Poznańskie

Ten artykuł dotyczy regionu kulturowego. Zobacz też: Wielkie Księstwo Poznańskie.

Poznańskie – region etnograficzny w zachodniej Polsce, na Pojezierzu Wielkopolskim i Nizinie Południowowielkopolskiej, w dorzeczu środkowej i dolnej Warty; zachodnia część Wielkopolski właściwej, na wschodzie granicząca z Kaliskiem^[1].

Pojęcie Poznańskiego nie jest tożsame z Wielkopolską i w ciągu wieków jego rozumienie się zmieniało. Termin „Wielkopolska” ma szersze znaczenie.

Jako Wielkopolskę określano też jednak tzw. Wielkopolskę właściwą, której obszar w zasadzie pokrywa się z dzisiejszymi granicami regionu Wielkopolski i która od XIV wieku obejmowała województwa: poznańskie, kaliskie, oraz istniejące od 1768 do 1793 województwo gnieźnieńskie. Województwo poznańskie obejmowało zachodnią część tego regionu i w przybliżeniu pokrywało się z dzisiejszą zachodnią częścią województwa wielkopolskiego (na zachód od Kórnika^[2]).

Po II rozbiorze Polski w 1793 r. początkowo cała Wielkopolska dostała się pod panowanie pruskie; po wojnach napoleońskich i krótkim okresie Księstwa Warszawskiego (które objęło także departament poznański) na skutek ustaleń kongresu wiedeńskiego w 1815 r. nastąpił podział regionu: we wschodniej części utworzono województwo kaliskie Królestwa Polskiego ze stolicą w Kaliszu (które objęło m.in. Konin, Koło i Słupcę, ale nie objęło Zaprośnia – części przedrozbiorowego województwa kaliskiego zagarniętej przez Królestwo Prus), a w części zachodniej utworzono autonomiczne Wielkie Księstwo Poznańskie, które włączono do Królestwa Prus. Autonomia w 1831 r. została ograniczona, a w 1848 r., po powstaniu w okresie Wiosny Ludów, całkowicie zniesiona, Polacy nadal jednak używali nazwy Wielkie Księstwo Poznańskie, Księstwo lub po prostu Poznańskie.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości (1918) Poznańskie na mocy traktatu wersalskiego (1919) zostało w 1919 przyłączone do Polski. W okresie międzywojennym granice województwa poznańskiego praktycznie pokrywały się z granicami Wielkiego Księstwa Poznańskiego z okresu zaboru pruskiego (z wyjątkiem tych terenów, które na mocy traktatu wersalskiego pozostały w Niemczech, np. Międzyrzecza, Wschowy, Babimostu).

Zaraz po II wojnie światowej do województwa poznańskiego przyłączono też większość obecnego województwa lubuskiego (w 1950 r. ziemie te jednak ponownie odłączono i wyodrębniono jako województwo zielonogórskie) oraz dawne tereny niemieckie wokół Piły; województwo utraciło natomiast Mogilno i Żnin na rzecz województwa bydgoskiego (obecnie kujawsko-pomorskiego).

Żadna z reform administracyjnych po 1938 roku nie ustalała województwa obejmującego obszaru określanego jako Poznańskie.

 Osobny artykuł: Poznaniacy.

Mieszkańcy Poznańskiego to Poznaniacy, przy czym słowo to odnosi się nie tylko do mieszkańców miasta Poznania, lecz również całego regionu. Występuje przy tym różnica w pisowni: słowo „poznaniak”' pisane małą literą oznacza mieszkańca Poznania, a wyraz „Poznaniak” pisany wielką literą – mieszkańca całego regionu – niekoniecznie Poznania^[3].

• Witold Molik (oprac.): Etos Wielkopolan: antologia tekstów o społeczeństwie Wielkopolski z drugiej połowy XIX i XX w., Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, 2005.
• Włodzimierz Łęcki (red.): Wielkopolska – nasza kraina. Poznań, Wydawnictwo Kurpisz, 2004.
• Stefan Bratkowski: Najkrótsza historia Wielkopolski. Poznań, W drodze, 1999.