: pracownik Akademii Medycznej, księgowa z ZUS-u oraz nauczycielka wychowania fizycznego z V LO, która szczególnie interesowała się jej córką Anną. Na jej męża, któremu Służba Bezpieczeństwa nadała pseudonim „Szef”, donosiły osoby o pseudonimach „Andrzej”, „Kacper” i „Bronek”, których tożsamości nigdy nie udało się potwierdzić.

25 października 2011 dr Świętochowska współzałożyła Stowarzyszenie Pamięć i Tożsamość, którego celem jest kształtowanie świadomości historycznej umacniającej poczucie odpowiedzialności za ojczyznę oraz podnoszenie standardu życia intelektualnego środowiska akademickiego w Polsce. 23 października 2017 Świętochowska weszła w skład komisji rewizyjnej Stowarzyszenia.

Za swoje zasługi w walce z reżimem komunistycznym Świętochowska została odznaczona Krzyżem Wolności i Solidarności. W 2009 otrzymała z rąk Prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.