Monitor rzeczny
Monitor rzeczny – klasa dużych opancerzonych okrętów artyleryjskich, przeznaczonych do służby na wodach śródlądowych – rzekach i jeziorach, w składzie flotylli rzecznych. Monitory rzeczne przeznaczone były do ostrzeliwania celów lądowych, wsparcia wojsk lądowych, wsparcia desantów, ochrony przepraw i do walki z okrętami rzecznymi przeciwnika. Uzbrojone były w działa i karabiny maszynowe. Wyporność i wielkość monitorów rzecznych znacznie wahała się w zależności od głębokości rzek, na których były używane – od 70–100 ton (polskie monitory używane na Prypeci) przez jednostki 300–500 tonowe (większość, np. monitory dunajskie), do monitorów o wyporności do 1000 ton, używanych na Amurze. Zanurzenie wahało się od 0,4 do 1,5 m. Monitory rzeczne przeważnie uzbrojone były w 2–4 działa kalibru od 75 do 120 mm, umieszczone w wieżach obrotowych. Silniejsze były radzieckie monitory amurskie, uzbrojone aż w 8 dział 120 mm lub 4 działa 130 mm. Oprócz tego, monitory miewały artylerię małokalibrową lub przeciwlotniczą oraz karabiny maszynowe. Monitory były przeważnie lekko opancerzone, rzadsze były jednostki ciężej opancerzone.
Klasa monitorów rzecznych powstała w USA podczas wojny secesyjnej, kiedy oznaczała okręty w typie „Monitora” (opancerzone, o niskim kadłubie i posiadające uzbrojenie w wieży) o wielkości umożliwiającej wykorzystanie na rzekach. Monitory rzeczne używane były przede wszystkim w czasie obu wojen światowych, głównie na Dunaju (Austria, Węgry, Rumunia, Jugosławia) oraz rzekach ZSRR i Chin. Jednostki tego typu były także do 1939 używane w Polsce w dorzeczu Prypeci (Flotylla Rzeczna Marynarki Wojennej) oraz przejściowo na Wiśle. Po II wojnie światowej klasa ta została zmarginalizowana. Monitory jednak używane były nadal przez ZSRR do patrolowania granicy z Chinami, oraz przez Rumunię na Dunaju, bez epizodów bojowych. W czasie wojny w Wietnamie siły zbrojne USA zaczęły używać nowo zbudowanych monitorów w delcie Mekongu (były to okręty mniejsze, wielkości kanonierki). Obecnie monitory rzeczne służą we Flotyllach rzecznych Dunaju i Amazonki – rumuńskie monitory typu Mihail Kogălniceanu oraz brazylijski monitor Parnaíba (U-17).
Przykładowe charakterystyki
[edytuj | edytuj kod]| Nazwa (typ) | Państwo rok wejścia do służby |
Wyporność | Długość / szerokość / zanurzenie | Uzbrojenie (liczba × kaliber dział) | Opancerzenie (maks.) | Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|---|
| USS „Ozark” | USA 1864 |
578 t | 54,9 / 15,2 / 1,5 m | 2 × 279 mm, 1 × 254 mm, 3 × 229 mm | wieża 152 mm, burty 63 mm (żelazne) | działał na dopływach Missisipi[1] |
| typ Milwaukee | USA 1864 |
1300 t | 69,8 / 17 / 1,8 m | 4 × 279 mm | wieże 203 mm, burty 76 mm (żelazne) | 4 okręty; działały na dopływach Missisipi[1] |
| SMS "Leitha" | Austro-Węgry 1872 |
310 t konstr. | 50 / 8,1 / 1,1 m | 2 × 150 mm (początkowo) | wieża 50 mm, burty 44 mm | bliźniaczy „Maros”; działały na Dunaju (pierwsze austriackie monitory)[2] |
| SMS "Temes" | Austro-Węgry 1905 |
442 t konstr. | 56 / 9,6 / 1,2 m | 2 × 120 mm, 1 × 120 mm haubica, 2 × 37 mm, 1 km | wieża 75 mm, burty 40 mm | bliźniaczy „Bodrog”; działały na Dunaju (późn. rumuński „Ardeal”)[3] |
| typ Bratianu | Rumunia 1907 |
680 / 750 t | 63,5 / 10,3 / 1,8 m | 3 × 120 mm, 2 × 120 mm haubica, 4 × 47 mm, 2 km (początkowo) | wieże 75 mm, burty 70 mm | 4 okręty, austriackiej budowy; działały na Dunaju[4] |
| typ Sztorm | Rosja / ZSRR 1910 |
963 /1000 t | 70,9 / 12,8 / 1,4 m | 2 × 152 mm, 4 × 120 mm, kmy (początkowe) | wieże 76 mm, burty 76 mm | 8 okrętów; działały na Amurze[5] |
| typ Humber | Wlk. Brytania 1914 |
