Ulica Lisa w Katowicach

ulica Lisa

Załęże
Ulica Lisa na wysokości budynku nr 5 w 2014 roku (widok w kierunku ulicy Gliwickiej)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Katowice
Długość	196 m
Przebieg
0 m ← ul. Gliwicka → 90 m ul. Ślusarska 196 m linia kolejowa 137
Położenie na mapie Katowic ulica Lisa
Położenie na mapie Polski ulica Lisa
Położenie na mapie województwa śląskiego ulica Lisa
50°16′04,1″N 18°58′50,3″E/50,267806 18,980639
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Lisa w Katowicach – ulica w Katowicach, położona w północno-zachodniej części miasta, na obszarze dzielnicy Załęże.

Swój początek bierze przy skrzyżowaniu z ulicą Gliwicką w północnej części, po czym biegnie w kierunku południowo-zachodnim do linii kolejowej nr 137, gdzie kończy swój bieg, po drodze krzyżując się z ulicą Ślusarską. Cała zabudowa ulicy powstała na przełomie XIX i XX wieku jako część kolonii robotniczej kopalni „Kleofas”.

Ulica Lisa przebiega przez teren katowickiej dzielnicy Załęże na całej swojej długości^[1]. Jest to droga gminna nr 100188S o klasie drogi dojazdowej^[2], o długości 196 m^[3]. Jezdnia ulicy o szerokości 5,4 m posiada nawierzchnię z kostki kamiennej^[2]. Droga jest w administracji Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w Katowicach^[4]. W systemie TERYT widnieje pod numerem 11162^[5], natomiast kod pocztowy dla adresów wzdłuż niej to 40-860^[6].

Ulicą Lisa nie kursują pojazdy miejskiego transportu zbiorowego na zlecenie Zarządu Transportu Metropolitalnego (ZTM) – najbliższy przystanek autobusowy znajduje się na ulicy Wiśniowej (przystanek Załęże Wiśniowa), a tramwajowy w pobliżu skrzyżowania ulicy Gliwickiej i Wiśniowej (przystanek Załęże Wiśniowa)^[7].

Przy ulicy Lisa, według stanu z połowy listopada 2024 roku, prócz lokali mieszkalnych znajduje się sklep wielobranżowy i sklep spożywczy^[8], zaś na początku lutego 2022 roku w systemie REGON zarejestrowanych było łącznie 13 podmiotów gospodarczych z siedzibą przy ulicy Lisa^[9]. Wierni rzymskokatoliccy mieszkający przy ulicy Lisa przynależą do parafii św. Józefa^[10].

Patronem ulicy jest najprawdopodobniej nieznany z imienia Lis, pracownik kopalni „Kleofas”, który wraz z sześcioma innymi osobami zginął 15 sierpnia 1919 roku w trakcie prowokacji Grenzschutzu podczas wypłaty^[11].

Powstanie ulicy Lisa miało związek z pobliską kopalnią „Cleophas” (późniejszy „Kleofas”), która została zakupiona przez spółkę Georg von Giesches Erben w 1880 roku^[12]. Spółka ta na potrzeby kopalni wybudowała kolonię domów robotniczych w rejonie obecnej ulicy Wiśniowej (w tym przy ulicy Lisa) i F. Bocheńskiego. Zabudowa ta powstała w przeważającej części w latach 1890–1914 i są to głównie familoki, ale również domy w typie kamienicy^[13]. Sama zaś ulica Lisa pojawia się na mapach wydanych po 1902 roku^[14] i nosiła nazwę Querstrasse^[15].

