Przodownik pracy

Aleksiej Stachanow – radziecki pierwowzór przodownika pracy

Przodownik pracy (potocznie: stachanowiec, ros. ударник – udarnik) – tytuł przyznawany w państwach bloku wschodniego pracownikom, którzy znacznie przekroczyli normy pracy przewidziane do wykonania. Konsekwencjami było podnoszenie norm pracy dla wszystkich pracowników bez podnoszenia wynagrodzeń za pracę^[1].

Historia

Początkowo pojęcie to przede wszystkim dotyczyło pracowników fizycznych, później je znacznie rozszerzono i taki tytuł mógł otrzymać inżynier często zgłaszający wnioski racjonalizatorskie (przodownik racjonalizacji), rolnik wprowadzający jako pierwszy w okolicy mechanizację i stawiający na produkcję wielkotowarową (przodownik mechanizacji)^[2].

Indywidualne współzawodnictwo pracy szybko rozciągnięto na poszczególne brygady i zmiany w jednym zakładzie, w obrębie jednostek terytorialnych, a nawet całego kraju. Aby można było porównywać osiągnięcia operowano procentami normy. W Polsce po październiku 1956 przodownictwo pracy przestano nadmiernie eksponować, chociaż w poszczególnych zakładach odgrywało ważną rolę chociażby jako wskaźnik wydajności i zaangażowania.

Wprowadzając do Polski współzawodnictwo pracy oraz tytuły przodowników, wzorowano się na radzieckich doświadczeniach, gdzie odpowiednikiem polskiego przodownika pracy był stachanowiec. Termin ten, początkowo używany także w Polsce, wywodzi się od Aleksieja Stachanowa, górnika z Zagłębia Donieckiego, prekursora ruchu stachanowskiego. Wyścig pracy polegał na kilku- lub nawet kilkunastokrotnym przekraczaniu wyznaczonych norm (na przykład wydobycia surowców). Pierwszymi stachanowcami byli z reguły robotnicy kierujący się dobrymi intencjami.

Ruch ten był prezentowany jako przejaw osobistego zaangażowania robotników w budowę socjalizmu. Pośrednio był wykorzystywany do ciągłego podnoszenia norm wydajności wszystkim robotnikom. Bardzo często na uzyskiwany wynik pracować musiała cała brygada, a nawet cały zakład, co powodowało dezorganizację pracy w zakładzie i faktycznie ją spowalniało. Stopniowo regułą stawało się, że stachanowcem mógł zostać tylko działacz partyjny – o tym, kto będzie przodownikiem pracy, decydowały odpowiednie gremia partyjne. Powodowało to konflikt między aktywistami partyjnymi i robotnikami. Za rekord aktywista dostawał premię, a robotnicy podwyższenie norm. Typową sytuacją było naliczanie rezultatów pracy całej grupy (na przykład brygady) na konto rekordzisty.

Ruch stachanowski istniał we wszystkich państwach bloku wschodniego oraz w Chińskiej Republice Ludowej i Koreańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej.

Przodownicy pracy w Polsce

W Polsce rolę wzorca do naśladowania w stachanowskim stylu przyjął w 1947 górnik Wincenty Pstrowski. Innymi równie znanymi przodownikami pracy byli Stanisław Sołdek, traser stoczniowy, Wanda Gościmińska, włókniarka z Łodzi, górnicy Wiktor Markiefka, Bernard Bugdoł i Franciszek Apryas oraz murarz Piotr Ożański z Nowej Huty. Przodownicą pracy w latach 50. XX wieku była też Anna Walentynowicz.

