Przytulia biała

Przytulia biała
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	marzanowate
Rodzaj	przytulia
Gatunek	przytulia biała
	Nazwa systematyczna
	Galium mollugo Mill.; Gard. Dict. ed. 8 7 1768
Synonimy
	Galium erectum Huds.; Galium mixtum Stransky; Galium mollugo subsp. album (Mill.) Tzvelev; Galium mollugo subsp. erectum Syme; Galium mollugo var. mixtum (Stransky) Stoj. & Stef.; Galium mollugo var. nevadense Lange; Galium mollugo var. praticola Heinr.Braun; Galium sphenophyllum Klokov; Galium sylvestre Scop.;
	Galium erectum Huds.; Galium mixtum Stransky; Galium mollugo subsp. album (Mill.) Tzvelev; Galium mollugo subsp. erectum Syme; Galium mollugo var. mixtum (Stransky) Stoj. & Stef.; Galium mollugo var. nevadense Lange; Galium mollugo var. praticola Heinr.Braun; Galium sphenophyllum Klokov; Galium sylvestre Scop.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przytulia biała^[5] (Galium album Mill.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny marzanowatych. Występuje w całej Europie, w zachodniej Azji i północnej Afryce, a jako gatunek zawleczony także w Ameryce Północnej. W Polsce jest to roślina pospolita, często jednak nie odróżniana od przytulii pospolitej^[6]^[a].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna o szyi korzeniowej i kłączu tęgim, drewniejącym, z cienkimi, krótkimi lub długimi, podziemnymi rozłogami^[6]^[9]. Łodyga wzniesiona, podnosząca się lub płożąca, o długości od 50 do 150 cm, jest naga lub owłosiona (włoski od 0,5 do 1,5 mm długości). Odgałęzienia boczne są wzniesione lub odgięte, międzywęźla długie^[9].
Liście: Ulistnienie okółkowe, liście eliptyczne do lancetowatych o długości od 10 do 40 mm i szerokości od 1 do 7 mm, cienkie do skórzastych^[9] (często z niezbyt wyraźną żyłką centralną)^[6].
Kwiaty: Zebrane w dość gęste, podługowate kwiatostany. Kwiaty o średnicy zwykle większej od szypułki, na której wyrastają (osiągają 3–5 mm średnicy, a szypułka od 1,2 do 3 mm). Korona zrosłopłatkowa biała do żółtawej^[6]^[9]. Płatki korony wyciągnięte na szczycie w kończyk^[6].
Owoc: Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki.
Gatunki podobne: Gatunek często jest nieodróżniany od przytulii pospolitej (w Polsce prawdopodobnie rzadkiej i być może tylko zawlekanej). Różni się ona mniejszymi kwiatami (do 3 mm średnicy) wyrastającymi na dłuższych szypułkach (3–4 mm). Kwiatostan, zwłaszcza w czasie owocowania, zwykle ma bardziej rozpierzchły (owoce dojrzewają na szypułkach silnie odginających się). Liście ma zawsze cienkie z zawsze wyraźnie widoczną wiązką centralną^[6] i zwykle krótsze (do 25 mm długości)^[9].

Liście
Podługowaty kwiatostan
Fragment kwiatostanu
Owoc

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit^[6]. Kwitnie od czerwca do września^[6]. Rośnie na łąkach i murawach, w widnych zaroślach i na skrajach lasów, wzdłuż przydroży^[6].

W fitosocjologii uznana jest za gatunek charakterystyczny dla Kl. Festuco-Brometea^[10].

Systematyka i taksonomia

Gatunek należy do rodzaju przytulia Galium, a w jego obrębie do serii Leiogalium, w której tworzy tzw. grupę Galium mollugo (opisywaną też jako G. mollugo sensu lato) razem z: G. mollugo, G. heldreichii, G. lovcense (dwa ostatnie występują tylko w Europie południowo-wschodniej i Azji Mniejszej)^[11].

