Kalendarium historii Przemyśla

Kalendarium historii Przemyśla

Historyczne widoki Przemyśla

• pierwsza połowa VI wieku – Na terenie osiedlają się Słowianie.^[1]
• VII wiek - VIII wiek - wyodrębnienie się Lędzian.^[2]
• IX wiek – Kontakty z Państwem Wielkomorawskim.^[3] Powołanie łacińskiego biskupa misyjnego.
• 899 – Węgrzy na Zasaniu.^[4]
• 930-te – Trybutarna zależności od Rusi Kijowskiej.^[5]
• 940-te - 981 - w obrębie państwa czeskiego. ^[6]
• po połowie X wieku - zostaje założony przez Czechów gród na Wzgórzu Zamkowym. ^[7]
• 981-985 – Włodzimierz Wielki toczy walki o gród i zdobywa go. ^[8]
• 1018 – Bolesław Chrobry przyłącza Przemyśl do Polski.^[9]
• Po 1018 - Wzniesienie w obrębie grodu na Wzgórzu Zamkowym świątyni (w formie rotundy z apsydą) i przylegającego do niej prostokątnego budynku (pallatium). ^[9]
• 1031 – Przemyśl zostaje ponownie zagarnięty przez Ruś Kijowską. Początek osadnictwa żydowskiego w Przemyślu (pierwsze udokumentowane osadnictwo Żydów na ziemiach polskich).^[10]
• 1069 – Po zajęciu grodu przez Bolesława Śmiałego staje się on siedzibą monarchy na kilka lat.
• 1086-1344 – Miasto pod panowaniem księstwa halicko-włodzimierskiego, przez krótki okres stolica.
• 1092-1124 - wzniesienie cerkwi Wołodara w obrębie grodu na Wzgórzu Zamkowym.^[11]
• 1344 – Król Kazimierz III Wielki przyłącza Przemyśl z tzw. Rusią Czerwoną do Polski po śmierci ostatniego władcy ruskiego, Bolesława Jerzego, który zapisał ją w swym testamencie polskiemu władcy.
• 1389 – Miasto otrzymuje nową lokację na prawie niemieckim. Wybudowany zostaje murowany zamek, miasto otoczone wysokim murem z wieżami, powstają nowe kościoły, klasztory, ratusz.
• 25 listopada 1461 – powstanie pierwszego szpitala miejskiego, który został ufundowany przez Andrzeja z Pomorzan właściciela Maćkowic^[12].

• 1498 – Najazd wojewody wołoskiego Stefana Wielkiego, który zdobył miasto i wydał je na łup żołnierzom. Po złupieniu miasta spalono je doszczętnie nie oszczędzając nawet świątyń.

• 1614 – Miasto zostało zniszczone przez Kantymira Murzę.
• 1648 – Obległ je pułkownik kozacki Kopystyński, lecz został pobity przez Karola Korniakta z Sośnicy.
• 1656 – Oblegał Przemyśl generał szwedzki Robert Douglas, który ustąpił przed nadciągającymi wojskami hetmana Stefana Czarnieckiego - punkt zwrotny w potopie szwedzkim, od tego wydarzenia liczy się odwrót wojsk szwedzkich z Rzeczypospolitej.
• 1657 – Miasto odpiera najazd wojsk siedmiogrodzkich Jerzego Rakoczego, według legendy wystawiając relikwie jednego z lokalnych świętych w procesji, która wyszła naprzeciw najeźdźcom.
• 1667 – została uruchomiona poczta publiczna ze stałym połączeniem z Krakowem, Lwowem i Lublinem.
• 1670 – Miasto fortyfikował Andrzej Maksymilian Fredro h. Bończa (ok. 1620-1679)
• 1672 – Okolice Przemyśla spustoszyli Tatarzy, których pod Kormanicami pobili mieszczanie przemyscy pod wodzą gwardiana reformatów o. Krystyna Szykowskiego.
• 1692 – powstanie greckokatolickiej eparchii przemyskiej.
• 1754 – Adam Klein założył pierwszą drukarnię w Przemyślu^[13].
• 1756–1764 - Stanisław August Poniatowski pełnił funkcję starosty przemyskiego.
• 1772 – Miasto w wyniku I rozbioru trafia w posiadanie Austrii – następuje proces upadku miasta i stagnacji trwającej do czasu autonomii Galicji i budowy Twierdzy Przemyśl.
• 1778–1787 – miasto było prywatną własnością hrabiego Ignacego Cetnera^[14].
• 1790 – ukazało się czasopismo Zabawki literatów w kompanii pożytecznie bawiących się^[12].
• 1816 – powstanie Towarzystwa Duchownych - pierwszego ukraińskiego stowarzyszenia oświatowego w Galicji.
• 1825 – powstała pierwsza księgarnia w Przemyślu założona przez Karola Fryderyka Wenzla^[12].
• 1833–1840 – ukazywało się pismo teologiczne Przyjaciel chrześcijańskiej prawdy^[12].
• 1846 – powstałą księgarnia Jana Jelenia^[12].

