Plac Ratuszowy w Bielsku-Białej

plac Ratuszowy
	Biała Śródmieście
	; Plac Ratuszowy widziany od północy
Państwo	Polska
Miejscowość	Bielsko-Biała
Poprzednie nazwy	Schweinplan; Feuerwehrplatz; Rathausplatz; Beskidenplatz; Plac Bohaterów Stalingradu
	Położenie na mapie Bielska-Białej plac Ratuszowy
	Położenie na mapie Polski plac Ratuszowy
	Położenie na mapie województwa śląskiego plac Ratuszowy
	49°49′18,0″N 19°03′04,0″E/49,821667 19,051111
	Multimedia w Wikimedia Commons

Plac Ratuszowy – plac w centrum Bielska-Białej, w historycznej dzielnicy Biała (administracyjnie: Biała Śródmieście), pomiędzy ulicą Dmowskiego, ulicą Stojałowskiego i rzeką Białą. Główną budowlą placu jest gmach ratusza, potrzebom Urzędu Miejskiego służą też przebudowane obiekty fabryczne w pierzei wschodniej.

Układ

Jest to zbliżony kształtem do prostokąta plac o długości około 180 m na osi północ–południe. Szerokość placu wynosi w najszerszej północnej części – od około 60 m w najszerszej części do około 25 m w najwęższej.

Od północy jest ograniczony ulicą Stojałowskiego. Przedłużeniem placu w kierunku północnym jest ulica Ratuszowa łącząca go z placem Wojska Polskiego – rynkiem dawnej Białej. Na południu przechodzi w parking ciągnący się wzdłuż rzeki Białej i ulicy Dmowskiego. Na zachodzie jego kontynuacją jest park miejski o powierzchni 9800 m², zwany nieformalnie parkiem koło ratusza lub ratuszowym. Od południowego zachodu plac ogranicza rzeka Biała, wzdłuż której od ratusza do mostu na ul. Stojałowskiego biegnie bulwar. Plac Ratuszowy z położoną na drugim brzegu ulicą Bohaterów Warszawy łączy pieszy mostek.

Dominującą budowlą jest położony w zachodniej części gmach ratusza, którego długość wzdłuż placu wynosi 65 m.

Obecnie plac stanowi przede wszystkim płatny parking. Pomiędzy gmachem ratusza a rzeką oraz na północno-zachodnim skraju urządzono niewielki skwer.

Historia

W drugiej połowie XIX wieku w miejscu dzisiejszego placu znajdował się tzw. świński rynek (Schweinsplan). W 1869 we wschodniej jego części powstał kompleks zabudowań fabryki sukna Franza Vogta. W 1890 w sąsiedztwie fabryki powstał budynek bialskiej straży pożarnej. Odtąd plac nosił nazwę Feuerwehrplatz (Plac Straży Ogniowej).

W 1895 rozpoczęto budowę nowego ratusza w Białej. Z uwagi na brak miejsca w ciasnych strukturach urbanistycznych budynek powstał w zachodniej części słabo jeszcze zabudowanego Placu Straży Ogniowej. Neorenesansowy gmach projektu Emanuela Rosta juniora został oddany do użytku w 1897 i mieścił początkowo zarówno magistrat, jak i kasę oszczędności, kilkanaście miejskich instytucji (m.in. muzeum, straż miejska i Towarzystwo Obywatelskie) oraz mieszkania urzędników. W tym samym roku doszło do zmiany nazwy na Rathausplatz (po 1918 spolszczona jako Plac Ratuszowy). Wraz z ratuszem powstał w sąsiedztwie park miejski, w którym m.in. umieszczono głaz narzutowy w postaci czerwonego granitu skandynawskiego z czasów zlodowacenia znalezionego w Lipniku i podarowanego w 1908 bialskiemu muzeum.

W 1903 między strażą pożarną a fabryką Vogta powstała kamienica Alojzy Gwoździowskiej, z kolei w roku 1913 między ratuszem a rzeką Niwką, która płynie pod dzisiejszą ulicą Stojałowskiego, zbudowano kinoteatr miejski znany po II wojnie światowej pod nazwą Wanda. Był to budynek secesyjno–neobarokowy, na rzucie prostokąta, z mansardowym dachem, zaprojektowany przez Artura Corazzę z Igławy; rozebrano go w 1968. W latach 1914–1926 koryto Niwki na odcinku od placu do rzeki Białej zostało przykryte dzisiejszą ulicą Stojałowskiego (wówczas Augasse, w okresie międzywojennym Nad Niwką) przez co zlikwidowano most łączący plac z ulicą Ratuszową; zasklepienie pozostałej części potoku aż do kościoła Opatrzności Bożej przypadło na lata 60. XX wieku.