Odznaki „Przodowników Pracy”

30 czerwca 1949 wprowadzono jako odznaczenia resortowe Odznakę „Przodownik Pracy” jako stopień niższy i Odznakę „Zasłużony Przodownik Pracy” jako stopień wyższy, które 14 lutego 1974 przemianowano na Odznakę „Przodownik Pracy Socjalistycznej” (srebrną) i Odznakę „Zasłużony Przodownik Pracy Socjalistycznej” (złotą). Przyznawane były osobom, które osiągały przodujące wyniki w pracy zawodowej, podnosiły swoje kwalifikacje, cieszyły się uznaniem załogi i miały co najmniej trzyletni staż pracy w przypadku niższego stopnia, a w przypadku wyższego stopnia musieli spełniać te same warunki oraz posiadać poprzedni stopień od co najmniej pięciu lat. Odznaki zostały zniesione w 1982^[3]^[4]^[5]^[6]^[7]^[8]^[9]^[10]^[11]^[12].

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni odznaką „Przodownik Pracy”.

Zobacz też

Przypisy

↑ Po latach wiadomo, że wszyscy sztandarowi przodownicy pracy tamtego okresu – Pstrowski, Bugdoł, Apryas, Zieliński, Markiewka i inni – przystępując do współzawodnictwa, otrzymywali lepsze niż inni materiały i narzędzia, a także najsprawniejszych pomocników. Nic też dziwnego, że podnoszenie norm wydobycia dla górników w oparciu o wyniki pracy przodowników budziło niezadowolenie robotników, którzy wszelkimi sposobami utrudniali życie stachanowcom. Tadeusz Loster, Polscy stachanowcy, Wnet.fm, 24 września 2018.
↑ Michał Heller: Maszyna i śrubki. Jak hartował się człowiek sowiecki. Warszawa: Wydawnictwo Pomost, 1989.
↑ Lukasz Gaszewski: Ministry Decorations for the Non-uniformed Services (1). medals.pl. [dostęp 2016-12-10]. (ang.).
↑ Stefan Oberleitner: Odznaki honorowe (resortowe) PRL 1944–1989. Rzeszów: PTN, 2000, s. 48–50.
↑ Uchwała Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1949 r. w sprawie ustanowienia odznaki „Przodownika Pracy” oraz odznaki i dyplomu „Zasłużonego Przodownika Pracy” (M.P. z 1949 r. nr 46, poz. 626).
↑ Uchwała Rady Ministrów z dnia 3 marca 1950 r. w sprawie wzorów, trybu wręczania, sposobu noszenia i trybu pozbawiania odznak: „Przodownika Pracy” i „Zasłużonego Przodownika Pracy” oraz dyplomu „Zasłużonego Przodownika Pracy” (M.P. z 1950 r. nr 29, poz. 337).
↑ Uchwała nr 57 Prezydium Rządu z dnia 16 lutego 1952 r. w sprawie pogłębienia współpracy organów administracji gospodarczej ze związkami zawodowymi w zakresie rozwijania socjalistycznego współzawodnictwa pracy. (M.P. z 1952 r. nr 21, poz. 253).
↑ Uchwała nr 767 Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 1956 r. w sprawie zmiany trybu ogłaszania list osób wyróżnionych odznakami „Racjonalizatora Produkcji”, „Przodownika Pracy”, „Zasłużonego Racjonalizatora Produkcji”, „Zasłużonego Przodownika Pracy” i „Za wzorową pracę w służbie zdrowia” (M.P. z 1956 r. nr 101, poz. 1167).
↑ Uchwała Rady Ministrów i Centralnej Rady Związków Zawodowych z dnia 1 czerwca 1962 r. w sprawie zapewnienia warunków dalszego rozwoju socjalistycznego współzawodnictwa pracy (M.P. z 1962 r. nr 52, poz. 253).
↑ Uchwała Rady Ministrów i Centralnej Rady Związków Zawodowych z dnia 25 lutego 1966 r. w sprawie dalszego rozwoju socjalistycznego współzawodnictwa pracy w latach 1966–1970 (M.P. z 1966 r. nr 13, poz. 83).
↑ Uchwała nr 49 Rady Ministrów z dnia 14 lutego 1974 r. w sprawie socjalistycznego współzawodnictwa pracy (M.P. z 1974 r. nr 7, poz. 53).
↑ Uchwała nr 205 Rady Ministrów z dnia 27 września 1982 r. w sprawie utraty mocy obowiązującej niektórych uchwał Rady Ministrów i jej organów, ogłoszonych w Monitorze Polskim (M.P. z 1982 r. nr 24, poz. 209).

