Wikipedysta:M608/brudnopis

Po zakończeniu I wojny światowej i nieudanych próbach uzyskania niepodległości, Ukraina została ponownie podzielona pomiędzy obce państwa: ZSRR, Polskę, Czechosłowację oraz Rumunię.

W pierwszych latach powojennych na ziemiach ukraińskich należących do Rosji Radzieckiej panował chaos spowodowany działaniami wojennymi i towarzyszące mu represje policji politycznej - Czeka oraz równoczesna klęska głodu. Sytuacja poprawiła się po wprowadzeniu Nowej Ekonomicznej Polityki - NEP, która przewidywała częściowe odejście od komunistycznych dogmatów w kwestiach gospodarczych.

Wschodnie ziemie Ukrainy zostały przyznane Rosji Radzieckiej na mocy traktatu ryskiego podpisanego 18 marca 1921 r. W styczniu 1924 r. Rosja Radziecka została przekształcona w federacyjny Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, którego część stanowiła Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka. Republika liczyła 29 milionów mieszkańców (w tym 23 miliony Ukraińców) i była drugą co do wielkości republiką ZSRR. Stolica USRR została umiejscowiona w Charkowie.

Bezpośrednio po powstaniu ZSRR następowała libaralizacja podejścia władzy radzieckiej do aspiracji narodowościowych w poszczególnych republikach. Na Ukrainie znalazło to odzwierciedlenie m. in. w nakazach stosowania języka ukraińskiego w korespondencji urzędowej, zwalczaniu analfabetyzmu (szczególnie wśród ukraińskojęzycznego chłopstwa), ekspansji języka ukraińskiego w szkolnictwie na wszystkich poziomach. "Ukrainizacja" życia doprowadziła do powstania partyjnej elity nastawionej na pielęgnowanie odrębności w ramach ZSRR, co wynikało z naiwnego jak się później okazało wyobrażenia o partnerstwie pomiędzy republikami federacji. Kontrowersyjnym ideologiem tego nurtu został Mykoła Chwylowyj, nawołujący w swoich pracach m. in. do otwarcia się na kulturę zachodnią w opozycji do dominujących wpływów rosyjskich.

Charakterystyczne, że liberalizacja w sferze politycznej doprowadziła do swego rodzaju renesansu kultury ukraińskiej (na Ukrainie nazwanego później "rozstrzelanym odrodzeniem"). Trzeba zaznaczyć, iż po raz pierwszy w historii kultura ukraińska była wspierana przez państwo wraz z jego aparatem. Wśród najważniejszych pisarzy tego okresu należy wymienić: Maksyma Rylśkiego, Olgę Kobyłańską, Mykołę Filanśkiego i Pawła Tyczynę. W kinie radzieckim znaczącą rolę odgrywał konkurent Eisensteina Ołeksandr Dowżenko. W latach dwudziestych, szczególnie w porównaniu z późniejszą sytuacją, uderza wielka ilość stowarzyszeń kulturalnych, klubów dyskusyjnych, itp. Pomimo, że funkcjonowały one wewnątrz systemu komunistycznego, bez ambicji wyjścia poza wyznaczone ramy ideologiczne, były jednym z katalizatorów odrodzenia się w latach '20 inteligencji ukraińskiej i nowoczesnej świadomości narodowej.

Ukraińcy stanowili największą mniejszość narodową w odrodzonej Polsce liczącą ok. 5 mln obywateli, tj. 16 % ludności kraju. W okresie kształtowania się państwa polskiego polityka wobec nich nie była jednoznaczna. Zwłaszcza na wschodnich terenach Galicji, których przynależność do Polski była przez długi czas niepewna, początkowo podejmowano różne inicjatywy w celu zaspokojenia dążeń ukraińskich. Przykładem jest ustawa z 1922 r., przyznająca szeroką autonomię Małopolsce Wschodniej, przewidująca utworzenie dwujęzycznych samorządów i powołanie uniwersytetu ukraińskiego. Charakterystyczne, iż w 1924 r., po ostatecznym przyznaniu Galicji Polsce, ustawa ta została uchylona. Jakkolwiek w całym okresie dwudziestolecia międzywojennego prawa należne mniejszości ukraińskiej wraz z przyznającymi je traktatami międzynarodowymi były systematycznie łamane, należy pamiętać, iż II RP zachowywała podstawowe atrybuty państwa prawa, prawa obywatelskie nie były systemowo łamane, a działacze ukraińscy mieli możliwość propagowania swoich poglądów³.

Porażka koncepcji federacyjnej Piłsudskiego, przypieczętowana traktatem ryskim, spowodowała, iż od początku lata dwudziestych do wybuchu II wojny światowej następowało stopniowe zaostrzanie kursu wobec mniejszości ukraińskiej, przerywane epizodami pozornej liberalizacji. Polityka ta charakteryzowała się między innymi odsuwaniem inteligencji ukraińskiej od udziału w aparacie państwa i doprowadzeniem do ograniczania zasięgu oświaty ukraińskiej (z ok. 3 tys. szkół ukraińskich po I wojnie światowej, w końcu lat '30 ich liczba spadła do ok. 400). Niezamierzonym, pozytywnym skutkiem odsuwania ukraińskich absolwentów szkół wyższych od udziału w administracji państwowej, był bardzo dynamiczny rozwój ukraińskiego ruchu spółdzielczego w którym znajdowali oni zatrudnienie. Z kolei bardzo prawdopodobne jest, iż frustracja młodych i wykształconych ludzi spowodowana brakiem możliwości wpływu na rządy we własnej ojczyźnie znacząco przyczyniła się do zasilenia przez nich i rozwoju ukraińskich organizacji zbrojnych w latach '30.

