Synagoga Stowarzyszenia Przyjaciół Dobroczynności w Poznaniu
| Państwo | |
|---|---|
| Budulec |
murowana |
| Architekt |
Wilhelm Cremer, Richard Wolffenstein |
| Data budowy | |
| Data likwidacji | |
| Data zburzenia | |
| Tradycja |
ortodoksyjna |
Położenie na mapie Poznania  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
 52°24′35,046″N 16°56′08,844″E/52,409735 16,935790
| |
Synagoga Stowarzyszenia Przyjaciół Dobroczynności w Poznaniu – nieistniejąca obecnie synagoga znajdująca się przy ulicy Dominikańskiej 7 w Poznaniu.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Synagogę wybudowano z inicjatywy, założonego w 1908 roku i istniejącego aż do II wojny światowej, Stowarzyszenia Przyjaciół Dobroczynności (niem. Verein der Wohltätigen Freunde[1]), które skupiało mężczyzn na stałe zamieszkujących Poznań, posiadających nienaganną opinię w społeczeństwie i tworzących elitarną wspólnotę religijno-opiekuńczą[3]. Organizacja, której podstawowymi założeniami było utrzymywanie synagogi i uroczyste obchodzenie rocznic śmierci jej członków[4], w 1864 roku wykupiła parcelę przylegającą od zachodu do Synagogi Stowarzyszenia Braci Gminy, a od wschodu do kamienicy mieszkalnej i w latach 1883–1884 wzniosła na niej świątynię według projektu berlińskiej firmy Cremer & Wolffenstein, która 30 lat później zaprojektowała inną bożnicę w Poznaniu – Nową Synagogę przy ulicy Stawnej[1].
18 listopada 1934 roku w świątyni odbyło się dziękczynne nabożeństwo z okazji odzyskania przez Polskę niepodległości, w którym udział brało około 400 osób[1]. Obie bożnice przy ulicy Dominikańskiej ucierpiały w czasie II wojny światowej, w 1945 roku i rozebrano je w 1947. Od tego momentu parcela pozostawała pustym, niewykorzystanym placem. Podczas nadzoru archeologicznego przeprowadzonego w latach 1981–1983 natknięto się na ślady przypisane: przedlokacyjnej osadzie św. Gotarda datowanej na przełom XII i XIII wieku, miastu lokacyjnemu i czasom późniejszym. W 2014 roku przeprowadzono następne badania archeologiczne związane z planowaną inwestycją. Natknięto się, wówczas, na ślady dwóch drewnianych zespołów mieszkalnych z drugiej polowy XIV wieku oraz na kamienne fundamenty dawnych bożnic. W latach 2014–2015 na miejscu dawnych synagog powstał 5-kondygnacyjny budynek mieszkalny Dominikańska 9 z obszarem usługowym na parterze[5].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Poznańska Synagoga Stowarzyszenia Przyjaciół Dobroczynności była jedną z pierwszych prac berlińskiej firmy Cremer & Wolffenstein, która w swych początkowych projektach stanęła przed wyborem wykorzystywania dekoracyjnego stylu mauretańskiego lub wzorców romańskich. Stąd wygląd bożnicy, będący połączeniem elementów charakterystycznych dla obu tych stylów. Popularnym rozwiązaniem w architekturze bożniczej, było również przybieranie nowoczesnych form fasad, przy jednoczesnym zachowaniu tradycyjnego wystroju. Mimo że nieznany jest wygląd wewnętrzny bożnicy, wiele informacji możemy wywnioskować z jej elewacji, która, wzorowana na Synagodze w Kassel, swą formą przypominała dwuwieżowe fronty kościołów. Została ona otynkowana, a jej najszerszą część środkową objęto w dwa węższe ryzality wieżowe, zwieńczone cebulastymi hełmami wspartymi na balustradach i zakończonymi Gwiazdami Dawida. Umieszczono w nich dwoje drzwi, odchodząc, w ten sposób, od wzorca kościelnego, w którym główne wejście znajdowało się w centralnej części fasady. W Synagodze Stowarzyszenia Przyjaciół Dobroczynności, to miejsce zajmowało okno, swoją formą, nieco przypominające biforium. Wszystkie otwory okienne i drzwiowe zamknięto łukami podkowiastymi nad którymi umieszczono ozdobne, profilowane pasy o tym samym kształcie. Piętno mauretańskie synagogi przedstawiono poprzez wykorzystanie hełmów wieżowych i łuków okiennych, natomiast cechy romańskie wykazywał fryz arkadowy i biforium[3].
W latach 70. XIX wieku na elewacji umieszczono również tablice mojżeszowe, Gwiazdy Dawida oraz menory mające definiować budynek jako żydowski dom modlitwy. Podobnie jak w sąsiedniej Synagodze Stowarzyszenia Braci Gminy był to przejaw tzw. „architektury mówiącej”, jednak formy przekazu obu bóżnic znacznie różniły się od siebie. W starszej z nich, średniowieczny charakter budowli był przekazem dla bardziej wykształconego odbiorcy i symbolizował „twierdzę wiary”, natomiast w młodszej świątyni, przekaz wyrażony przez formy zastosowane w projekcie elewacji i hebrajski napis w jej centralnej części, był bardziej jednoznaczny i prostszy w odczytaniu[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Witkowski 2012 ↓, s. 84–86.
- ↑ Włodzimierz Łęcki: Poznań od A do Z. Leksykon krajoznawczy. Poznań: Wydawnictwo KURPISZ, 1998, s. 289. ISBN 83-87621-39-0.
- ↑ a b c Stęszewska-Leszczyńska 1992 ↓, s. 111–112.
- ↑ Witkowski 2012 ↓, s. 67.
- ↑ Opracowanie zbiorowe: Stare Miasto w Poznaniu. Zniszczenia – odbudowa – konserwacja 1945–2016. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2017, s. 231. ISBN 978-83-7768-176-3.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Rafał Witkowski: Żydzi w Poznaniu. Krótki przewodnik po historii i zabytkach. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2012. ISBN 978-83-7768-046-9.
- Ewa Stęszewska-Leszczyńska: Poznańskie synagogi [w:] Kronika Miasta Poznania nr 1–2/1992. Poznań: NEW TON s.c., 1992, s. 102–118. ISBN 83-210-0949-2.