[1] Po latach wiadomo, że wszyscy sztandarowi przodownicy pracy tamtego okresu – Pstrowski, Bugdoł, Apryas, Zieliński, Markiewka i inni – przystępując do współzawodnictwa, otrzymywali lepsze niż inni materiały i narzędzia, a także najsprawniejszych pomocników. Nic też dziwnego, że podnoszenie norm wydobycia dla górników w oparciu o wyniki pracy przodowników budziło niezadowolenie robotników, którzy wszelkimi sposobami utrudniali życie stachanowcom. Tadeusz Loster, Polscy stachanowcy, Wnet.fm, 24 września 2018.

[ms-2] Michał Heller: Maszyna i śrubki. Jak hartował się człowiek sowiecki. Warszawa: Wydawnictwo Pomost, 1989.

[3] Lukasz Gaszewski: Ministry Decorations for the Non-uniformed Services (1). medals.pl. [dostęp 2016-12-10]. (ang.).

[4] Stefan Oberleitner: Odznaki honorowe (resortowe) PRL 1944–1989. Rzeszów: PTN, 2000, s. 48–50.

[5] Uchwała Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1949 r. w sprawie ustanowienia odznaki „Przodownika Pracy” oraz odznaki i dyplomu „Zasłużonego Przodownika Pracy” (M.P. z 1949 r. nr 46, poz. 626).

[6] Uchwała Rady Ministrów z dnia 3 marca 1950 r. w sprawie wzorów, trybu wręczania, sposobu noszenia i trybu pozbawiania odznak: „Przodownika Pracy” i „Zasłużonego Przodownika Pracy” oraz dyplomu „Zasłużonego Przodownika Pracy” (M.P. z 1950 r. nr 29, poz. 337).

[7] Uchwała nr 57 Prezydium Rządu z dnia 16 lutego 1952 r. w sprawie pogłębienia współpracy organów administracji gospodarczej ze związkami zawodowymi w zakresie rozwijania socjalistycznego współzawodnictwa pracy. (M.P. z 1952 r. nr 21, poz. 253).

[8] Uchwała nr 767 Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 1956 r. w sprawie zmiany trybu ogłaszania list osób wyróżnionych odznakami „Racjonalizatora Produkcji”, „Przodownika Pracy”, „Zasłużonego Racjonalizatora Produkcji”, „Zasłużonego Przodownika Pracy” i „Za wzorową pracę w służbie zdrowia” (M.P. z 1956 r. nr 101, poz. 1167).

[9] Uchwała Rady Ministrów i Centralnej Rady Związków Zawodowych z dnia 1 czerwca 1962 r. w sprawie zapewnienia warunków dalszego rozwoju socjalistycznego współzawodnictwa pracy (M.P. z 1962 r. nr 52, poz. 253).

[10] Uchwała Rady Ministrów i Centralnej Rady Związków Zawodowych z dnia 25 lutego 1966 r. w sprawie dalszego rozwoju socjalistycznego współzawodnictwa pracy w latach 1966–1970 (M.P. z 1966 r. nr 13, poz. 83).

[11] Uchwała nr 49 Rady Ministrów z dnia 14 lutego 1974 r. w sprawie socjalistycznego współzawodnictwa pracy (M.P. z 1974 r. nr 7, poz. 53).

[12] Uchwała nr 205 Rady Ministrów z dnia 27 września 1982 r. w sprawie utraty mocy obowiązującej niektórych uchwał Rady Ministrów i jej organów, ogłoszonych w Monitorze Polskim (M.P. z 1982 r. nr 24, poz. 209).

[1]