Panpsychizm

Panpsychizm – doktryna filozoficzna głosząca, że każda rzecz ma swój umysłowy czy wewnętrzno-psychiczny aspekt^[1]. Niewielu z panpsychistów podpisałoby się pod tezą, iż wszystko obdarzone jest umysłem, łącznie z kijami i kamieniami, znacznie częściej powiadają oni, że rzeczom właściwe są różne stopnie wewnętrznych, subiektywnych, czy quasi-świadomościowych aspektów, w pewnych przypadkach podobnych do naszej świadomości. W pełni rozwiniętymi umysłami dysponowałyby jedynie obiekty o złożoności zbliżonej do złożoności człowieka. Jednak nie jest łatwo precyzyjnie określić, w jakim stopniu wszystkim rzeczom czasoprzestrzennym mają przysługiwać takie subiektywne, umysłowe aspekty. W większości przypadków stanowisko to jest głoszone przez tych, którzy kwestionują możliwość, aby to co umysłowe, miałoby być powodowane czy budowane z czynników wyzbytych jakichkolwiek jakości umysłowych.

W myśli zachodniej ostatnich stuleci idee panpsychizmu wyrażali między innymi^{[potrzebny przypis]}:

• Baruch Spinoza,
• Gottfried Leibniz,
• Arthur Schopenhauer,
• William James,
• Alfred North Whitehead,
• Carl Jung.

• Ted Honderich, Encyklopedia filozofii, Tom II, wyd. Zysk i S-ka, Poznań 1999.

• PhilipP. Goff PhilipP., WilliamW. Seager WilliamW., SeanS. Allen-Hermanson SeanS., Panpsychism, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 18 lipca 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-17]  (ang.).
• DavidD. Skrbina DavidD., Panpsychism, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2024-05-12]  (ang.).
• Panpsychism (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-08].

Nagrania na YouTube, kanał Closer to Truth (ang.) [dostęp 2024-05-12]:

• Stuart Hameroff, What is Panpsychism?, 13 lutego 2024.
• Yujin Nagasawa, What is Panpsychism?, 2 maja 2024.