Rycyk

Rycyk
	Limosa limosa
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	siewkowe
Podrząd	bekasowce
Rodzina	bekasowate
Podrodzina	rycyki
Rodzaj	Limosa
Gatunek	rycyk
Synonimy
	Scolopax Limosa Linnaeus, 1758;
	Scolopax Limosa Linnaeus, 1758;
Podgatunki
	L. l. limosa (Linnaeus, 1758); L. l. islandica C. L. Brehm, 1831; L. l. melanuroides Gould, 1846; L. l. bohaii Zhu, Piersma, Verkuil & Conklin, 2020;
	L. l. limosa (Linnaeus, 1758); L. l. islandica C. L. Brehm, 1831; L. l. melanuroides Gould, 1846; L. l. bohaii Zhu, Piersma, Verkuil & Conklin, 2020;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Zasięg występowania
	; cały rok lęgowiska zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rycyk^[4], szlamik rycyk, szlamnik rycyk (Limosa limosa) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny bekasowatych (Scolopacidae). Bliski zagrożenia wyginięciem.

Podgatunki i występowanie

Tradycyjnie wyróżnia się trzy podgatunki L. limosa, które zamieszkują^[2]^[5]:

rycyk, rycyk zwyczajny^[4] (L. limosa limosa) – Europa i zachodnia Rosja po górny Jenisej na wschodzie. Zimuje w basenie Morza Śródziemnego, subsaharyjskiej Afryce oraz na Bliskim Wschodzie i w zachodnich Indiach. W Polsce nieliczny ptak lęgowy niżu, rozmieszczony nierównomiernie; lokalnie bywa liczny. Głównymi lęgowiskami są doliny rzeczne w centrum i na wschodzie kraju. Najwięcej rycyków lęgnie się na Bagnach Biebrzańskich oraz w dolinach Narwi, Bugu i Liwca^[6].
L. limosa islandica – Islandia, Wyspy Owcze, Szetlandy i Lofoty. Zimuje na Wyspach Brytyjskich, Półwyspie Iberyjskim i w zachodniej Francji.
rycyk syberyjski^[4] (L. limosa melanuroides) – Syberia, Mongolia, Mandżuria i Rosyjski Daleki Wschód. Zimuje w Indiach, Azji Południowo-Wschodniej, na Tajwanie oraz na Nowej Gwinei i w Australii.

W 2020 roku opisano czwarty podgatunek, L. limosa bohaii, gnieżdżący się na Rosyjskim Dalekim Wschodzie, prawdopodobnie w Jakucji; poza sezonem lęgowym stwierdzono go na postoju nad Zatoką Pohaj w północno-wschodnich Chinach (stamtąd pochodzi holotyp i paratyp), a ponadto w Hongkongu, Wietnamie, Tajlandii i Malezji^[7]. Został on zaakceptowany przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC)^[5].

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny: Słabo wyrażony dymorfizm płciowy, samice nieco większe niż samce. W szacie godowej głowa, szyja i górna część piersi rdzawe, potylica i ciemię z ciemnym, podłużnym kreskowaniem, przy czym samica ma mniej jaskrawe barwy. Wierzch ciała brązowordzawy z ciemnymi plamkami, spód ciała biały, na piersi i bokach czarne poprzeczne prążki. Ogon biało-czarny. Na skrzydłach w locie widoczne białe lusterka w postaci szerokich pasów, końcówki lotek czarne. Dziób prosty, żółty z czarnym końcem, nogi ciemne i długie. W szacie spoczynkowej kolor rdzawy zostaje zastąpiony szarością, brzuch jest białawy. Młode są podobne do dorosłych w szacie spoczynkowej, lecz z pewną domieszką koloru rdzawego.; Podgatunki L. l. islandica i L. l. melanuroides są mniejsze i ciemniejsze, a także mają krótsze dzioby. Ponadto L. l. islandica pozbawiony jest prążków na spodzie ciała i jest bardziej kontrastowo ubarwiony. Nowo opisany L. l. bohaii jest wyraźnie większy od L. l. melanuroides i rozmiarem ciała zbliżony do podgatunku nominatywnego, ma jednak krótsze skrzydła niż podgatunek nominatywny i L. l. islandica^[7].; Podobny do rycyka szlamnik zwyczajny ma krótszy i bardziej zakrzywiony dziób, a upierzenie godowe różowobrązowe. W locie szlamniki nie mają białych pasów na skrzydłach, a koniec ich ogona nie jest czarny.
Rozmiary: długość ciała ok. 35–47 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 70–80 cm
Masa: ok. 160–500 g
Głos: Rycyk poza tokami woła jednosylabowym i powtarzalnym „wed” lub „geg”. W czasie toków wydaje ponad gniazdem powtarzające się, wznoszące i opadające „grutyo grutyo grutyo”.

Środowisko

Torfowiska, podmokłe łąki, wilgotne części stepu oraz brzegi różnorodnych wód, zarówno stojących, jak i bieżących. W Europie Środkowej występuje na biotopach wtórnych, np. łąkach i polach rzepaku. Na przelotach można spotkać rycyki na terenach przybrzeżnych i obszarach zalewanych.

Pożywienie

Bezkręgowce, m.in. skorupiaki i mięczaki, a także nasiona roślin. Rycyki wyłapują bezkręgowce, sondując dno długim dziobem, stojąc po brzuch w wodzie. Żerują najczęściej na torfowiskach i wrzosowiskach.

