Kartogram

Kartogram – jedna z kartograficznych metod prezentacji, sposób przedstawienia średniej wartości dowolnego zjawiska w określonych jednostkach przestrzennych (administracyjnych lub geometrycznych) zwanych polami podstawowymi lub jednostkami odniesienia.

Często używa się tej metody do przedstawienia gęstości zaludnienia w określonych jednostkach administracyjnych (województwach, państwach, itp.), ale można ją z powodzeniem stosować do dowolnych zjawisk.

W kartogramie wykorzystuje się wartości względne otrzymywane w wyniku dzielenia dwu szeregów wartości bezwzględnych (lub względnych) odnoszących się do tych samych jednostek przestrzennych. Czasami, w praktyce, do opracowania kartogramów wykorzystuje się wartości bezwzględne, co przez wielu kartografów uważane jest za błąd. Istnieją również głosy, że jedynym poprawnym kartogramem jest taki, w którym dane względne odniesione są do całej powierzchni jednostki odniesienia.

Ważnym krokiem przy tworzeniu mapy metodę kartogramu jest odpowiednie wyznaczenie przedziałów klasowych. Przyjmuje się, że liczba przedziałów nie powinna wynosić więcej niż 7 – 8 klas. Przy wyznaczaniu granic przedziałów klasowych pomocne jest wykonanie histogramu wartości cech dla pól podstawowych. Do oceny podziału klasowego jak i całego kartogramu można stosować wskaźniki (m.in. Tabular Accuracy Index) i na ich podstawie dokonywać wyboru najlepszego podziału, bądź porównywać różne kartogramy ze sobą. Do podstawowych sposobów wyznaczania przedziałów klasowych zalicza się metody:

• punktów charakterystycznych
• przedziałów klasowych o równej liczbie obserwacji
• przedziałów klasowych o równej rozpiętości
• granic przedziałów wyznaczonych na podstawie ciągu arytmetycznego
• granic przedziałów wyznaczonych na podstawie ciągu geometrycznego
• granic przedziałów wyznaczonych na podstawie ciągu harmonicznego
• średniej zagnieżdżonej
• średniej zagnieżdżonej z modyfikacją odchyleniem standardowym

Poprawnie skonstruowana legenda mapy wykonanej metodą kartogramu składa się z pionowych prostokątów, których wysokość jest proporcjonalna do przedziałów rozpiętości klasowych. Poprawna, ale mniej czytelna, jest również legenda składająca się z prostokątów o równej wielkości.

Zaletą kartogramu jest prostota jego wykonania i łatwość percepcji. Wadą natomiast jest brak zróżnicowania zjawiska wewnątrz jednostki przestrzennej, dające wrażenie równomiernego rozmieszczenia danego zjawiska w granicach jednej przestrzeni. Wady tej nie posiada, bardziej skomplikowany, kartogram dazymetryczny.

Kartogram to nazwa metody kartograficznej, jednak powszechnie określenia tego używa się mówiąc o mapie wykonanej tą metodą.

• Anna Maria Leonowicz. Kartogram jako forma prezentacji zależności zjawisk geograficznych. „Prace Geograficzne”. 206, 2006. Warszawa: Polska Akademia Nauk – Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania. ISSN 0373-6547. [dostęp 2013-02-07]. brak numeru strony
• Jacek Pasławski: Jak opracować kartogram. Warszawa: Uniwersytet Warszawski. Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, 2003. ISBN 83-89502-30-5. Brak numerów stron w książce
• Maciej Zych: Prezentacja danych na mapach. W: Marek Pieniążek, Barbara Szejgiec, Maciej Zych: Graficzna prezentacja danych statystycznych. Wykresy, mapy, GIS. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2014. Brak numerów stron w książce

• Marek Pieniążek, Maciej Zych: Mapy statystyczne. Opracowanie i prezentacja danych. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2016. ISBN 978-83-7027-613-3. Brak numerów stron w książce
• ColorBrewer – Bogaty zbiór poprawnie wykonanych skal barwnych pomocnych przy opracowywaniu kartogramu
• SkuteczneRaporty – Metody wyznaczania kartogramu na mapie Polski na przykładzie średnich dochodów ludności