• 1855 – założenie cmentarza głównego^[15].
• 1857 – Kazimierz Józef Turowski zaczyna wydawać pismo literackie Prawda, ukazały się tylko 3 numery^[12].
• 1862–1865 – działała drukarnia Michała Dzikowskiego^[12].
• 1869 – powstało Towarzystwo Dramatyczne „Fredreum”^[16].
• 1873–1881 - Walery Waygart pełni funkcję burmistrza^[17].
• 1879–1880 – ukazywał się dwutygodnik Urzędnik^[12].
• 1880 – ukazały się Obrazki z najdawniejszych dziejów Przemyśla, Anatola Lewickiego.
• 1 stycznia 1880 – pierwszy numer Nowości^[12].
• 5 września 1880 – Franciszek Józef I przybywa do Przemyśla^[18].
• 15 stycznia 1881 – pierwszy numer tygodnika Przemyślanin^[12].
• 19 lutego 1882 – ukazał się pierwszy numer dwutygodnika Przemysłowiec^[12].
• 1883 – odsłonięcie pomnika Jana III Sobieskiego^[19], wydanie Monografii Miasta Przemyśla Leopolda Hausera.
• 1887 – oddanie do użytku kompleksu Szpitala Wojskowego^[20].
• 29 października 1889 – urodził się Leopold Cehak, generał.
• 1 grudnia 1889 – urodził się Tadeusz Bystrzycki, późniejszy burmistrz miasta.
• 31 marca 1890 – utworzono Towarzystwo dla Upiększania Miasta^[21].
• 1908 – zmarł Aleksander Dworski - burmistrz Przemyśla, Czech Wincenty Swoboda zakłada pierwszą wytwórnię fajek^[16].
• 1909 – utworzenie Towarzystwa Przyjaciół nauk^[22].
• 1910 – powstanie Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej^[22].
• 1913 – ukazał się pierwszy numer "Ziemi Przemyskiej".
• 1914 – Hermann Kusmanek zostaje komendantem Twierdzy Przemyśl.
• 1914-1918 – Ciężkie walki o miasto w związku z ufortyfikowaniem go przez twierdzę (Twierdza Przemyśl).
• 17 września – 10 października 1914 – I oblężenie Twierdzy Przemyśl
• 5 listopada 1914 – 20 marca 1915 – II oblężenie Twierdzy Przemyśl
• 22 marca 1915 – kapitulacja Twierdzy Przemyśl.
• 26 kwietnia 1915 – przybycie cara Mikołaja II.
• 3 czerwca 1915 – wkroczenie wojsk niemieckich oraz austriackich^[14].
• czerwiec 1915 – wizyta arcyksięcia Fryderyka Marii Habsburga^[23][24].

• 1917-1921 - w mieście przebywał pisarz Stefan Grabiński^[25].
• 1918 – powstał Garnizon Przemyśla^[16].
• 1918–1919 – Walki polsko-ukraińskie o miasto (udział Orląt Przemyskich – polskiej młodzieży szkolnej}.
• 1918–1939 – Siedziba powiatu w województwie lwowskim.
• 1921 – ustanowienie odznaczenia Gwiazda Przemyśla.
• 1923 – powstanie spółki KAHAPE (K-Klagsbald, H-Honigwachs, P-Przemyśl)^[26].
• 1927 – nazwa spółki KAHAPE zostaje zmieniona na: Fabryka Maszyn i Odlewnia Żelaza „POLNA”^[26].
• 1931 – Według spisu powszechnego miasto zamieszkują 62 272 osoby, z czego 39 430 (63,3%) to rzymscy katolicy, 18 376 (29,5%) – Żydzi, 4391 (7%) – grekokatolicy a 85 (0,2%) – przedstawiciele innych orientacji światopoglądowych. Przemyśl jest jednym z największych ośrodków miejskich między Krakowem a Lwowem.

