Mlecz błotny
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
mlecz błotny | ||
Nazwa systematyczna | |||
Sonchus palustris L. Sp. pl. 2:793. 1753[3] | |||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
Mlecz błotny[5][6], mlecz nadwodny[7][6] (Sonchus palustris L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Występuje w Europie oraz zachodniej i środkowej Azji. W Polsce głównie na północy. Jest to okazała bylina zasiedlająca brzegi wód. Wykorzystywana była w ziołolecznictwie ludowym. Roślina trująca[7].
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]W Europie rośnie od Półwyspu Iberyjskiego po Kaukaz i południowy Ural, ale w środkowej części kontynentu – na północ sięgając do Wielkiej Brytanii, południowej części Półwyspu Skandynawskiego i krajów nadbałtyckich, a na południu do północnych Włoch (przy czym w tym kraju uznany jest już za wymarły[8]) i północnych Bałkanów. W Azji występuje w zachodniej części kontynentu sięgając gór w środkowej części kontynentu[9][7]. Jako gatunek introdukowany rośnie w Kanadzie (w Ontario)[10][8].
W Polsce gatunek rozpowszechniony w rejonie ujścia i dolnego odcinka Odry i Wisły, poza tym rozproszony wzdłuż wybrzeża, w środkowej i południowo-wschodniej części kraju[11]. Obserwowany jest wzrost liczby odnotowywanych stanowisk[12].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Wysoka roślina zielna, osiągająca do ok. 3 m wysokości (czasem nawet ponad 3,5 m[10]). Łodyga pojedyncza, w dolnej części 4-kanciasta, gruba (w dole drewniejąca[10]), pusta wewnątrz (przewód powietrzny na przekroju kwadratowy, podzielony licznymi przegrodami poprzecznymi), zwykle naga, rzadziej z pojedynczymi włoskami i siedzącymi gruczołkami[12][7]. Pędy nadziemne wyrastają z krótkiego kłącza o średnicy do 5 cm[13].
- Liście
- Siedzące i głęboko strzałkowatą nasadą obejmujące łodygę[7]. Uszka są lancetowate, ostre i odstające[12]. Blaszka osiąga do ok. 30 cm długości, w przypadku górnych liści jest niepodzielona, ale środkowe i dolne są pierzastodzielne, przy czym odcinki boczne są nieliczne, prostopadle odstają od osi liścia lub nawet są skierowane ku nasadzie. Liście na brzegu są drobno kolczasto ząbkowane lub całe, ale zawsze z licznymi szczecinkami. Z wierzchu liście są zwykle nagie, żywozielone, od spodu jaśniejsze[7].
- Kwiaty
- Zebrane w liczne koszyczki tworzące wiechę podobną do baldacha. Szypuły i okrywy koszyczków pokryte gruczołkami w kolorze żółtym, zielonawym, brązowym lub czarnym[7]. Koszyczki o średnicy do ok. 3 cm[12] z ok. 70–90 kwiatami[13]. Okrywa dzwonkowata, o średnicy ok. 1,5 cm[13]. Listki okrywy koszyczków brudnozielone, im bardziej wewnętrzne tym silniej obłonione, podłużnie jajowate, tępe. Zewnętrzne listki krótsze, zwykle silnie odgięte, wewnętrzne dłuższe. Kwiaty języczkowe, żółte, obupłciowe[7].
- Owoce
- Niełupki osiągające ok. 4 mm długości zwieńczone białym puchem kielichowym długości do ok. 1 cm (łatwo odpada w całości od owoców). Niełupki zwężają się nieznacznie ku obu końcom, są lekko spłaszczone, z dwóch stron z silniej wystającymi żebrami i czterema między nimi (z każdej strony) delikatniejszymi, drobno marszczonymi[7].
-
Liście
-
Kwiatostan
-
Owoce
- Gatunki podobne
- W Europie Środkowej na podobnych siedliskach (wilgotne łąki, brzegi wód, solniska) występuje mlecz polny S. arvensis subsp. uliginosus. Różni się on mniejszymi rozmiarami (do 1,5 m wysokości); zaokrąglonymi uszkami u nasady liści; zaokrągloną na przekroju łodygą, także w dolnej części; kłączem czołgającym się; mniej licznymi koszyczkami osiągającymi 4 i więcej cm średnicy[12].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Bylina, hemikryptofit[12]. Kwitnie od lipca do września. Występuje na brzegach wód, zwłaszcza zasolonych[12][7], nad rzekami, kanałami, jeziorami[7] i rowami[10]. Gatunek charakterystyczny dla zespołu roślinności Calystegio-Angelicetum archangelicae litoralis (ziołorośla z dzięglem litworem nadbrzeżnym)[14].
Liczba chromosomów 2n = 22[7][13][10].
Systematyka i zmienność
[edytuj | edytuj kod]W obrębie gatunku wyróżniano szereg form ze względu na barwę gruczołków w obrębie kwiatostanu, ale cecha ta jest bardzo zmienna (na jednej roślinie mogą występować różnie zabarwione gruczołki), w efekcie ranga taksonomiczna tego kryterium jest kwestionowana[7][6].
Poza podgatunkiem nominatywnym (subsp. palustris) wyróżniany jest podgatunek sosnowskyi (Schchian) Boulos znany z południowego Kaukazu, wyróżniający się nagimi (pozbawionymi gruczołków) kwiatostanami[10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-12-24] (ang.).
- ↑ a b Sonchus palustris L.. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2020-12-24].
- ↑ Sonchus palustris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c Barbara Sudnik-Wójcikowska, Agnieszka Krzyk: Rośliny wydm, klifów, solnisk i aluwiów. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2015, s. 167. ISBN 978-83-7763-288-8.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Helena Trzcińska-Tacik: Sonchus L., Mlecz. W: Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XIII. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1972, s. 146-147.
- ↑ a b Sonchus palustris L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-24].
- ↑ Sonchus palustris. [w:] Den Virtuella Floran [on-line]. Naturhistoriska riksmuseet. (Za: Hultén, E. & Fries, M. 1986. Atlas of North European vascular plants: north of the Tropic of Cancer I-III. – Koeltz Scientific Books, Königstein). [dostęp 2020-12-24].
- ↑ a b c d e f Sonchus palustris L.. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2020-12-24].
- ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 530, ISBN 83-915161-1-3 .
- ↑ a b c d e f g Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 512. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b c d Sonchus palustris Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2020-12-24].
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 499. ISBN 83-01-14439-4.
- BioLib: 41646
- EoL: 482289
- EUNIS: 159894
- Flora of China: 200024558
- Flora of North America: 200024558
- FloraWeb: 5694
- GBIF: 3105650
- identyfikator iNaturalist: 169138
- IPNI: 250281-1
- ITIS: 507669
- NCBI: 50210
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): gcc-30288
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:250281-1
- Tela Botanica: 65214
- identyfikator Tropicos: 2717798
- USDA PLANTS: SOPA10
- CoL: 4Y9D2