Przymiotno węgierskie

Przymiotno węgierskie
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	przymiotno
Gatunek	przymiotno węgierskie
	Nazwa systematyczna
	Erigeron hungaricus (Vierh.) Pawł.; in Rosl. Polsk., Pl. Polon. Exsicc. Ser. II. Cent. II. 20
Synonimy
	E. neglectus auct. Non A. Kern.;
	E. neglectus auct. Non A. Kern.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przymiotno węgierskie^[4] (Erigeron hungaricus (Vierh.) Pawł.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Endemit ogólnokarpacki. Występuje w Górach Rodniańskich, południowo-wschodniej części Karpat oraz w Tatrach^[5]. W Polsce gatunek rodzimy^[4].

W polskich Tatrach stwierdzono jego występowanie na około 50 stanowiskach w następujących miejscach: Wąwóz Kraków, Przełęcz między Kopami, Kamienista, Miedziane, Pośredni Granat, Wołowiec, Jarząbczy Wierch, Kamienista, Starorobociański Wierch, Ornak, Dolina Pyszniańska, Kominiarski Wierch, Czerwone Wierchy (liczne stanowiska), Giewont, Kopa Kondracka, Kasprowy Wierch, Skrajna Turnia, Granaty, Mała Koszysta, Wrota Chałubińskiego, Opalony Wierch, Mięguszowieckie Szczyty, Niżnie Rysy^[5].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, pojedyncza, czerwono nabiegła, o wysokości 5-15(30) cm, silnie i szorstko owłosiona, szczególnie w górnej części, bez gruczołów^[6].

Liście: Grube, nieco mięsiste. Liście różyczkowe oraz dolne łodygowe łopatkowate, tępe, zwężające się w krótki i bardzo szeroko uskrzydlony ogonek. Górne liście łodygowe mniejsze i ostro zakończone. Wszystkie liście są orzęsione po bokach, blaszka (przynajmniej na spodniej stronie) jest naga. Po zasuszeniu często stają się żółtozielone^[6]^[5].

Kwiaty: Zebrane w pojedynczy, niemal półkulisty koszyczek na szczycie łodygi. Średnica koszyczka 2–3 cm. Listki okrywy gęstowełniste, bez gruczołów i przeważnie purpurowe. W koszyczku występują trojakie kwiaty: brzeżne języczkowate, środkowe rurkowate obupłciowe lub żeńskie. Kwiaty obupłciowe i żeńskie są wymieszane, żeńskie mają wąskorurkową koronę. Kwiaty brzeżne języczkowate są czerwone lub liliowe, wszystkie wewnętrzne kwiaty są żółte. Brzeżne kwiaty języczkowate są niemal dwukrotnie dłuższe od środkowych rurkowatych. We wszystkich kwiatach puch kielichowy w jednym szeregu^[7]^[6].

Owoc: Niełupka o długości ok. 2 mm z puchem kielichowym o długości 3,5-4,5 mm.
Gatunki podobne: Przymiotno jednokoszyczkowe, w Polsce również występujące wyłącznie w Tatrach. Morfologicznie bardzo podobne, różni się głównie kwiatami w koszyczku (są tylko dwojakiego rodzaju; wszystkie wewnętrzne rurkowate są obupłciowe, brak żeńskich). Niewielkie różnice w owłosieniu liści; u p. jednokoszyczkowego liście są owłosione również na górnej i spodniej stronie^[6].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do sierpnia. Roślina wiatrosiewna. Porasta wilgotne skały i hale, dużo częściej na podłożu wapiennym. Występuje w piętrze kosówki i piętrze alpejskim Tatr^[7]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Seslerion tatrae^[8]. Liczba chromosomów 2n = 18^[9].

Tworzy mieszańce z przymiotnem jednokoszyczkowym^[10].

Zagrożenia i ochrona

Kategoria zagrożenia gatunku w Polsce według Polskiej czerwonej księgi roślin (2001)^[11]: LR (niższego ryzyka). W wydaniu z roku 2014 posiada kategorię NT (bliski zagrożenia)^[12]. Na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) posiada kategorię R (rzadki – potencjalnie zagrożony)^[13]. W wydaniu z 2016 roku otrzymał kategorię NT (bliski zagrożenia)^[14]. Objęty ścisłą ochroną^[15].

Zobacz też: Rośliny tatrzańskie.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ The International Plant Names Index. [dostęp 2017-01-26].
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 77-78, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b ^c ^d Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H. Przymiotno węgierskie. s. 380-381. W: Czerwona Księga Karpat Polskich, Kraków 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ BogumiłB. Pawłowski BogumiłB., Erigeron L., Przymiotno, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 150-152 .
↑ R. Kaźmierczakowa, K. Zarzycki: Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2001. ISBN 83-85444-85-8.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409)

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[3] The International Plant Names Index. [dostęp 2017-01-26].

[checklist-4] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 77-78, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[karpaty-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[szafer-6] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[mirek-7] Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.

[8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[9] Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H. Przymiotno węgierskie. s. 380-381. W: Czerwona Księga Karpat Polskich, Kraków 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[pawlowski-10] BogumiłB. Pawłowski BogumiłB., Erigeron L., Przymiotno, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 150-152 .

[CzK-11] R. Kaźmierczakowa, K. Zarzycki: Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2001. ISBN 83-85444-85-8.

[12] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[13] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[14] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[rozp2014-15] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409)

[1]