Pierwszym budynkiem powstałym przy obecnej ulicy Lisa był familok przy ulicy Lisa 6a/6b, wzniesiony w 1893 roku^[1][16]. W 1897 roku powstał familok pod numerem 14a/14b, w 1899 roku przy ulicy Lisa 6/8 (był bazą noclegową dla budowniczych załęskiego osiedla familoków^[17]), a rok później budynki przy ulicy Lisa 2/4 i 14c/14d. Do tego czasu powstawała zabudowa tylko po stronie zachodniej obecnej ulicy. W 1903 roku powstała kamienica przy ulicy Lisa 1/1a (już po wschodniej stronie ulicy), a w 1905 roku familok pod numerem 10/12. Ostatnie dwa familoki przy ulicy Lisa powstały kilkanaście lat później – w 1916 roku (ulica Lisa 3/5 i 7/9)^[16][1]. Niektóre familoki i kamienice zyskały na elewacjach dekoracje z układanej cegły, wykusze i gzymsy. W budynkach tych znajdowało się do 36 mieszkań^[13], a za familokami powstawały zabudowania gospodarcze^[18].

W latach międzywojennych droga nosiła obecną nazwę – ulica Lisa^[19]. W tym czasie funkcjonował tutaj warsztat elektromechaniki samochodowej, a domy mieszkalne należały do spółki Giesche^[20]. W 1938 roku przy ulicy Lisa mieściło się 12 nieruchomości, w których znajdowały się łącznie 183 lokale mieszkalne, w tym 20 jednopokojowych, 154 dwupokojowe i 8 trzypokojowych. W tym czasie żaden z lokali nie posiadał łazienki^[21].

W czasach II wojny światowej ulica nosiła ona nazwę Querstraße, a w 1945 roku wrócono do przedwojennej nazwy. Po II wojnie światowej przy ulicy Lisa znajdowała się m.in. konserwatornia taśm filmowych przedsiębiorstwa Film Polski oraz biuro budowlane Fundament^[20]. Część familoków została nadbudowana^[22].

Ulica Lisa stanowiła jedną ze scenerii dla zrealizowanego w 1980 roku filmu Janusza Kidawy Grzeszny żywot Franciszka Buły^[23].

28 maja 2019 roku prezydent Katowic Marcin Krupa wydał zarządzenie w sprawie przeprowadzania konsultacji społecznych dotyczących zmiany nazwy ulicy z ulicy Lisa na ulicę harcmistrza Jerzego Lisa. Pomysł zmiany nazwy został zainicjowany przez Radę Jednostki Pomocniczej nr 7 Załęże. Wszyscy, którzy wyrazili opinię w konsultacjach, wyrazili sprzeciw wobec zmiany nazwy ulicy^[24].

