Kem (geomorfologia)

Kem (ang. kame) – forma ukształtowania powierzchni Ziemi powstała w wyniku działalności wód roztopowych z lodowca (procesy fluwioglacjalne). Jest to pagórek, garb, wzgórze lub stoliwo o wysokości od kilku do kilkunastu metrów (zazwyczaj 20–30 metrów)^[1] i średnicy kilkuset metrów o kształcie stożka lub stożka ściętego^[2]. Najczęściej są budowane przez piaski i muły, a czasem żwiry^[1]^[3].

Opis

Kemy powstają w wyniku działalności akumulacyjnej wód fluwioglacjalnych^[2]^[4]. Powstają w obniżeniach otoczonych przynajmniej z jednej strony ścianą lodu, albo szczelinach w obrębie lądolodu lub brył martwego lodu, w wyniku odkładania w nich materiału skalnego^[4]. Wraz z wytapianiem lodu i poszerzaniem szczelin osadzony materiał w partiach brzeżnych ulega deformacjom^[1] (np. w wyniku ruchów masowych)^[2].

Ze względu na sposób powstania kemy można podzielić na dwa rodzaje: fluwioglacjalne i limnoglacjalne^[2]. Kemy fluwioglacjalne to kemy, które powstały w wyniku osadzania materiału przez wody fluwioglacjalne^[2]. Zazwyczaj są one zbudowane ze żwirów i piasków^[2]. Kemy limnoglacjalne zaś powstają przez akumulację materiału przez wody stojące i zazwyczaj składają się z drobnoziarnistych piasków i mułów^[2].

Ze względu na miejsce powstania wyróżnia się kemy szczelinowe – pierwotnym środowiskiem sedymentacji były szczeliny między bryłami martwego lodu; oraz kemy przetainowe – materiał osadzał się w zbiornikach supraglacjalnych (występujących na powierzchni lodowca), następnie był wtapiany w lodowiec i osadzany na morenowym podłożu^[2].

Pagóry kemowe są cechą charakterystyczną dla obszarów o rzeźbie polodowcowej powstałej w wyniku działalności brył martwego lodu^[1], dlatego są traktowane jako wyznacznik deglacjacji arealnej, czyli obszarowego topnienia lodowca i jego rozpadania na fragmenty lodu martwego^[2]^[3].

Specyficzną formą kemów są tzw. terasy kemowe (kemy marginalne), które powstały w wyniku osadzania przez cieki marginalne materiału skalnego pomiędzy jęzorem lodowcowym a zboczem doliny, kiedy jęzor jest zbyt mały i nie sięga stoków doliny^[2]. Terasy kemowe przypominają swoim kształtem formy o charakterze antropogenicznym, ale nimi nie są^[3].

Kemy występują w Polsce pospolicie, w największej ilości na obszarach objętych zlodowaceniami północno- i środkowopolskim, ale są również spotykane dalej na południe^[3].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d PiotrP. Migoń PiotrP., Geomorfologia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2006, s. 324, ISBN 978-83-01-14812-6 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j MieczysławM. Klimaszewski MieczysławM., Geomorfologia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 732-734, ISBN 83-01-03498-X .
↑ ^a ^b ^c ^d Polodowcowe formy rzeźby terenu (geologia Niżu Polskiego) [online], Żywa Planeta, 19 stycznia 2020 [dostęp 2021-01-20] (pol.).
↑ ^a ^b JanJ. Flis JanJ., Szkolny słownik geograficzny, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1982, s. 135, ISBN 83-02-00870-2 .

Bibliografia

MieczysławM. Klimaszewski MieczysławM., Geomorfologia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 732–734, ISBN 83-01-03498-X .
PiotrP. Migoń PiotrP., Geomorfologia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2006, s. 324, ISBN 978-83-01-14812-6 .
JanJ. Flis JanJ., Szkolny słownik geograficzny, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1982, s. 135, ISBN 83-02-00870-2 .

[:0-1] PiotrP. Migoń PiotrP., Geomorfologia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2006, s. 324, ISBN 978-83-01-14812-6 .

[:1-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j MieczysławM. Klimaszewski MieczysławM., Geomorfologia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 732-734, ISBN 83-01-03498-X .

[:2-3] Polodowcowe formy rzeźby terenu (geologia Niżu Polskiego) [online], Żywa Planeta, 19 stycznia 2020 [dostęp 2021-01-20] (pol.).

[:3-4] JanJ. Flis JanJ., Szkolny słownik geograficzny, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1982, s. 135, ISBN 83-02-00870-2 .

[1]