Stosunki polsko-norweskie

Ten artykuł należy dopracować:

Potrzeba uzupełnienia informacji o relacjach po 1989 roku.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Stosunki norwesko-polskie – wzajemne relacje polityczne, kulturalne i gospodarcze pomiędzy Norwegią a Polską.

Już w czasach piastowskich Polska musiała utrzymywać kontakty z Norwegią, skoro w X wieku córka Mieszka I Świętosława wyszła za mąż za króla Dani i Norwegii Swena Widłobrodego, a królem Norwegii został ich młodszy syn Knut Wielki^[1]. W okresie Hanzy rozwinęły się kontakty handlowe i kulturalne między polskimi miastami nad Bałtykiem. Gdańsk od 1361 roku należał do Hanzy, a w 1379 roku odnotowano w dokumentach pierwszego gdańskiego kupca, którego statek zawinął do Bergen. Do Norwegii wożono zboże i skóry, a do Polski przywożono stamtąd suszone ryby (sztokfisz)^[2].

Pod koniec XVIII wieku Polska utraciła niepodległość, jednak zasługi w pracy na rzecz Norwegii mieli przybywający tam Polacy. W norweskich archiwach możemy odnaleźć ślady takich osób. Dwaj z nich to powstańcy listopadowi^[3]. W 1838 roku do Norwegii przyjechał Aleksander Waligórski. Jako inżynier został dyrektorem ds. kanałów. Przez 17 lat pobytu kierował budową kanałów – między innymi kanału żeglugowego w Moss, budowami nowych tras kolejowych, a wspólnie z Haraldem Wergelandem w 1847 stworzył pierwszą mapę drogową Norwegii. W 1979 roku został członkiem Det Kongelige Norske Videnskabers Selskab (Królewskiego Norweskiego Towarzystwa Naukowego w Trondheim)^[4]. Adam Dzwonkowski w 1835 roku założył spółkę wydawniczą Guldberg & Dzwonkowski. Przez 20 lat było to jedno z ważniejszych wydawnictw w Norwegii^[5]. Z kolei powstańcowi styczniowemu Ludwikowi Szacińskiemu przypisuje się powołanie Norweskiego Towarzystwa Fotograficznego. Był on również przewodniczącym Związku Zawodowego Fotografów. W 1882 roku otrzymał norweskie obywatelstwo, a w 1888 roku został mianowany królewskim fotografem^[6].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1919 roku zostały nawiązane stosunki dyplomatyczne z Norwegią. Pierwszym posłem nadzwyczajnym był Czesław Pruszyński. Listy uwierzytelniające na ręce króla Haakona VII złożył w dniu 25 sierpnia 1919 roku^[7]. W 1921 roku zastąpił go Aleksander Dzieduszycki, który równocześnie pełnił funkcję posła w Kopenhadze. Funkcję tę pełnił do 1924 roku^[8]. W latach 1931–1942 posłem był Władysław Neuman. Po wybuchu wojny kierowana przez niego placówka dyplomatyczna kontynuowała działalność, jednak kontakty miały charakter jednostronny, ponieważ Norwegia nie wyznaczyła przedstawiciela przy rządzie polskim na uchodźstwie^[9]. Żołnierze Samodzielnej Brygady Podhalańskiej brali udział w walkach pod Narwikiem^[10]. Około 20 000 Polaków zostało wywiezionych przez Niemców z okupowanej Polski do pracy przymusowej w Norwegii. Po wyzwoleniu dla niektórych Norwegia stała się drugą ojczyzną^[11]. Jesienią 1945 roku na terenie Norwegii w 29 obozach repatriacyjnych przebywało 17 287 Polaków, w tym 1041 jeńców wojennych, 12 384 byłych żołnierzy Wehrmachtu, 3862 przymusowych robotników Organizacji Todt i 30 Polaków z terenów zajętych przez ZSRR^[12].

W czerwcu 1940 roku Neuman jako jeden z niewielu dyplomatów towarzyszył królowi Haakonowi VII w jego ucieczce z Oslo do Londynu. Po jego interwencji w norweskim MSZ 22 listopada 1940 roku został wyznaczony chargé d’affaires przy polskim rządzie. Został nim mianowany Christian Berg. Oficjalne stosunki zostały nawiązane w styczniu 1941 roku, gdy król Haakon VII został przyjęty przez prezydenta Władysława Raczkiewicza i premiera Władysława Sikorskiego. Stosunki z Norwegią uległy pogorszeniu po przystąpieniu ZSRR do wojny. Rząd norweski starał się utrzymać dobre układy ze Związkiem Radzieckim i nie popierał przedstawianych przez Sikorskiego projektów stworzenia bloku 8 okupowanych państw czy stworzenia federacji środkowoeuropejskiej, bałkańskiej i skandynawskiej^[9].

Po wyzwoleniu Norwegii i zapowiedzi wyjazdu rządu norweskiego do Oslo przedstawiciele rządu polskiego w Londynie proponowali stronie norweskiej wysłanie tam swojego przedstawiciela. Rząd norweski wskazywał jednak na przeszkody techniczne i „grał na zwłokę”, uważając pozycję rządu w Londynie za nieustaloną. 5 lipca 1945 roku na posiedzeniu norweskiego parlamentu (Storting) uznał nowy rząd polski i wyraził chęć nawiązania stosunków dyplomatycznych^[9].

W połowie lutego 1946 roku listy uwierzytelniające do króla Norwegii Haakona VII otrzymał Mieczysław Rogalski. Podpisał je prezydent KRN Bolesław Bierut mianując go posłem nadzwyczajnym i ministrem pełnomocnym przy rządzie Królestwa Norwegii w Oslo. Poselstwo początkowo mieściło się w dwóch pokojach Grand Hotelu w Oslo. W czerwcu wydzierżawiono dwupiętrową willę przy Olav Kyrres plass 1, gdzie ambasada Polski mieści się do czasów współczesnych (2021)^[12].