1260 / 1520 t | 81,3 / 14,9 / 1,7 m | 2 × 152 mm, 2 × 120 mm haubica, 4 × 47 mm, 6-7 km-ów | wieża 100 mm, burty 75 mm | 3 okręty, budowane pierwotnie dla Brazylii[6] |
| SMS "Sava" | Austro-Węgry 1915 |
600 t konstr. | 61 / 10,3 / 1,3 m | 2 × 120 mm, 2 × 120 mm haubica, 2 × 70 mm plot, 2 × 47 mm, 6 km | wieża 50 mm, burty 40 mm | bliźniaczy „Bosna”; działały na Dunaju (późn. rumuński „Bucovina”)[7] |
| typ Warszawa („gdański”) | Polska 1920 |
110 / 126 t | 34,5 (m.p.) / 5,1 / 0,8 m | 3 × 75 mm, 4 km (ostateczne) | wieże i burty 8 mm | 4 okręty; działały na Prypeci[8] |
| typ Kraków | Polska 1926 |
70 / 90 t | 35 / 6 / 0,4 m | 3 × 100 mm, 3 km | wieże i burty do 8 mm | 2 okręty; działały na Prypeci[8] |
| typ Żelezniakow | ZSRR 1936 |
230 /263 t | 51,2 / 8,2 / 0,9 m | 2 × 102 mm, 2 × 45 mm, 2 km | wieża 30 mm, burty 16 mm | 6 okrętów; działały na Dnieprze i Dunaju[5] |
| "Parnaiba" | Brazylia 1938 |
620 /720 t | 55,02 / 10,1 / 1,6 m | 1 × 152 mm, 2 × 87 mm, 2 × 47 mm, 4 × 20 mm | burty 76 mm | [9] Pozostaje w służbie (jak na 2014) |
| typ Chasan | ZSRR 1942 |
1704 /1900 t | 88,03 / 11,1 / 2,94 m | 6 × 130 mm, 4 × 76 mm plot, 6 × 45 mm plot, 10 wkm | burty 75 mm | 3 okręty; działały na dolnym Amurze i w Cieśninie Tatarskiej – największe okręty rzeczne świata[5] |
| Program 5 MON (Monitor) | USA 1968 |
76 t | 18,4 / 5,3 / 1 m | 1 × 105 mm, 1 × 40 mm, 2 × 20 mm, 2 wkm, 2 km | przeciw broni ręcznej + ekrany przeciwkumulacyjne | działały w delcie Mekongu[10] |
| projekt 1208 (Slepień) | ZSRR 1975 |
390/440 t | 55,2 / 9,12 / 1,44 m | 2 × 100 mm, 2 × 30 mm plot AK-630, 4 wkm, 2 × 30 mm granatnik | wieże 35 mm, burty 20 mm | 21 okrętów, działały na Amurze[11] |
| typ Brutar | Rumunia 1986 |
320 t pełna | 45,7 / 8 / 1,5 m | 1 × 100 mm, 2 × 30 mm plot AK-630, 10 wkm, 40 wyrzutni rakietowych 122 mm | działają na Dunaju[12] |
Polskie monitory
[edytuj | edytuj kod]- Flotylla Rzeczna Marynarki Wojennej
- ORP „Horodyszcze”
- ORP „Kraków”
- ORP „Toruń” ex. ORP „Mozyrz”
- ORP „Wilno”
- ORP „Warszawa”
- ORP „Pińsk”
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Angus Konstam, Union River Ironclad 1861-65, New Vanguard no. 56, Osprey Publishing 2002, ISBN 1-84176-444-2, s. 42–43.
- ↑ G. Pawlik, H. Christ, H. Winkler. Die k.u.k...., s. 24.
- ↑ G. Pawlik, H. Christ, H. Winkler. Die k.u.k...., s. 52.
- ↑ S.W. Patjanin, M.S. Barabanow, Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Bałkanskich gosudarstw i stran Wostocznogo Sriediziemnomoria, Moskwa 2007, „Morskaja Kampanija” 3/2007 (ros.) s. 26–27.
- ↑ a b c S.W. Patianin. Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMF SSSR 1941-1945 gg., „Morskaja Kampanija” nr 3(24)/2009, s. 54–56.
- ↑ Robert Gardiner (red.), Conway’s All the World’s Fighting Ships: 1906-1921, US Naval Institute Press, Annapolis, 1985, ISBN 0-87021-907-3G. s. 42.
- ↑ G. Pawlik, H. Christ, H. Winkler. Die k.u.k...., s. 82.
- ↑ a b Jerzy Pertek. Wielkie dni małej floty. Poznań, 1976. s. 604.
- ↑ S.W. Patianin, M.S. Barabanow, N.W. Mitiukow. Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS stran Łatinskoj Ameriki i Azji, „Morskaja Kampanija” nr 4(17)/2008, s. 21.
- ↑ Gordon L. Rottman, Vietnam Riverine Craf 1962-75, New Vanguard no. 128, Osprey Publishing 2006, ISBN 1-84176-931-2, s. 33–35.
- ↑ A.S. Pawłow: Wojennyje korabli SSSR i Rossji 1945-1995. Jakuck: 1994. (ros.), s. 120.
- ↑ Robert Gardiner (red): Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Maryland, 1996, ISBN 1-55750-132-7 (ang.), s. 326.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Georg Pawlik, Die k.u.k. Donauflottille 1870–1918, Heinz Christ, Herbert Winkler, wyd. 1. Aufl, Graz: H. Weishaupt, 1989, ISBN 978-3-900310-45-5, OCLC 23832731.