Aktywność elit ukraińskich w latach '20 skupiała się na kontynuacji pracy organicznej zapoczątkowanej jeszcze w monarchii habsburskiej. Działalność spółdzielcza, o której mowa wyżej, była realnym narzędziem budowania postaw patriotycznych wśród ludności, zwłaszcza przez zatrudnionych w niej byłych żołnierzy ukraińskich formacji zbrojnych z I wojny światowej. Jak realną siłę stanowił ruch spółdzielczy świadczy, iż w skali Polski w 1929 r. na 10 000 mieszkańców przypadały 3,6 spółdzielnie, natomiast w województwach zamieszkanych przez Ukraińców wskaźnik ten wzrastał do 7,3 spółdzielni.

W życiu publicznym rolę nieoficjalnego przywódcy zaczynał pełnić unicki metropolita Lwowa Andrij Szeptyckyj. Życie polityczne pod względem ideologicznym obejmowało nurt nacjonalistyczny, liberalny, socjalistyczny i komunistyczny. Coraz ważniejszą rolę odgrywały partie nacjonalistyczne, choć atrakcyjna dla niektórych członków elity wydawała się opcja komunistyczna - szczególnie wobec opisanej wyżej liberalnej polityki w USRR w tym okresie.

Najważniejsze partie w tym okresie:

Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo - Demokratyczne - najważniejsza legalna partia ukraińska, o programie liberalno demokratycznym. Miała stałą reprezentację w Sejmie. Skupiała szerokie spektrum poglądów, część jej działaczy wybierała z czasem działalność konspiracyjną.

Ukraińska Partia Radykalna - legalna partia socjalistyczna, popierająca ustrój demokratyczny równocześnie wroga wobec systemu komunistycznego.

Komunistyczna Partia Galicji Wschodniej (od 1923 r. Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy) - część Komunistycznej Partii Polski, praktycznie w pełni infiltrowana przez ZSRR. Działała nielegalnie, jednakże miała swoich przedstawicieli w Sejmie.

Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów - nielegalna organizacja, założona w 1929 r., programowo preferująca działania terrorystyczne. Odgrywała coraz większą rolę w latach '30, w przededniu II wojny światowej liczyła 20 000 członków.

Na koniec lat dwudziestych przypadało zakończenie walki o władzę na szczytach władzy w ZSRR. Objęcie pełni władzy przez Józefa Stalina umożliwiło realizację jego radykalnych planów przebudowy państwa. Na Ukrainie, poza celami wspólnymi dla całego Związku Radzieckiego, działania te miały również doprowadzić do zniszczenia poczucia odrębności narodowej Ukraińców.

Jednym z pierwszych sygnałów zaostrzenia polityki był proces 53 pracowników umysłowych przemysłu Donbasu, który odbył się w połowie 1928 r. w Moskwie za rzekome szkodnictwo i działalność antyradziecką. Zapoczątkował on falę represji wobec inteligencji ukraińskiej w kolejnych latach. Organy bezpieczeństwa preparowały kolejne procesy, zazwyczaj oskarżając członków ukraińskiej elity umysłowej o przynależność do antypaństwowych organizacji. Poczynając od 1928 r., w ciągu kilku lat wyeliminowano z życia umysłowego Ukrainy Radzieckiej całe warstwy historyków, filologów, duchowieństwa oraz teoretyków myśli marksistowskiej. Celem tej polityki miało być prawdopodobnie rozbicie starych struktur społecznych i na ich gruzach stworzenie nowych zdyscyplinowanych i całkowicie zależnych od władzy elit umysłowych. Szacuje się, iż w latach trzydziestych wyeliminowano ok. 80% inteligencji.

Podobnie jek odrodzenie narodowe w poprzedniej dekadzie odbywało się w ramach wyznaczonych przez panujący system, tak teraz represje dotykały aktywnych członków Komunistycznej Partii (bolszewików)Ukrainy. W 1933 r. bez formalnego umocowania władzę przejął delegowany z Moskwy Paweł Postyszew, który zapoczątkował czystki wśród członków partii. M. in. 1932 r. i 1933 r. wymieniono 80% sekretarzy organizacji partyjnych.

Powyższe działania były częścią realizacji programu przebudowy ZSRR. Celem władz było stworzenie wysoko uprzemysłowionego państwa, w którym wszystkie decyzje gospodarcze zapadają w ramach aparatu władzy. Formalnie cele te zostały określone w w pierwszym planie pięcioletnim, realizowanym w latach 1929-1932. Przewidywał on wzrost produkcji w przemyśle o 250% oraz o 150% w rolnictwie. Realizacja programu rzeczywiście doprowadziła do skokowej industrializacji. Do 1941 r. na terenie Ukrainy radzieckiej powstało 2000 zakładów przemysłowych. Rozbudowa przemysłu dotyczyła przede wszystkim Ukrainy lewobrzeżnej (na wschodnim brzegu Dniepru). Poza negatywnymi aspektami charakterystycznymi dla gospodarki planowej (takimi jak zbyt małe inwestycje w przemysł lekki, brak związku z rzeczywistymi potrzebami, niska wydajność) przyjęty model rozbudowy przemysłu doprowadził do stworzenia na Ukrainie zaplecza surowcowego dla pozostałych części ZSRR. Na przykład jedynie ok. 1/3 wydobywanego na Ukrainie węgla, rudy żelaza czy stali była dalej przetwarzana na jej terenie. Ponadto zakłady przemysłowe Ukrainy były częścią ogólnokrajowych przedsiębiorstw, które transferowały zyski, inwestując je w innych częściach kraju. Skutki tej polityki są w pewnym stopniu widoczne do dziś.