Gatunek jest bardzo zmienny, zwłaszcza w Europie południowo-wschodniej. Na Ukrainie wyróżniono w jego obrębie szereg podtaksonów^[9]. Uznawanych jest pięć podgatunków^[12]:

Galium album subsp. album – roślina o pędach do 150 cm długości, zwykle nagich, pokładających się lub wzniesionych, płonne odgałęzienia boczne bywają długie, liście do 30 mm długości, kwiatostan od szeroko jajowatego do wąskiego i podługowatego, korony kwiatów białawe^[9],
Galium album subsp. amani Ehrend. & Schönb.-Tem.
Galium album subsp. prusense (K.Koch) Ehrend. & Krendl – roślina do 80 cm długości, prosto wzniesiona z krótkimi płonnymi odgałęzieniami, liście do 25 mm długości, kwiatostan wąski, podługowaty, korony kwiatów żółtawe^[6]^[9],
Galium album subsp. pycnotrichum (Heinr.Braun) Krendl – rośliny tęgie, do 150 cm długości, zwykle wzniesione i owłosione, z krótkimi płonnymi odgałęzieniami, liście do 40 mm długości, kwiatostany szerokojajowate, korony kwiatów białawe^[6]^[9],
Galium album subsp. suberectum (Klokov) Michalk.

Przytulia biała tworzy mieszańce z przytulią właściwą G. verum (dość często spotykany mieszaniec – G. × pomeranicum Retz) i przytulią leśną G. sylvaticum^[6].

Homonim Galium album Garsault jest synonimem nazwy naukowej przytulii pospolitej typowej Galium mollugo subsp. mollugo^[13]

Uwagi

↑ Gatunek nie został opisany ani we „Florze Polski”^[7], ani w żadnym z wydań klucza „Rośliny Polskie”^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-12-11] (ang.).
↑ ^a ^b Galium album Mill.. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2020-12-11].
↑ Taxon: Galium album Mill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-12-11].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 367. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Irena Kucowa: Rodzina: Rubiaceae, Marzanowate. W: Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 323.
↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski (red.): Rośliny polskie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 616. ISBN 83-01-05287-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., D.M. Moore, Valentine D.H., Walters S.M., Webb P.W.: Flora Europaea. Vol. 4. Cambridge i in.: Cambridge University Press, 1984, s. 24. ISBN 0-521-08717-1.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 471. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Maya Iv. Mitova, Mincho E. Anchev , Nedjalka V. Handjieva, Simeon S. Popov. Iridoid Patterns In Galium L. And Some Phylogenetic Considerations. „Zeitschrift für Naturforschung C”. 57, 3-4, 2014. DOI: 10.1515/znc-2002-3-405.
↑ Galium album Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-11].
↑ Galium album Garsault. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-11].

[uwaga1-9] Gatunek nie został opisany ani we „Florze Polski”^[7], ani w żadnym z wydań klucza „Rośliny Polskie”^[8].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-12-11] (ang.).

[tpl-3] Galium album Mill.. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2020-12-11].

[grin-4] Taxon: Galium album Mill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-12-11].

[checklist2002-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[rutkowski-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 367. ISBN 83-01-14342-8.

[kucowa-7] Irena Kucowa: Rodzina: Rubiaceae, Marzanowate. W: Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 323.

[szafer-8] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski (red.): Rośliny polskie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 616. ISBN 83-01-05287-2.

[tutin-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., D.M. Moore, Valentine D.H., Walters S.M., Webb P.W.: Flora Europaea. Vol. 4. Cambridge i in.: Cambridge University Press, 1984, s. 24. ISBN 0-521-08717-1.

[11] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 471. ISBN 83-01-14439-4.

[12] Maya Iv. Mitova, Mincho E. Anchev , Nedjalka V. Handjieva, Simeon S. Popov. Iridoid Patterns In Galium L. And Some Phylogenetic Considerations. „Zeitschrift für Naturforschung C”. 57, 3-4, 2014. DOI: 10.1515/znc-2002-3-405.

[powo-13] Galium album Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-11].

[14] Galium album Garsault. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-11].

[1]