Ujście Oławy
Ujście Oławy – ujście rzeki Oławy do Odry, położone we Wrocławiu, w górnym odcinku Śródmiejskiego Węzła Wodnego. Ujście Oławy zlokalizowane jest na lewym brzegu Odry pomiędzy portem Ujście Oławy, położonym w 250,4 km biegu Odry, a mostem Grunwaldzkim położonym w 250,5 km biegu Odry[1][2][3]. Współczesne ujście rzeki w ciągu dziejów wielokrotnie zmieniało swój kształt, zmiany te miały początkowo charakter naturalny, a później wynikały z działalności człowieka. We Wrocławiu prowadzono liczne inwestycje w zakresie hydrotechniki związane z ochroną przeciwpowodziową oraz wykorzystaniem wrocławskich rzek, przede wszystkim do celów energetycznych, żeglugowych, ujęć wody, przepraw i innych, w tym także funkcji obronnych. Szczególnie w tym ostatnim aspekcie, a także w zakresie gospodarczego wykorzystania cieków (energetyczne, ujęć wody, odprowadzenia ścieków itp.), dolny odcinek Oławy wraz z jej ujściem był kilkakrotnie przekształcany, rzeka zasilała w wodę m.in. wrocławską fosę miejską i nieistniejącą już fosę wewnętrzną – Czarną Oławę[4][5][6].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
widoczna także zatoka, przy wykorzystaniu której wybudowano port Ujście Oławy
Przypuszcza się, iż początkowo ujście Oławy do Odry znajdowało się znacznie powyżej Wrocławia, w rejonie dzisiejszego miasta Oława (nieco poniżej tego miasta), około 25 km przed ówczesnym Wrocławiem[4][6][7]. W wyniku naturalnych przekształceń układu hydrologicznego Oława płynie na odcinku od miasta Oława do Wrocławia niemal równolegle do Odry[a][3]. W samym Wrocławiu rzeka miała swoje ujście początkowo nieco dalej (niżej wzdłuż Odry) niż obecnie: w rejonie Arsenału. Później, gdy wybudowano pierwszą fosę (Oławę Miejską, Czarną Oławę[b]), zasilono ten kanał wodami rzeki. Od nazwy rzeki wywodzi się też nazwa kanału: Oława Miejska, Czarna Oława, będącego w istocie sztucznie utworzoną odnogą rzeki. Kanał ten uchodził do Odry Południowej w rejonie ulicy Cieszyńskiego. Kolejną inwestycją była budowa fosy zewnętrznej i późniejsza jej przebudowa. Ujście tego kanału, istniejącego częściowo do dziś, znajduje się przy południowym przyczółku mostu Sikorskiego. Czarna Oława została zasypana w 1868 roku. Rzeka miała swoje ujście przez dzisiejszą Zatokę Gondoli (tzw. Biała Oława), położoną przy ulicy Jana Ewangelisty Purkyniego, pomiędzy Wzgórzem Polskim (Bastion Ceglarski), a budynkiem, w którym obecnie znajduje się Muzeum Narodowe. Istniał również drugi przekop prowadzący wody Oławy do Odry, w widłach którego, wraz z Białą Oławą, istniała wyspa Nowe Miasto. Ostatnią zmianą położenia ujścia Oławy było skrócenie rzeki i przesunięcie ujścia w rejon, gdzie znajduje się obecnie, mianowicie Wybrzeża Juliusza Słowackiego. Inwestycja ta związana była z rozbiórką miejskich umocnień obronnych i zasypaniem części Fosy Miejskiej[c][4][6][8][9]. Samo ujście Oławy na jego końcowym odcinku poniżej mostu Oławskiego, wykorzystywane było, pod koniec XIX wieku i w pierwszej połowie XX wieku, jako przystań parowców oraz zimowisko[2][5]. Istnieje także hipoteza, iż odcinek Odry Śródmiejskiej, prowadzony przekopem wykonanym w latach 1531–1555[10], poprowadzony został częściowo dawnym odcinkiem ujściowym Oławy, od współczesnej ulicy Zielonego Dębu do Szczytnik[7].