28 maja 1946 roku Forsvarsdepartementet (Norweskie Ministerstwo Obrony) zorganizowało po raz pierwszy obchody rocznicy bitwy pod Narwikiem. Do udziału w uroczystościach zostali zaproszeni przedstawiciel Francji, Anglii, Polski i Norwegii. Ze strony Polski udział w uroczystościach wziął Rogalski, nie dopuszczając do udziału przedstawicieli rządu emigracyjnego. Po uroczystościach zaproponował on w specjalnym piśmie odznaczenie bohaterów spod Narwiku polskim odznaczeniami. Z podobną inicjatywą wystąpił poseł Królestwa Norwegii w Warszawie Alfred Danielsen, proponując odznaczenie Krzyżem Wolności Króla Haakona VII (Haakon VIIsFrihetskors) generała Stanisława Sosabowskiego i pułkownika Tadeusza Tokarza. Problemem był jednak fakt, że na wniosek Rogalskiego podjęto decyzję o usunięciu z Norwegii Tadeusza Tokarza „za jego rzekomo wrogą działalność wśród Polaków znajdujących się w tym kraju, która miała być skierowana przeciwko rządowi warszawskiemu”^[12]. Rząd polski nie przychylił się do większości propozycji Rogalskiego. Uznano równocześnie, że ma zbyt duże wpływy i odwołano go 30 listopada 1947 roku. Na jego miejsce mianowano Józefa Giebultowicza, który funkcję tę pełnił do 1954 roku^[12].

W 1974 roku wizytę oficjalną w Polsce złożył premier Norwegii Trygve Bratteli, który przyjechał do Polski 19 października na zaproszenie przewodniczącego Rady Ministrów Piotra Jaroszewicza^[13].

W czasach Solidarności związki zawodowe otrzymały wsparcie od Polaków mieszkających w Norwegii, emigrantów politycznych, norweskich polityków i związkowców^[14]. Król Norwegii Harald V odwiedził Polskę w 1993 roku^[15], a prezydent RP Lech Wałęsa Norwegię w marcu 1995 roku^[14].

W 2012 roku król Norwegii Harald V złożył oficjalną wizytę w Polsce^[16], a w 2016 roku wizytę państwową w Norwegii złożył prezydent RP Andrzej Duda^[17].

Na język norweski w XIX wieku zostały przetłumaczone polskie utwory: Pan Podstoli Ignacego Krasickiego, Farys Adama Mickiewicza, W drodze Stanisława Przybyszewskiego. Po otrzymaniu przez Henryka Sienkiewicza Nagrody Nobla na język norweski przetłumaczono blisko 40 jego powieści i opowiadań^[1]. Dużą popularność zyskało Quo vadis, które zostało przetłumaczone na język norweski w 1902 roku^[18]. Po II wojnie światowej najwcześniej przetłumaczono Popiół i diament Jerzego Andrzejewskiego, utwory Schulza i Gombrowicza. W 1967 roku wydawnictwo Det Norske Samlaget wydało antologię polskiej poezji Siódmy anioł z utworami Różewicza i Herberta. Tłumaczono również utwory Stanisława Lema. Dramaty Mrożka, Różewicza i Gombrowicza tłumaczono głównie na potrzeby adaptacji teatralnych^[19]. W 1958 roku PRL i Norwegia podpisały umowę kulturalną^[7].

6 sierpnia 1921 roku norweski poseł w Warszawie Samuel Eyde poinformował Ministerstwo Spraw Zagranicznych, że jest przygotowywana umowa handlowa z Polską zgodnie z klauzulą najwyższego uprzywilejowania. Władze polskie zaproponowały własny projekt umowy, opierając ją o klauzule umowy kontyngentowej. Ponieważ ważniejsze organizacje gospodarcze uważały, że taka forma nie zabezpiecza ich interesów, przystąpiono do rokowań. Nowy projekt powstał w październiku 1923 roku, ale wprowadzenie w styczniu 1924 roku przez rząd norweski zakazu sprowadzania zboża z Polski, Łotwy, Litwy i ZSRR spowodowało przerwanie rozmów. W lutym 1924 roku zostały przez Polskę podwyższone cła na śledzie solone i saletrę. Do rozmów wrócono w 1926 roku podpisując 22 grudnia 1926 roku traktat handlowy i nawigacyjny. Traktat obejmował również teren Wolnego Miasta Gdańska i podpisano go na 1 rok z możliwością przedłużenia. Po podwyższeniu w marcu 1928 roku cel na sardynki norweskie podpisano 20 kwietnia protokół dodatkowy. W 1935 roku podpisano protokół taryfowy, zgodnie z którym Norwegia uzyskała zniżki konwencyjne na eksport określonych gatunków ryb, futer, tłuszczów i saletry, a Polska kontyngenty eksportowe na węgiel, ropę i jej przetwory oraz prawo do bezcłowego eksportu do Norwegii artykułów rolnych, wazeliny i smarów^[20].

W 1946 roku podpisano umowę handlowo-płatnicza, 4 lutego 1948 roku umowę o wymianie handlowej, którą odnowiono w 1949 roku i ustalono listy towarowe we wzajemnym handlu^[21]. W 1964 roku podpisano umowę handlową. W latach 70. XX wieku Polska eksportowała do Norwegii węgiel, cukier, metale, tekstylia i produkty chemiczne oraz statki importując ryby, wyposażenie statków i artykuły chemiczne^[7].