Puyi

Ten artykuł od 2010-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Puyi

Imię chińskie osobiste Pismo uproszczone 溥仪 Pismo tradycyjne 溥儀 Hanyu pinyin Pǔyí
Imię chińskie świątynne Pismo uproszczone 宣统 Pismo tradycyjne 宣統 Hanyu pinyin Xuāntǒng Wade-Giles Hsuan-t’ung Wymowa (IPA) /ɕwántʰʊ̀ŋ/
Nazwisko rodowe chińskie Pismo uproszczone 爱新觉罗 Pismo tradycyjne 愛新覺羅 Hanyu pinyin Àixīn Juéluó
Cesarz Chin
Okres	od 2 grudnia 1908 do 12 lutego 1912
Poprzednik	Guangxu
Następca	Hongxian
Cesarz Chin (2. raz)
Okres	od 1 lipca 1917 do 12 lipca 1917
Poprzednik	Hongxian
Cesarz Mandżukuo
Okres	od 1 marca 1934 do 15 sierpnia 1945
Dane biograficzne
Dynastia	Qing
Data i miejsce urodzenia	7 lutego 1906 Pekin
Data i miejsce śmierci	17 października 1967 Pekin
Ojciec	Zaifeng
Matka	Youlan
Moneta
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Aisin Gioro Puyi (chiń. trad. 愛新覺羅·溥儀; ur. 7 lutego 1906 w Pekinie, zm. 17 października 1967 tamże) – ostatni cesarz Chin. Należał do mandżurskiej dynastii Qing, zmuszony w 1912 roku do abdykacji. Od 1934 roku cesarz marionetkowego państwa Mandżukuo, a od 1945 roku więzień – najpierw radziecki, a potem chiński. Po uwolnieniu w 1959 roku został zwykłym obywatelem Chińskiej Republiki Ludowej i pracował jako ogrodnik, a potem archiwista.

W latach 1920–1932 używał imienia Henry Pu Yi.

W roku 1908 został intronizowany (jako cesarz Xuantong) po śmierci cesarzowej-wdowy Cixi. Miał wówczas dwa lata. W roku 1911 wybuchła ludowa rewolucja Xinhai. Zwołane w Nankinie Zgromadzenie Narodowe uchwaliło tymczasową konstytucję Republiki Chińskiej i wybrało pierwszego prezydenta, którym został Sun Jat-sen, przywódca rewolucyjnego związku Odrodzenia Chin. Młodociany, 6-letni wówczas cesarz, a właściwie jego rodzina, w 1912 roku zrzekła się władzy, w zamian za przyrzeczenie dobrego traktowania, co oznaczało stałe dochody od państwa, luksusowe warunki bytowania oraz rangę obcej głowy państwa w gościnie. Na podstawie ugody, były cesarz otrzymał znaczne przywileje osobiste: honorowy tytuł cesarza, wysoką rentę państwową, ochronę osobistą itp.

1 lipca 1917 roku monarchista, generał Zhang Xun (張勛) zbrojnie przywrócił rządy cesarzowi na dwanaście dni, w czasie których republikański samolot zrzucił na pałac cesarski trzy bomby. Zdarzenie to uważane jest za pierwszy przypadek bombardowania lotniczego w Azji Wschodniej.

Po ponownym obaleniu, Puyi stał się oficjalnie prywatnym obywatelem, jakkolwiek nie mógł się uskarżać na warunki materialne. Mieszkał w tym okresie w rezydencji swego ojca, Zaifenga. Te ulgowe warunki obowiązywały jednak tylko do 1924. Wtedy musiał opuścić pałac w Pekinie i został wydalony do Tianjinu, na teren koncesji japońskiej, gdzie przebywał pod opieką policji japońskiej.

