Ugrupowanie bojowe

Ugrupowanie bojowe – szyk oraz rozmieszczenie sił i środków w terenie odpowiednio do celu (koncepcji) prowadzenia walki. Wyróżnia się podstawowe i dodatkowe elementy ugrupowania bojowego^[1].

Jednym z pierwszych rodzajów ugrupowania była falanga. To zorganizowane rozmieszczenie sił w linię bojową. Aleksander Macedoński rozdzielił zwartą falangę na kilka samodzielnych oddziałów, nadając jej elastyczność. Kierunek ten kontynuowali Rzymianie, tworząc stałe, etatowe manipuły i kohorty, zapewniające już strukturalną elastyczność ugrupowania. Radykalne zmiany do ugrupowania wojsk wprowadził ilościowy i jakościowy rozwój broni palnej. W tym czasie zaprzestano organizacji zwartych szyków, zmasowanych i głębokich kolumn. Ugrupowanie stało się luźne i zróżnicowane wewnętrznie. W jego skład weszły specjalistyczne elementy^[2].

Ugrupowanie bojowe do natarcia tworzy się celem uzyskania jak najlepszych warunków do wykonania zadania oraz efektywnego wykorzystania posiadanych sił na głównym kierunku i kierunku pomocniczym. Bierze się pod uwagę warunki terenowe, a co za tym idzie możliwość uzyskania swobody manewru. Właściwe ugrupowanie bojowe powinno odpowiadać zamiarowi działania, zapewniać prowadzenie walki w każdej sytuacji bojowej i umożliwiać pełne wykorzystanie posiadanego potencjału bojowego, koncentrację wysiłku w wybranym miejscu i czasie, rażenie przeciwnika na całej głębokości, utrzymanie ciągłości współdziałania i dowodzenia wojskami^[3]. Powinno też zapewnić maskowanie, potęgowanie uderzenia, wprowadzenie zmian w zależności od potrzeb^[4]. Ugrupowanie powinno stwarzać jak najlepsze warunki do wykonania zadania bojowego, a zwłaszcza zapewnić efektywne użycie różnych środków walki w punkcie ciężkości, wykonanie swobodnego manewru oraz wykorzystanie w walce właściwości terenu. W konsekwencji powinno umożliwić osiągnięcie zakładanego celu walki.

Zależności pomiędzy szerokością i głębokością ugrupowania bojowego w natarciu:

• ugrupowanie wąskie i głębokie umożliwia szybka zmianę kierunku uderzenia i punktu ciężkości, potęgowanie natarcia i ochronę skrzydeł. Zwiększa swobodę działania nacierających wojsk. Posiada jednak kilka mankamentów. Jest to: możliwość wykorzystania w początkowym okresie natarcia tylko części możliwości uderzeniowych, ułatwione oddziaływanie ogniowe przeciwnika oraz wysokie zagrożenie odcięcia wprowadzanych do walki kolejnych sił^[5];
• ugrupowanie szerokie i płytkie umożliwia jednoczesne wykorzystanie możliwości ogniowych nacierających wojsk, wiązanie przeciwnika na szerokim froncie i zmuszanie go do rozdzielenia wysiłku, maskowanie punktu ciężkości oraz ułatwia znalezienie słabych miejsc i luk w ugrupowaniu przeciwnika i ich szybkie wykorzystanie. Słabe strony tego typu ugrupowania to: konieczność użycia większości sił już w początkowym etapie natarcia, trudności z przesunięciem punktu ciężkości, mniej liczne odwody oraz zagrożenie własnych skrzydeł i tyłów^[5].

W jego skład wchodzą elementy podstawowe i dodatkowe.