W 1922 w sąsiedztwie fabryki Vogta powstała nowa żelbetowa hala podobnego zakładu Fryderyka Tislowitza z zaokrąglonym narożnikiem i narożną rotundą, która pozbawiała ją wyglądu typowej budowli przemysłowej. W 1923 na rogu ulicy Ratuszowej powstał gmach Polskiego Banku Krajowego (później Bank Gospodarstwa Krajowego, dziś Pekao SA). Jest to najmłodszy istniejący obiekt przy placu. W 1938 powstała kładka piesza łącząca plac z Alejami Sułkowskiego.

W 1943 dokonano zmiany nazwy na Beskidenplatz (Plac Beskidzki), a po II wojnie światowej na Plac Bohaterów Stalingradu. W 1949 odsłonięto na placu Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej. Po rozbiórce w 1990 pozostał jego cokół, który w 2002 wykorzystano do nowego pomnika konfederatów barskich (Rada Generalna konfederacji została założona w 1769 w Białej).

Budowa Osiedla Śródmiejskiego na przełomie lat 70. i 80. XX wieku wiązało się z przekształceniem układu komunikacyjnego i wyeliminowaniem ruchu przelotowego, w tym komunikacji miejskiej, z placu, którego płyta zaczęła pełnić funkcję parkingu. W latach 90. przebudowana została płyta placu, a także wnętrza dawnej kamienicy Gwoździowskiej oraz opuszczonych hal fabrycznych (w okresie PRL Zakłady Przemysłu Wełnianego WEGA), które zaadaptowano na biura Urzędu Miejskiego. Gmach ratusza przeszedł gruntowny remont w latach 1995–1997, stopniowo odnowiono też pozostałe budynki wokół placu.

Zabudowa

nr 1 – Ratusz w Bielsku-Białej
nr 3–4 – kamienica o cechach neorenesansowych z drugiej połowy XIX wieku, siedziba Miejskiego Centrum Informacji Turystycznej i zarządu okręgowego partii Prawo i Sprawiedliwość
nr 5 – dawna hala fabryki sukna Fryderyka Tislowitza wzniesiona w 1922 według projektu firmy budowlanej spadkobierców Carla Korna; w okresie PRL część Zakładów Przemysłu Wełnianego WEGA; w latach 90. XX wieku zaadaptowana na siedzibę Urzędu Stanu Cywilnego oraz części biur Urzędu Miejskiego
nr 6 – dawna hala fabryki sukna Franza Vogta wzniesiona w 1869 i kilkukrotnie przebudowywana; w okresie PRL część Zakładów Przemysłu Wełnianego WEGA; w latach 90. XX wieku zaadaptowana na potrzeby Urzędu Miejskiego, mieści się tu większość biur związanych z bieżącą obsługą interesantów; w trakcie ostatniej przebudowy w 1996 dobudowano od tyłu przeszkloną rotundę;
nr 7 – kamienica wybudowana w stylu secesyjnym dla Alojzy Gwoździowskiej w 1903; w latach 90. XX wieku zaadaptowana na potrzeby Urzędu Miejskiego
nr 9 – budynek straży pożarnej z charakterystyczną nietynkowaną ceglaną elewacją wybudowany w 1891 według projektu Carla Korna, pierwotnie jednopiętrowy; pierwotną funkcję pełnił do 2009, obecnie siedziba Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego

Nie należy do numeracji, ale faktycznie tworzy północną pierzeję placu:

Stojałowskiego 23 / Ratuszowa 4 – gmach bankowy o eklektycznym wyglądzie z elementami secesyjnymi i neoklasycznymi wybudowany w 1923 według projektu Leopolda Landaua; pierwotnie siedziba Polskiego Banku Krajowego, obecnie Pekao SA

Ratusz
Kamienica nr 3–4
Dawna fabryka Tislowitza
Dawna fabryka Vogta
Kamienica Gwoździowskiej (nr 7)
Dawny gmach straży pożarnej
Bank Pekao SA

Zobacz też

Bibliografia

Ewa Chojecka: Architektura i urbanistyka Bielska-Białej do 1939 roku. Miasto jako dzieło sztuki. Bielsko-Biała: Urząd Miejski w Bielsku-Białej, 1994, seria: Biblioteka Bielska-Białej. ISBN 83-901390-0-6.
Ewa Janoszek: Architektura przemysłowa Bielska-Białej w latach 1806-1939. Bielsko-Biała: Urząd Miejski w Bielsku-Białej, 2008, seria: Biblioteka Bielska-Białej. ISBN 978-83-60136-70-6.
Piotr Kenig, Wojciech Kominiak: Bielsko-Biała i okolice na dawnej pocztówce w czasach monarchii austro-węgierskiej. Bielsko-Biała: WMW, 2008. ISBN 978-83-915603-0-3.
Wojciech Dziubek, Wojciech Kominiak: Bielsko-Biała i okolice na dawnej pocztówce i fotografii w czasach II wojny światowej. Bielsko-Biała: beskidia.pl, 2021. ISBN 978-83-953489-1-4.

Linki zewnętrzne

Plac Ratuszowy w serwisie fotopolska.eu
Plac Ratuszowy na portalu polska-org.pl