Po agresji na Chiny w 1931 i opanowaniu północno-wschodnich Chin, Japończycy proklamowali tam utworzenie zależnego od Japonii państwa Mandżukuo. 1 marca 1932 Puiy został prezydentem nowego państwa, a w 1934 roku został koronowany na cesarza. Puyi we wszystkim ulegał Japończykom, żywiąc skrycie nadzieję, że cesarstwo zostanie restaurowane w całych Chinach. Jego podpis widniał na wszystkich rozkazach, jakie podsuwali mu Japończycy. Nie miał nic do powiedzenia w kwestii rządzenia swoim państwem, zredukowany do roli marionetki, co wszelako nie umniejsza – jak sam to przyznaje w swej autobiografii – jego winy, jako że służył okupantom za parawan, za którym dokonywali podporządkowania sobie Chin i licznych zbrodni.

Cesarstwo było główną wojskowo-gospodarczą bazą wypadową w wojnie z Chinami. Gdy 8 sierpnia 1945 ZSRR wypowiedział wojnę Japonii, uderzając przede wszystkim na Mandżukuo, cesarz wraz z bratem ewakuowali się śpiesznie do Korei, skąd mieli drogą morską udać się do Japonii. Jednak wobec zablokowania bombardowanych portów, zawrócili na lotnisko w Mukdenie, stolicy Mandżukuo, gdzie przygotowano dla nich samolot. W nocy 18 sierpnia wokół miasta niespodziewanie wylądowały radzieckie wojska desantowe i obaj bracia zostali aresztowani w poczekalni dworca lotniczego.

Po klęsce Japonii (1945) został wzięty do niewoli przez wojska radzieckie i przebywał w niej do roku 1950. Następnie został wydany władzom Chin Ludowych i przebywał do roku 1959 w więzieniu dla zbrodniarzy wojennych, w celu odbycia reedukacji.

Na mocy specjalnej amnestii uwolniono Puyi i jego braci, którzy zamieszkali w Pekinie. Ostatni cesarz pracował pewien czas jako ogrodnik w ogrodzie botanicznym, a następnie jako archiwista Komisji Materiałów Historycznych Ogólnochińskiego Komitetu Ludowej Politycznej Rady Konsultatywnej Chin^[1]. Zasiadał m.in. w Ludowej Politycznej Konferencji Konsultatywnej.

1 maja 1962 ożenił się z pielęgniarką Li Shuxian. Według Jia Yinghua, autora biografii Puyi z 2001, nowa żona wielokrotnie groziła mu rozwodem, bo uważała go za niedorajdę i impotenta. Jej zapędy powstrzymał premier Zhou Enlai, bo rozwód popsułby wizerunek szczęśliwego, zresocjalizowanego byłego cesarza.

Puyi zmarł prawdopodobnie na raka nerek.

Pod kierunkiem chińskich władz Puyi napisał dwutomową autobiografię, której pierwsze wydanie ukazało się w Polsce w latach 1988–1989 pod tytułem Byłem ostatnim cesarzem Chin. Książkę zekranizował w 1987 roku Bernardo Bertolucci pod tytułem Ostatni cesarz. Młodszy brat cesarza, Pujie, był konsultantem włoskiego reżysera.

• Order Podwójnego Smoka^[2]
• Order Żółtego Smoka
• Order Czerwonego Smoka
• Order Niebieskiego Smoka
• Order Czarnego Smoka
• Wielki Mistrz Orderu Pomyślnych Chmur (Mandżukuo)
• Wielki Mistrz Orderu Filarów Państwa (Mandżukuo)
• Order Chryzantemy (Japonia)
• Wielka Wstęga Kwiatów Paulowni Orderu Wschodzącego Słońca (Japonia)
• Łańcuch Orderu Karola I (Rumunia)
• Order Annuncjaty
• Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Domowego pw. świętych Maurycego i Łazarza
• Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Korony Włoch

• Ostatni cesarz - film w reżyserii Bernardo Bertolucciego z 1987 r.
• The Misadventure of Zoo – hongkoński serial z roku 1981
• The Founding of a Party – chiński film o początkach KPCh z roku 2011

• TadeuszT. Pasierbiński TadeuszT., Monarchie świata. Poczet rodów królewskich i książęcych, Warszawa: wyd. Iskry, 2002, s. 479–481, ISBN 83-207-1705-1, OCLC 830379607 .