| data | wydarzenie |
|---|---|
| XIII wiek, 1291[6] | budowa Oławy Miejskiej (Czarnej Oławy) |
| XIII wiek | rozpoczęcie budowy Fosy Miejskiej |
| 1297 | budowa Młyna Siedmiu Kół |
| XVII wiek | zmiana przebiegu Fosy Miejskiej |
| 1807–1810 | wyburzenie fortyfikacji i zasypanie częściowo obu fos |
| 1813 | likwidacja Młyna Siedmiu Kół |
| 1842–1844[1][2][4][10][11] | budowa Portu Ujście Oławy |
| 1866[6], 1868[8] (1869) | zasypanie fosy wewnętrznej |
| 1873[2][12] | uregulowanie ujścia Oławy do Odry |
| kwiecień 1882[12] | rozpoczęcie budowy Mostu Oławskiego |
| listopad 1883[12] | zakończenie budowy Mostu Oławskiego |
| 1886[13] | budowa drewnianej Kładki Muzealnej |
| 1888[14] | likwidacja fosy i ujścia Oławy przez dzisiejszą Zatokę Gondoli |
| 1928[8][13] | przebudowa drewnianej Kładki Muzealnej na betonową |
Współczesność
[edytuj | edytuj kod]
Oława wpływa do Wrocławia na południowym wschodzie, na południe od swego recypienta, za miejscowością Radwanice, pomiędzy osiedlami Opatowice a Księże Wielkie. Tu rozciągają się tereny wodonośne Wrocławia, wykorzystywane do zaopatrzenia miasta w wodę wodociągową. Tereny te zasilane są wodami rzeki[3][15]. Za terenami wodonośnymi rzeka niesie (poza wezbraniami) już tylko stosunkowo niewielkie ilości wody określone przez tzw. przepływ nienaruszalny. Tutaj w rejonie Parku Wschodniego rzeka dzieli się ramiona tworzące wyspy, na których położony jest park. Tu zasilana jest także wodami Zielonej i Brochówki wpadającymi do Oławy Górnej, które wprowadzają do rzeki pewne ilości zanieczyszczeń, nieco pogarszających jakość wody w końcowym odcinku Oławy, w stosunku do wód niesionych przez rzekę na odcinku przed terenami wodonośnymi Wrocławia[16][17]. Dalej Oława płynie jednym korytem w kierunku osiedla Rakowiec, tworząc przed mostem Rakowieckim niewielkie rozlewisko, niegdyś użytkowane jako kąpielisko[6]. Poniżej tego mostu znajdują się kolejne budowle: Most Żabia Ścieżka, a za nim jaz Małgorzata z pompownią, około 2,0 km przed ujściem[16]. Dalej przerzucona jest kładka w ciągu ulicy Szybkiej, a ostatnią przeprawąna rzece jest most Oławski[2][12], przerzucony nad Oławą około 200 m przed jej ujściem do Odry[18][19]. Za nim rzeka płynie w zwartym korycie, którego brzegi stanowią skarpy umocnione brukiem kamiennym, w końcowym odcinku lewy brzeg stanowi mur oporowy licowany okładziną kamienną[2][11][20]. Na lewym brzegu Oławy, na jej koronie przebiega ulica Wybrzeże Juliusza Słowackiego[2]. Oława w obrębie Wrocławia płynie na odcinku około 7 km[4].
Recypient Oławy – rzeka Odra – płynie od Węzła Szczytnickiego korytem rzeki, które[2][20]
- na północnym brzegu, w rejonie ujścia Oławy, również obudowane jest murem oporowym z oblicowaniem kamiennym, tylko powyżej ujścia, u podnóża muru, a dalej umocnionej skarpy znajduje się niewielka terasa zalewowa,
- na południowym brzegu znajdują się terasy zalewowe i zabudowa między innymi związana z zaopatrzeniem miasta w wodę (obecnie częściowo tereny Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji, np. Wieża ciśnień Na Grobli).
Obudowa brzegów Oławy i Odry wykonana została wzdłuż biegu obu rzek, aż do znajdującego się poniżej ujścia mostu Grunwaldzkiego i dalej w kierunku Starego Miasta i Ostrowa Tumskiego[20].
Inne obiekty
[edytuj | edytuj kod]Z ujściem Oławy do Odry związane są następujące, istniejące do dziś obiekty:
- Zatoka Gondoli
- współcześnie niewielka zatoka Odry, niegdyś ujście Oławy[8][9], wykorzystywana w przeszłości jako przystań[21], obecnie także funkcjonuje tu przystań rekreacyjno–sportowa,
- Port Ujście Oławy
- jego nazwa wywodzi się od jego specyficznego położenia – wejście do portu znajduje się na tym samym, lewym, brzegu Odry, tuż powyżej ujścia Oławy, w 250,4 km Odry; basen portowy biegnie równolegle do koryta Oławy, oba akweny rozdzielone są groblą; niegdyś port ten wykorzystywano do dostaw surowców i materiałów dla zakładów związanych z zaopatrzeniem miasta w wodę, tu między innymi dostarczano transportem wodnym węgiel, między innymi dla przepompowni Świątniki. Port użytkowany był do lat 70. XX wieku przez MPWiK (Port MPWiK), obecnie funkcjonuje jedynie w niewielkim zakresie dla potrzeb wydobycia kruszywa z Odry[1][2][4][10][11].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W mieście Oława, rzeki Oława i Odra zbliżają się do siebie na odległość około 1 km, dalej biegną w kierunku Wrocławia w odległości około 5–6 km, ponownie zbliżają się do siebie w okolicach Wrocławia, aż do ujścia Oławy do Odry we Wrocławiu.
