Stanisław Kaszubski

Stanisław Kaszubski
Król
	podporucznik
Data i miejsce urodzenia	10 października 1880 ; Warszawa, Polska
Data i miejsce śmierci	7 lutego 1915 ; Pilzno, Austro-Węgry
	Przebieg służby
Lata służby	1914–1915
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	1 Pułk Piechoty Legionów
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Stanisław Kaszubski, ps. „Król” (ur. 10 października 1880 w Warszawie, zm. 7 lutego 1915 w Pilźnie) – polski działacz socjalistyczny i niepodległościowy, żołnierz 1 pułku piechoty Legionów Polskich.

Życiorys

Lata szkolne i studenckie

Stanisław Kaszubski był synem powstańca styczniowego Franciszka oraz Kazimiery z domu Krzykowska. Miał brata Tadeusza (ur. 1885) oraz siostrę Wandę^[1]. W 1890 roku rozpoczął naukę w V Gimnazjum w Warszawie, skąd wkrótce został usunięty za swoją patriotyczną postawę. Następnie uczył się w Płocku i Wilnie, gdzie także nie udało mu się ukończyć kształcenia. Z powodu swojej czynnej działalności w organizacjach patriotyczno-samokształceniowych z obydwu szkół został usunięty. W 1904 roku uzyskał świadectwo maturalne w Odessie. Należał do Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy. W czasie rewolucji w 1905 roku pod pseudonimem „Król” prowadził działalność polityczną wśród młodzieży. W czasie rewolucji został aresztowany i skazany na zesłanie do Archangielska. Wyrok został zamieniony na wygnanie poza granice Imperium Rosyjskiego. W jego konsekwencji w 1908 roku Kaszubski przeniósł się na tereny Austro-Węgier, zamieszkując w Krakowie.

Wkrótce rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. W Krakowie zerwał z SDKPiL i wstąpił do Związku Strzeleckiego, w którym na rok przed I wojną światową ukończył kurs oficerski.

I Brygada Legionów

W momencie wybuchu I wojny światowej Kaszubski znalazł się w organizowanych przez Józefa Piłsudskiego oddziałach. Wkrótce przydzielony został do I Brygady do 1 pułku piechoty. Służył w pierwszym batalionie tego pułku jako dowódca plutonu. Prawdopodobnie rozkazem z dnia 12 listopada 1914 roku został mianowany na podporucznika.

23–25 grudnia 1914 brał udział w morderczej bitwie pod Łowczówkiem. 25 grudnia dostał się do niewoli rosyjskiej. W Tarnowie, w siedzibie rosyjskiego korpusu, został dołączony do grupy 16 legionistów i razem z nimi 27 grudnia przetransportowany do Radomyśla Wielkiego^[2]. W Radomyślu, w dowództwie rosyjskiej 3 Armii był przesłuchiwany przez pułkownika żandarmerii mówiącego biegle po polsku. Po zakończeniu przesłuchań został przewieziony do powiatowego więzienia w Pilźnie. Ponieważ był obywatelem rosyjskim, został skazany za zdradę na karę śmierci przez powieszenie. 7 lutego 1915 roku przed wykonaniem wyroku odczytano dekret cara darujący Kaszubskiemu życie pod warunkiem wstąpienia do armii rosyjskiej. Stanisław Kaszubski odmówił^[a]. Jego ciało został pochowane w bezimiennym grobie. Po zajęciu Pilzna przez wojska austriackie ciało jego ekshumowano i 2 listopada 1915 pochowano z honorami na cmentarzu w Pilźnie^[3]^[4]. W 1923 roku na cmentarzu w Pilźnie postawiono pomnik ku jego czci.

Stanisław Kaszubski został pośmiertnie zweryfikowany jako podporucznik piechoty.

Ordery i odznaczenia

Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 6476 (pośmiertnie, 1922)

Krzyż Niepodległości z Mieczami (pośmiertnie, 19 grudnia 1930)^[5]

Upamiętnienie

Jego życiorys opisał Karol Koźmiński w książce pt. Kamienie na szaniec, wydanej w 1937^[6].

Postać podporucznika pojawia się w filmie Legiony z 2019. W rolę Kaszubskiego wcielił się Mirosław Baka.

Uwagi

↑ Stanisław Kaszubski był jedynym oficerem legionowym zabitym w czasie egzekucji podczas I wojny światowej, chociaż nie jedynym żołnierzem legionowym – patrz Wiktor Krzysztof Cygan, Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich. T. 1, Gryf, Warszawa 1992.

Przypisy

↑ MarekM. Gałęzowski MarekM., Stanisław Kaszubski "Król", Warszawa: IPN, 2018, s. 4 .
↑ Honor ponad życie. Egzekucja jeńca spod Łowczówka, por. Stanisława Króla-Kaszubskiego
↑ Przeniesienie zwłok, „Czas” (nr 264), 29 października 1915, s. 2 .
↑ Pogrzeb męczennika narodowego. „Nowości Illustrowane”. Nr 46, s. 4, 13 listopada 1915.
↑ M.P. z 1930 r. nr 300, poz. 423 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
↑ Co słychać w świecie kulturalnym. „Kamienie na szaniec”. 12 bohaterskich żywotów. „Dzień Dobry”. Nr 224, s. 7, 15 sierpnia 1939.

Bibliografia

Pogrzeb śp. Stanisława Kaszubskiego, Czas nr 573 z 4 listopada 1915, s.2 [1].
Ppor. Stanisław Król-Kaszubski. W 10 rocznicę stracenia, Polska Zbrojna Nr 39 z 8 lutego 1925, s. 10–11.
Z. Zygmuntowicz, Stanisław Król-Kaszubski Bohater-męczennik, w Panteon Polski Nr 41, Lwów, Luty 1928, s. 3.
Z. Zygmuntowicz, Stanisław Król-Kaszubski Bohater-męczennik, w Panteon Polski Nr 42, Lwów, Marzec 1928, s. 8.[2].
Z. Zygmuntowicz, Stanisław Król-Kaszubski Bohater-męczennik, w Panteon Polski Nr 44, Lwów, Maj 1928, s. 10[3].
Dariusz Nowiński, Stanisław Król-Kaszubski.
Polski Słownik Biograficzny, Tom XII, Kraków 1966.
Wiktor Krzysztof Cygan, Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich. Gryf, Warszawa 1992. T. I.
Marek Gałęzowski, Stanisław Kaszubski "Król", Warszawa 2018, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, ISBN 978-83-8098-477-6, wersja zdigitalizowana.

[3] Stanisław Kaszubski był jedynym oficerem legionowym zabitym w czasie egzekucji podczas I wojny światowej, chociaż nie jedynym żołnierzem legionowym – patrz Wiktor Krzysztof Cygan, Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich. T. 1, Gryf, Warszawa 1992.

[1] MarekM. Gałęzowski MarekM., Stanisław Kaszubski "Król", Warszawa: IPN, 2018, s. 4 .

[2] Honor ponad życie. Egzekucja jeńca spod Łowczówka, por. Stanisława Króla-Kaszubskiego

[4] Przeniesienie zwłok, „Czas” (nr 264), 29 października 1915, s. 2 .

[5] Pogrzeb męczennika narodowego. „Nowości Illustrowane”. Nr 46, s. 4, 13 listopada 1915.

[6] M.P. z 1930 r. nr 300, poz. 423 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.

[7] Co słychać w świecie kulturalnym. „Kamienie na szaniec”. 12 bohaterskich żywotów. „Dzień Dobry”. Nr 224, s. 7, 15 sierpnia 1939.

[1]