Kościół i klasztor Karmelitów bosych w Przemyślu

Kościół pw. św. Teresy i klasztor Karmelitów bosych
	nr rej. A-314 z 26.03.1952
	; Widok ogólny
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Miejscowość	Przemyśl
Adres	ul. Karmelicka 1a
Styl architektoniczny	renesans, barok
Architekt	Galeazzo Appiani
Rozpoczęcie budowy	1620
Ukończenie budowy	1630
Ważniejsze przebudowy	XIX, XX
Pierwszy właściciel	Zakon karmelitów bosych, prowincja polska
Kolejni właściciele	Skarb Państwa, Kościół greckokatolicki, Skarb Państwa, Zakon karmelitów bosych – prowincja polska
	Położenie na mapie Przemyśla Przemyśl, kościół i klasztor karmelitów bosych
	Położenie na mapie Polski Przemyśl, kościół i klasztor karmelitów bosych
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego Przemyśl, kościół i klasztor karmelitów bosych
	49°46′48″N 22°46′16″E/49,780000 22,771111
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Kościół pw. św. Teresy i klasztor Karmelitów bosych w Przemyślu – późnorenesansowy XVII-wieczny zespół klasztorny karmelitów bosych i kościół pw. św. Teresy z Ávili położony przy ulicy Karmelickiej w Przemyślu. Usytuowany na wzgórzu, jako jedna z najwyżej położonych przemyskich świątyń, obok Zamku Kazimierzowskiego dominuje w panoramie starej, prawobrzeżnej części miasta. Obok katedry, uważany za najsłynniejszy kościół Przemyśla^[2].

Dzieje klasztoru

Zespół budynków klasztornych został wybudowany w latach 1620–1630 w stylu późnego renesansu dla Prowincji Polskiej zakonu karmelitów bosych z fundacji Marcina Krasickiego – wojewody podolskiego, starosty przemyskiego i właściciela Krasiczyna.

W 1784 roku na mocy dekretów cesarza Józefa II przemyski karmel został zlikwidowany, a zakonnicy wysłani do klasztoru w Zagórzu. Opuszczony zespół klasztorny za zgodą władz zaborczych został przejęty przez grekokatolików. Od tego czasu służył jako katedra greckokatolickiej eparchii przemyskiej. Grekokatolicy dokonali wielu zmian w wyglądzie świątyni, usuwając m.in. czarny marmurowy ołtarz główny, zamalowując freski, niszcząc tablicę fundacyjną, a także łacińskie inskrypcje na fasadzie głównej i herb Marcina Krasickiego. Jednocześnie dodali nowe elementy, bizantyjskie – ikonostas, figury patronów Rusi, nową drewnianą kopułę w miejsce barokowej sygnaturki oraz wolnostojącą dzwonnicę^[3]. W 1946 roku, po aresztowaniach greckokatolickich biskupów i likwidacji struktur Kościoła greckokatolickiego w Polsce, do kościoła po 162 latach powrócili karmelici, choć władze komunistyczne znacznie utrudniały korzystanie z obiektów klasztornych.

Na konferencji Episkopatu Polski w 1991 r, w której uczestniczyli przedstawiciele unitów, podjęto decyzję o przekazaniu kościoła grekokatolikom na 10-letni okres przejściowy, do czasu aż wybudują własną katedrę. Postanowienie to wywołało zdecydowaną akcję protestacyjną w Przemyślu. Doszło do okupacji świątyni przez członków Społecznego Komitetu Obrony Polskiego Kościoła Ojców Karmelitów, na czele którego stanął Stanisław Żółkiewicz^[4]^[5].

Ostatecznie papież Jan Paweł II wizytując Przemyśl w 1991 roku przekazał grekokatolikom pojezuicki kościół garnizonowy pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (w kościele tym, już od 1957 roku obok nabożeństw w rycie łacińskim odprawiano również msze w obrządku wschodnim). Od 1996 roku kościół św. Teresy stał się kościołem garnizonowym, a kościół pojezuicki katedrą archieparchii przemysko-warszawskiej Kościoła greckokatolickiego jako Sobór św. Jana Chrzciciela.

W latach 90. XX wieku kościół przeszedł gruntowny remont, w wyniku którego usunięto XIX-wieczne przebudowy (m in. w 1996 zdemontowano drewnianą, astylową bizantyjską kopułę), tym samym tworząc tzw. Łamany polski dach, z wieżyczką na sygnaturkę, i częściowo odsłonięto zamalowane freski oraz przywrócono pierwotny wygląd fasady z łacińskimi sentencjami z początku XVII stulecia.

W 2007 roku władze krakowskiej prowincji zakonu ze względu na rozkwit klasztoru utworzyły Postulat w Przemyślu^[6].

Stan obecny

W skład zabudowań klasztornych wchodzą: Dom zakonny, kościół z dzwonnicą oraz zabudowanie gospodarcze. Na terenie klasztoru znajduje się rozległy ogród oraz sad. Całość otoczona jest wysokim, zabytkowym murem z bramą wjazdową. Kościół św. Teresy z Ávili pełni rolę świątyni miejscowej parafii, kościoła przyklasztornego

Wewnątrz świątyni interesujący wystrój: m.in. oryginalna barokowa ambona w kształcie Łodzi Piotrowej z figurami apostołów Piotra i Pawła (II połowa XVIII w.), portale z czarnego marmuru (XVII w.), rokokowe ołtarze boczne (posągi ołtarza Matki Boskiej Szkaplerznej^[7] stanowią przerzut z kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Buczaczu^[8]), stiukowa dekoracja na sklepieniach oraz przechowywany w zakrystii XVIII-wieczny konfesjonał. Nieliczne zachowane freski na sklepieniach i ścianach zakrystii nawiązują do popularnych w kręgach karmelitańskich wątków teologii mistycznej; m.in. św. Eliasz na górze Karmel, wizerunki świętych: Teresy, Apolonii oraz Tekli.