• Familok (ul. Lisa 1/1a) – osiedla kopalni „Kleofas”; z początków XX wieku w stylu historyzmu ceglanego prostego; jest to obiekt murowany z cegły, czterokondygnacyjny, zwieńczony dachem jednospadowym; posiada gzymsy kordonowe, łuki odcinkowe nad otworami okiennymi i ściankę kolankową^[25],
• Familok (ul. Lisa 2/4) – osiedla kopalni „Kleofas”; z końca XIX wieku w stylu historyzmu ceglanego prostego; jest to obiekt murowany z cegły, czterokondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym; posiada gzymsy i łuki odcinkowe nad otworami okiennymi^[26],
• Familok (ul. Lisa 3/5) – osiedla kopalni „Kleofas”; z początków XX wieku w stylu modernizmu ceglanego^[26] według projektu Emila i Georga Zillmannów^[27]; jest to obiekt murowany z cegły, czterokondygnacyjny, zwieńczony dachem czterospadowym; posiada ryzality, płaską artykulację, gzymsy i płyciny podokienników^[26],
• Dom wielorodzinny (ul. Lisa 6/8) – osiedla kopalni „Kleofas”; z końca XIX wieku w stylu historyzmu ceglanego prostego; jest to obiekt murowany z cegły i z podmurówką kamienną, dwukondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym; posiada gzymsy i łuki odcinkowe nad otworami okiennymi^[28],
• Familok (ul. Lisa 6a/6b) – osiedla kopalni „Kleofas”; z końca XIX wieku w stylu historyzmu ceglanego prostego; jest to obiekt murowany z cegły i z podmurówką kamienną, trójkondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym; posiada gzymsy kordonowe i łuki odcinkowe nad otworami okiennymi^[28],
• Familok (ul. Lisa 7/9) – osiedla kopalni „Kleofas”; z początków XX wieku w stylu modernizmu ceglanego^[28] według projektu Emila i Georga Zillmannów^[27]; jest to obiekt murowany z cegły, czterokondygnacyjny, zwieńczony dachem czterospadowym; posiada wykusze, płaskie wnęki, płaską artykulację pionową, wydatne ryzality i płyciny podokienników^[28],
• Familok (ul. Lisa 10/12) – osiedla kopalni „Kleofas”; z przełomu XIX i XX wieku w stylu historyzmu ceglanego prostego; jest to obiekt murowany z cegły, czterokondygnacyjny, zwieńczony dachem dwuspadowym; posiada gzymsy i łuki odcinkowe nad otworami okiennymi^[29],
• Familok (ul. Lisa 14a/14b) – osiedla kopalni „Kleofas”; z końca XIX wieku w stylu historyzmu ceglanego prostego; jest to obiekt murowany z cegły, trójkondygnacyjny, zwieńczony dachem czterospadowym; posiada gzymsy kordonowe, łuki odcinkowe nad otworami okiennymi i schody zewnętrzne^[29],
• Familok (ul. Lisa 14c/14d) – osiedla kopalni „Kleofas”; z końca XIX wieku w stylu historyzmu ceglanego prostego; jest to obiekt murowany z cegły, czterokondygnacyjny, zwieńczony dachem czterospadowym; posiada gzymsy kordonowe, łuki odcinkowe nad otworami okiennymi i schody zewnętrzne^[29].

• AdamA. Frużyński AdamA., GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., PiotrP. Rygus PiotrP., Kopalnie i huty Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka” Grzegorz Grzegorek, 2017, ISBN 978-83-63780-23-4  (pol.).
• GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., PiotrP. Tabaczyński PiotrP., Parafie i kościoły Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2014, ISBN 978-83-63780-06-7  (pol.).
• MariaM. Kasprzyk MariaM., Studium historyczno-urbanistyczne Katowic w granicach administracyjnych. Załęże. Tom I Tekst, Opublikowano w: Miejski System Zarządzania – Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki, Kraków: Pracownie Konserwacji Zabytków „ARKONA” Sp. z o.o. Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, 1994  (pol.).
• PiotrP. Matuszek PiotrP., „Katowickie” osiedle potomków Gieshego, [w:] PiotrP. Matuszek, JoannaJ. Tofilska, AndrzejA. Złoty (red.), Nikiszowiec, Giszowiec i inne osiedla Katowic, Archiwum Państwowe Katowic, Miejski Dom Kultury w Giszowcu, Bractwo Gospodarcze Związku Górnośląskiego, FW Koral, 2008, s. 15-34, ISBN 978-83-7593-005-4  (pol.).
• GinterG. Pierończyk GinterG., Plecionka, Kotórz Mały: Silesia Progress, 2019, ISBN 978-83-65558-24-4  (pol.).
• AntoniA. Steuer AntoniA., Leksykon załęski, Muzeum Historii Katowic, 2024 [dostęp 2024-11-16]  (pol.).
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice – II edycja. Część 1. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Załącznik nr 1 do uchwały nr XXI/483/12 Rady Miasta Katowice z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice” – II edycja, Miasto Katowice, 2012  (pol.).
• JoannaJ. Tofilska JoannaJ., Emil i Georg Zillmannowie, architekci z Charlottenburga, [w:] AntoniA. Barciak (red.), Przemiany protoindustrialne i industrialne jako czynnik miastotwórczy Katowic, wyd. pierwsze, Katowice: Societas Scientiis Favendis Silesiae Superioris – Instytut Górnośląski, 2007, s. 216–235, ISBN 978-83-86053-64-3  (pol.).