• 1939–1941 – Miasto podzielone wzdłuż Sanu – Zasanie pod okupacją niemiecką, zaś Stare Miasto – pod radziecką.
• 1939 – 16–19 września Niemcy rozstrzelali ok. 600 Żydów
• 1940 – ukraińscy nacjonaliści za aprobatą hitlerowców demontują Pomnik Orląt Przemyskich (odbudowany później nie na Placu Konstytucji, gdzie znajdował się w okresie międzywojennym, lecz nad Sanem). Utworzono getto żydowskie.
• 1941–1944 wymordowanie prawie całej ludności żydowskiej
• 1944 – Armia Czerwona wkracza do miasta przy pomocy Pułków piechoty Armii Krajowej 38 i 39 z Podokręgu Rzeszów ; Istniały plany ulokowania tu siedziby województwa, ale ostatecznie zwyciężyła koncepcja położonego bardziej centralnie, choć znacznie mniejszego Rzeszowa.
• 1944–1947 – W okolicach trwają walki z partyzantką UPA, dochodzi do mordów na polskiej ludności cywilnej.
• 1945–1975 – Siedziba powiatu w województwie rzeszowskim.
• 1 marca 1947 – otwarcie Miejskiej Biblioteki Publicznej^[27].
• 1952 – utworzono Przemyskie Zakłady Gastronomiczne^[28].
• 1959 – została założona Fabryka Aparatury Elektromechanicznej FANINA S.A.^[29]
• 2 października 1963 r. – Władze komunistyczne dążące do osłabienia wpływu Kościoła na młodzież, zdecydowały o usunięciu ze Szkoły Salezjańskiej Organistówki; księży wykładowców i likwidacji placówki. Wywołało to powszechny bunt przemyślan, doszło do starć młodzieży z milicją i ZOMO. Zatrzymano ok. 70 osób, którym wytoczono procesy sądowe.
• 1966 – wybudowano Szkołę Podstawową nr 14, wraz ze Schronem Kierowania Obroną Cywilną.
• 7 listopada 1967 – ukazał się pierwszy numer tygodnika "Życie Przemyskie"^[30].
• 9 czerwca 1974 zmiana nazwy stowarzyszenia z Towarzystwa dla Upiększania Miasta na Towarzystwo Przyjaciół Przemyśla i Regionu^[21][31].
• 1975–1998 – Stolica województwa przemyskiego.
• 1981 – utworzenie Klubu Obrońców Przemyśla^[21].
• 1989 – w październiku obchodzono 600-lecie odnowienia praw miejskich^[16].
• 1991 – Odwiedziny Jana Pawła II, papież przekazał wiernym obrządku wschodniego na katedrę ich obrządku dawny kościół jezuitów.
• od 1 stycznia 1999 – Miasto powiatowe (powiat przemyski) w województwie podkarpackim ze stolicą w Rzeszowie.
• 2000 – poświęcenie Krzyża Zawierzenia^[32].
• 2002 – powstało Muzeum Twierdzy Przemyśl.
• 2006 – odsłonięcie tablicy Zaułka Wojaka Szwejka^[33]. 10.09.2006 – odsłonięcie tablicy upamiętniającej pobyt gen. W. Andersa^[21].
• 2007 – odsłonięcie Pomnika Papieża Jana Pawła II^[34], odbyła się rekonstrukcja Operacji Barbarossa w Przemyślu^[35].
• 2008 – odsłonięcie pomnika Ławeczka Józefa Szwejka w Przemyślu. Utworzono Związek Gmin Fortecznych Twierdzy Przemyśl^[36].
• 2009 – odsłonięcie Pomnika w hołdzie żołnierzom Armii Krajowej^[37].
• 2012 – oddano do użytku most Bramę Przemyską^[38].
• 2015 – otwarto Podziemną Trasę turystyczną.
• 2016 – odsłonięcie Pomnika Zesłańców Sybiru i Ofiar Katynia^[39].

Od uzyskania praw miejskich Przemyśl znajdował się pod panowaniem następujących państw:

• 1389–1569 –  Zjednoczone Królestwo Polskie
• 1569–1772 –  I Rzeczpospolita,  Korona Królestwa Polskiego
• 1772–1804 –  Monarchia Habsburgów
• 1804–1867 –  Cesarstwo Austrii
• 1867–1918 –  Austro-Węgry
• 1918–1919 – Republika Polska
• 1919–1939 –  Polska
• 1939–1941 –  ZSRR,  Ukraińska SRR (okupacja wojenna)
• 1941–1944 – (okupacja wojenna)
• 1944–1952 –  Rzeczpospolita Polska
• 1952–1989 –  Polska
• od 1990 –  Polska