Rozród

Okres godowy

Toki: Wraz z nadejściem pory gniazdowania, w marcu i kwietniu ptaki wracają parami skojarzonymi na zimowiskach i przeszukują podmokłe łąki, pastwiska oraz pola w pobliżu stawów i suche wrzosowiska. Tym zachowaniem zaczynają się toki. Samiec rzuca się wtedy do przodu i leci prosto około 50 m, po czym lata, machając powoli skrzydłami, nad swoim rewirem. Jednocześnie ogon ma rozpostarty i wydaje donośne okrzyki zgodnie z rytmem swojego lotu. Gdy usiądzie na ziemi, rozpościera ogon i skrzydła, ukazując białe plamy. Zaczyna się taniec wokół samicy, w czasie którego przypada piersią do ziemi, udając wygrzebywanie gniazda.

Gniazdo: Na ziemi, na suchszym wzniesieniu lub w kępie turzyc. Jest to jamka wśród traw, rzadziej na gruncie pozbawionym roślinności, wyścielona suchymi liśćmi i źdźbłami. Rycyk gnieździ się gromadnie, choć przed innymi osobnikami broni własnego rewiru gwałtownie, bijąc intruza dziobem i łapami. Posiada silny instynkt lęgowy, który skłania go do siedzenia na gnieździe wbrew zagrożeniu. W ten sposób wykonywano fotografie rycyków siedzących na jajach z odległości mniejszej niż 0,5 m, a znane są przypadki, gdy ptak ten dawał się na gnieździe pogłaskać, zaobrączkować, a nawet podebrać sobie część jaj^[8].

Okres lęgowy

Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu–maju 4 oliwkowobrunatne jaja, ciemno kropkowane.
Wysiadywanie: Jaja wysiadywane są przez okres 21–23 dni przez obydwoje rodziców, zmieniających się na gnieździe 2 razy dziennie.
Pisklęta: Młodymi opiekują się oboje rodzice, którzy w tym okresie stają się agresywni i hałaśliwi, reagując żywo na każdego intruza, który znalazł się w ich rewirze. Pisklęta zdobywają zdolność do lotu po 4 tygodniach. W puchu są żółtawobrązowe. Opuszczają wtedy łąki wraz z rodzicami i gromadzą się na mulistych brzegach stawów. Przenoszą się często z jednego stawu na drugi, aż w końcu we wrześniu odlatują na zimowiska.

Status, zagrożenia i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje rycyka za gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened) nieprzerwanie od 2006 roku; wcześniej, od 1988 roku klasyfikowano go jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2016 roku, mieści się w przedziale 614–809 tysięcy osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Wymaga ochrony czynnej^[9]. Całkowitą liczebność populacji lęgowej w Polsce na przełomie XX i XXI wieku szacowano na 6500–7000 par^[6]. W kolejnych latach odnotowano gwałtowny spadek liczebności – do 1500–2000 par lęgowych w latach 2008–2012^[10] oraz 800–1500 par w latach 2013–2018^[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski uznany za gatunek krytycznie zagrożony (CR) (dotyczy populacji lęgowej)^[12].

Notowany spadek liczebności jest skutkiem braku miejsc lęgowych w wyniku osuszania łąk oraz zaprzestania wypasu i wykaszania łąk na bagnach. W krajach, które wdrażają program ochrony ptaków łąkowych (np. w Holandii), rolnictwo stara się dopasowywać gospodarkę, tak by zapewnić spokój rycykowi w czasie lęgów.

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Limosa limosa, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Black-tailed Godwit (Limosa limosa). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-19)]. (ang.).
↑ ^a ^b Limosa limosa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Limosinae Gray,GR, 1841 - rycyki (wersja: 2020-01-12). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-13].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Sandpipers, snipes, Crab-plover, coursers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-04-15]. (ang.).
↑ ^a ^b Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 353–356. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a liczny – 100–1000 par na 100 km².
↑ ^a ^b Zhu, B-R, YI Verkuil, JR Conklin, A Yang, W Lei, JA Alves, CJ Hassell, D Dorofeev, Z Zhang & T Piersma. Discovery of a morphologically and genetically distinct population of Black-tailed Godwits in the East Asian-Australasian Flyway. „Ibis”. 163 (2), 2020. DOI: 10.1111/IBI.12890. (ang.).
↑ Makatsch Wolfgang: Ptak i gniazdo, jajo, pisklę, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957, s. 98
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Limosa limosa (Rycyk). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 98–103. ISBN 83-86564-43-1.

[itis-1] Limosa limosa, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[ibc-2] Black-tailed Godwit (Limosa limosa). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-19)]. (ang.).

[iucn-3] Limosa limosa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Limosinae Gray,GR, 1841 - rycyki (wersja: 2020-01-12). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-13].

[ioc-5] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Sandpipers, snipes, Crab-plover, coursers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-04-15]. (ang.).

[awifauna-6] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 353–356. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a liczny – 100–1000 par na 100 km².

[zhu-7] Zhu, B-R, YI Verkuil, JR Conklin, A Yang, W Lei, JA Alves, CJ Hassell, D Dorofeev, Z Zhang & T Piersma. Discovery of a morphologically and genetically distinct population of Black-tailed Godwits in the East Asian-Australasian Flyway. „Ibis”. 163 (2), 2020. DOI: 10.1111/IBI.12890. (ang.).

[Mak-8] Makatsch Wolfgang: Ptak i gniazdo, jajo, pisklę, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957, s. 98

[9] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[ocena2015-10] T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.

[biuletyn2019-11] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[clpp-12] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[1]