- ↑ Czarna Oława, fosa wewnętrzna – wybudowana została w miejscu obniżenia terenu, przez który przebiegało niegdyś jedno z ramion bocznych Odry; współcześnie w pewnym przybliżeniu przebiega tędy Trasa W-Z i dalej ulica Nowy Świat.
- ↑ Współcześnie fosa miejska ma długość około 2,5 km, biegnie od alei Juliusza Słowackiego, wzdłuż ulicy Podwale, otaczając od południa obszar Starego Miasta, do Odry uchodzi w rejonie mostu Sikorskiego.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c D.9 Infrastruktura. [w:] Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry – Diagnoza stanu, WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE [on-line]. www.wbu.wroc.pl – Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne. s. 31. [dostęp 2010-10-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i Trasa turystyczna „Zabytki techniki Sródmiejskiego Wezła Wodnego”. wrosystem.um.wroc.pl – Strona miasta Wrocław, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Wrocław 2007. s. 65. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ a b c RAPORT O ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO. [w:] Budowa Mostu Wschodniego we Wrocławiu [on-line]. /www.wi.wroc.pl – proGEO Sp. z o.o.. s. 102. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Zabytki przy Odrze, rzeka Odra we Wrocławiu. www.atrakcje-wroclawia.pl.tl – Atrakcje Wrocławia. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ a b Ujście Oławy do Odry. wroclaw.hydral.com.pl – Wratislaviae Amici. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Halina Czarniecka-Kołodziej: RAKOWIEC (MORGENAU). [w:] RAKOWIEC – HISTORIA DZIELNICY [on-line]. rakowiec.int.pan.wroc.pl, 2006-09-24. s. 3. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ a b Janusz Fąfara: Śródmiejski Węzeł Wodny Wrocławia. /www.zegluga.wroclaw.pl – Żegluga śródlądowa wczoraj, dziś, jutro ... [dostęp 2010-10-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-21)]. (pol.).
- ↑ a b c d Gondolierhafen – Zatoka Gondoli. wroclaw.hydral.com.pl – Wratislaviae Amici, 2005-08-21. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ a b Zatoka Gondoli. wroclaw.hydral.com.pl – Wratislaviae Amici. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ a b c Trasa turystyczna „Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego”. wrosystem.um.wroc.pl – Strona miasta Wrocław, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2007. s. 39. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ a b c Stanisław Januszewski: Port „U ujścia Oławy”. [w:] Prosto z pokładu, biuletyn nr 8 [on-line]. www.nadbor.pwr.wroc.pl – H/P „Nadbór” Wrocław, Bractwo Mokrego Pokładu, kwiecień 2004. s. 8. [dostęp 2010-10-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-06-23)]. (pol.).
- ↑ a b c d Trasa turystyczna „Mosty i przeprawy”. wrosystem.um.wroc.pl – Strona miasta Wrocław, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2007. s. 33. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ a b Kładka Muzealna. wroclaw.hydral.com.pl – Wratislaviae Amici. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ Lekok: parada jednostek. wroclaw.hydral.com.pl – Wratislaviae Amici, 2007-08-07. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ zespół pod kierunkiem mgr Jerzego Goldsztejna: BAZA DANYCH GEOLOGICZNO-INŻYNIERSKICH WRAZ Z OPRACOWANIEM ATLASU GEOLOGICZNO- INŻYNIERSKIEGO AGLOMERACJI WROCŁAWSKIEJ. www.mos.gov.pl – PRZEDSIĘBIORSTWO GEOLOGICZNE we WROCŁAWIU PROXIMA Spółka Akcyjna, PAŃSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY, Wrocław, maj 2009. s. 92. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ a b OCENA STANU JAKOŚCI RZEK WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO W 2005 ROKU. www.wroclaw.pios.gov.pl – WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA WE WROCŁAWIU, WROCŁAW, marzec 2006. s. 63. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ BARBARA KWIATKOWSKA-SZYGULSKA, MARIAN DZIEWANOWSKI, ANNA SIWKA, ELŻBIETA BANACH, LIDIA KUBACKA, LUCYNA POLAŃSKA: OCENA STANU JAKOŚCI RZEK WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO W 2007 ROKU. www.wroclaw.pios.gov.pl – WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA WE WROCŁAWIU. s. 54. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ Mosty na Oławie. Mosty polskie. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ Most na Oławski. Interaktywne Muzeum Techniki – Wrocław. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ a b c Stanisław Klin, Rafał Idzikowski: OBUDOWY NABRZEŻY RZEKI ODRY WE WROCŁAWIU – RYS HISTORYCZNY, RÓŻNORODNOŚĆ ROZWIĄZAŃ, POTRZEBY TECHNICZNEJ I NAUKOWEJ OPTYMALIZACJI TECHNOLOGII NAPRAW I MODERNIZACJI. [w:] INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH, Nr 9/2008 [on-line]. POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddział w Krakowie, Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi, 2009-04-27. s. 16. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ Przystań Gondoli. wroclaw.hydral.com.pl – Wratislaviae Amici. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