Do elementów podstawowych zaliczamy:

• pierwszy rzut^[6]:

w natarciu służy do stworzenie wyłomu w obronie przeciwnika, rozbiciu jego ugrupowania bojowego, opanowanie pierwszej pozycji obrony i rozwinięcie uzyskanego powodzenia; zasadniczym determinantem organizowania pierwszego rzutu jest charakter obrony przeciwnika oraz szerokość pasa natarcia^[7][8],

w obronie służy do zatrzymania natarcia przeciwnika przed przednią linią obrony lub w głębi bronionego pasa (rejonu); kolejne rzuty są przeznaczone są do pogłębienia obrony sił pierwszego rzutu i załamania natarcia w głębi na kolejnej rubieży w głównym pasie (rejonie) obrony^[9],

• drugi rzut^[a] – odwód (odwody) ogólnowojskowy,
• zgrupowanie (oddziałów, pododdziałów) artylerii,
• oddział (pododdział) przeciwlotniczy,
• elementy systemu rozpoznania, walki elektronicznej i działań psychologicznych,
• odwód przeciwpancerny,
• oddział zaporowy,
• stanowiska dowodzenia,
• odwody innych rodzajów wojsk (inżynieryjny, przeciwchemiczny),
• oddziały, pododdziały i urządzenia logistyczne.

Dodatkowo mogą być tworzone^[6]:

• oddział wydzielony,
• taktyczny desant powietrzny:

zorganizowany i odpowiednio przygotowany pododdział przemieszczany w rejon działań transportem powietrznym^[11]; organizuje się go celem opanowania i utrzymania do czasu podejścia sił głównych określonych rubieży i obiektów; zakłada się, że desant w sile batalionu może prowadzić samodzielnie walkę przez okres od dwóch do czterech godzin; organizator desantu powinien zapewnić mu wsparcie ogniowe w czasie walki^[7],

• zgrupowanie (grupa) desantowo-szturmowe,
• odwód przeciwdesantowy,

w obronie przeznaczony jest do podjęcia walki z desantem powietrznym przeciwnika, który wylądował w tyłowym rejonie obrony. Rozmieszcza się go w rejonie obiektu, którego uchwycenie jest opłacalne dla zapewnienia przeciwnikowi wysokiego tempa natarcia. Jeśli brak jest pewności co do miejsca lądowania ewentualnego desantu, to wszystkie elementy ugrupowania bojowego znajdujące się w tylnym rejonie obrony powinny być gotowe do wydzielenia sił do walki z desantem^[12],

• oddział ratunkowo-ewakuacyjny.

W specyficznych środowiskach walki oraz w zależności od sposobu i koncepcji rozegrania walki mogą być organizowane:

• oddziały obejścia

organizuje się z reguły w terenie górskim, lesistym oraz zabudowanym; jego działanie polega na przeniknięciu w głąb obrony przeciwnika w terenie uznawanym przez obrońcę za trudny do pokonania i wykonaniu zaskakującego uderzenia, stwarzając przez to dogodne warunki do działania pierwszego rzutu^[7]

• oddziały (grupy) szturmowe (desantowo-szturmowe)

w natarciu zwalczają obiekty w głębi obrony przeciwnika, dezorganizują manewr oraz niszczą wysokowartościowe elementy jego ugrupowania; element ten po wykonaniu zadania wraca samodzielnie w ugrupowanie wojsk własnych^[13]

w obronie może wykonywać różne zadania; wspólnie z oddziałem wydzielonym lub samodzielnie może niszczyć ważne obiekty ugrupowania przeciwnika; między innymi stanowiska dowodzenia, elementy i urządzenia logistyczne; tworzony jest w momencie, gdy oddział dysponuje wysiłkiem lotnictwa wojsk lądowych^[12]

• oddział rajdowy
• oddziały zabezpieczenia ruchu.

W skład ugrupowania bojowego wojsk włącza się oddziały, pododdziały wojsk obrony terytorialnej, straży granicznej oraz innych sił znajdujących się w pasie działań.

• Michał Huzarski (red.), Jarosław Wołejszo (red.): Leksykon obronności. Polska i Europa. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 2014, s. 38. ISBN 978-83-11-13382-2.
• Leszek Elak: Podstawy działań taktycznych. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej, 2014. ISBN 978837523316-2.
• Michał Huzarski: Taktyka ogólna wojsk lądowych. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej, 2001. ISBN 83-88062-91-3.
• Stanisław Koziej: Teoria sztuki wojennej. Warszawa: „Bellona”, 2011. ISBN 978-83-11-12122-5.
• Marian Laprus (red.): Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979, s. 464. ISBN 83-11-06229-3.}
• Andrzej Polak, Jacek Joniak: Sztuka wojenna. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej, 2014. ISBN 978-83-7523-273-8.