Liczne tablice pamiątkowe poświęcone: jednostkom wojskowym stacjonującym niegdyś w Przemyślu, żołnierzom polskim poległym i pomordowanym w okresie II wojny światowej oraz cywilnym ofiarom ludobójstwa OUN/UPA na Kresach Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej.

Obecnie w klasztorze w Czernej znajduje się obraz św. Tekli z widokiem klasztoru Karmelitów bosych w Przemyślu, datowany na 16 marca 1768, który pierwotnie z pewnością pochodził z ołtarza św. Tekli w tym przemyskim kościele^[9].

Galeria

Widok z ulicy Karmelickiej
Klasztor z furtą klasztorną
Tablica pamiątkowa nad portalem głównym
Prezbiterium
Barokowa ambona w kształcie łodzi
Kaplica św. Rafała Kalinowskiego
Ołtarz z obrazem Ecce Homo
Tablica poświęcona fundatorowi kościoła - Marcinowi Krasickiemu
Wykaz zmarłych zakonników 1624-1700
Wykaz zmarłych zakonników 1700-1783
Tablica poświęcona o. Makaremu Demeskiemu, zabitemu przez Tatarów
Tablica katyńska
Tablica pamiątkowa poświęcona Michałowi Krasickiemu
Historia Kościoła cz. 1 – tablica w przedsionku
Historia Kościoła cz. 2 – tablica w przedsionku
Kościół jako katedra unicka, lata 80. XIX wieku

Zobacz też

Przypisy

↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie, s. 96
↑ Klasztor oo karmelitów
↑ Kościół Karmelitów w Przemyślu. [dostęp 2009-11-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-27)].
↑ Instytut PamięcieI.P. Narodowej Instytut PamięcieI.P., Żółkiewicz Stanisław [online], Encyklopedia Solidarności [dostęp 2022-10-03] (pol.).
↑ FundacjaF. Opoka FundacjaF., Niepokorni synowie Kościoła [online], Fundacja Opoka, 17 listopada 1998 [dostęp 2022-10-03] .
↑ Historia. [dostęp 2009-11-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-21)].
↑ Dworzak, s. 382, 388.
↑ Jan K. Ostrowski. Z problematyki warsztatowej i atrybucyjnej rzeźby lwowskiej w. XVIII w. [w] Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej, 1994, nr 1, s. 84. [dostęp 2016-12-12].
↑ Dworzak, s. 387.

Bibliografia

Agata Dworzak: "…in hoc altari stant duo angeli magni deaurati…" : uwagi o ołtarzach w kościele Karmelitów Bosych w Przemyślu. Kraków : Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2016, s. 377-389.
MarekM. Gosztyła MarekM., Historia kościoła i klasztoru Ojców Karmelitów Bosych w Przemyślu, Przemyśl: [Regionalny Ośrodek Kultury, Edukacji i Nauki], 1998, ISBN 83-906112-4-4, OCLC 830205467 .
Krzysztof Kaniewski: Kościoły starego Przemyśla. Przemyśl: Wydawnictwo Biblioteczka Przemyska, 1987.
Marcin Konarzewski: Historia Kościoła i Klasztoru Ojców Karmelitów Bosych w Przemyślu. Przemyśl: Przemyskie Towarzystwo Kulturalne, 1991.
Jerzy Motylewicz, Jakub Polaczek: Kościół i klasztor oo. karmelitów w Przemyślu. Przemyśl, 1998. ISBN 978-83-906112-8-0.
A. Ruszała OCD, (red.) Cztery wieki Karmelitów Bosych w Polsce 1605-2005. Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych, 2005.
Jan Skarbowski: Ziemia Przemyska. Kraków, 1963.
Benignus Józef Wanat OSD: Zakon Karmelitów Bosych w Polsce: klasztory Karmelitów i Karmelitanek Bosych 1605-1975. Kraków, 1979.

Linki zewnętrzne

Klasztor i Kościół Karmelitów pw. św. Teresy. kki.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-27)].
Krakowska prowincja zakonu

[1] Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie, s. 96

[2] Klasztor oo karmelitów

[3] Kościół Karmelitów w Przemyślu. [dostęp 2009-11-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-27)].

[4] Instytut PamięcieI.P. Narodowej Instytut PamięcieI.P., Żółkiewicz Stanisław [online], Encyklopedia Solidarności [dostęp 2022-10-03] (pol.).

[5] FundacjaF. Opoka FundacjaF., Niepokorni synowie Kościoła [online], Fundacja Opoka, 17 listopada 1998 [dostęp 2022-10-03] .

[6] Historia. [dostęp 2009-11-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-21)].

[7] Dworzak, s. 382, 388.

[8] Jan K. Ostrowski. Z problematyki warsztatowej i atrybucyjnej rzeźby lwowskiej w. XVIII w. [w] Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej, 1994, nr 1, s. 84. [dostęp 2016-12-12].

[9] Dworzak, s. 387.

[1]