Jemielnica
50°32′40″N 18°22′52″E/50,544444 18,381111
| wieś | |
 Rynek o zabytkowym układzie urbanistycznym | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
219 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2013) |
3545 |
| Strefa numeracyjna |
77 |
| Kod pocztowy |
47-133[2] |
| Tablice rejestracyjne |
OST |
| SIMC |
0495697 |
Położenie na mapie gminy Jemielnica  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu strzeleckiego  | |
| 50°32′40″N 18°22′52″E/50,544444 18,381111[1]
| |
| Strona internetowa | |
Jemielnica (dodatkowa nazwa w j. niem. Himmelwitz[3]; śl. Imielnica[4] lub Iymylnica[5]) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie strzeleckim, w gminie Jemielnica. Miejscowość jest siedzibą gminy Jemielnica. Od 14 listopada 2008 r. obowiązuje podwójne nazewnictwo polsko-niemieckie.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Polska nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiego słowa jemiel oznaczającego jemiołę[6]. Jest ona pierwotną nazwą i pojawiła się ona dużo wcześniej niż niemieckojęzyczne określenie Himmelwitz[6]. Podobny wywód przedstawił topograficzny podręcznik Górnego Śląska z 1865[7].
W 1475 roku w łacińskich statutach Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej staropolskiej formie Gymilnicz[8]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Grimmelwicense monasterium[9].
W alfabetycznym spisie miejscowości z terenu Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Georga Knie wieś występuje pod obecną, polską nazwą Jemielnica oraz nazwą zgermanizowaną – Himmelwitz[10]. Według książki Konstantego Damrota z 1896 roku funkcjonowała jeszcze równolegle nazwa Imielnica wśród mieszkańców posługujących się etnolektem śląskim[4]. Według badań prof. Kazimierza Nitscha z 1939 roku miejscowi Ślązacy używali nazwy Iymylnica[5].
W latach 1945–1947 Jemielnica nosiła urzędową nazwę Imielnica[11].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Jemielnica położona jest na Górnym Śląsku, we wschodniej części województwa opolskiego, nad rzeką Jemielnicą, przy drodze wojewódzkiej nr 426. Autostrada A4 przebiega w odległości 15 km od miejscowości.
We wsi występuje wychodnia wapieni środkowego triasu (środkowy wapień muszlowy) bogatych w skamieniałości zielenic z rodzaju Diplopora. Wapienie te są charakterystyczne dla znacznych obszarów na Śląsku Opolskim i nazwano je „warstwami z Jemielnicy”[12].
Integralne części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0495705 | Borek | część wsi |
| 0495734 | Gajdowe | przysiółek |
| 0495757 | Opaleniec | przysiółek |
| 0495711 | Śmiatek | część wsi |
| 0495728 | Zawodzie | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]W XIII wieku założono klasztor cysterski, działający do sekularyzacji w 1810 roku.
W 1910 roku Jemielnica miała 1656 mieszkańców, w tym: 1589 mówiących językiem polskim, 7 językiem polskim i niemieckim oraz 60 językiem niemieckim. Głównym utrzymaniem ludności było rolnictwo. W wyborach komunalnych z 9 listopada 1919 roku w Jemielnicy oddano wszystkie 486 głosów na listę polską, co stanowiło komplet 12 mandatów. Podczas plebiscytu z 20 marca 1921 roku 1088 osób było uprawnionych do głosowania (w tym 94 emigrantów). Za Polską głosowało 788, za Niemcami – 263 osoby. Wiosną 1919 roku zaprzysiężono w Jemielnicy miejscowy oddział Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Od schyłku 1919 roku istniało w Jemielnicy Towarzystwo Oświaty na Śląsku im. św. Jacka, a w czerwcu 1920 roku powstało tu 38-osobowe gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” kierowane przez Jana Szklarka i Wittkę. Od 1920 roku istniał w Jemielnicy Chór „Gwiazda” zrzeszający 30 członków[15].
Podczas II powstania śląskiego 25 sierpnia 1920 roku wieś została zajęta przez zgrupowanie 40 powstańców pod dowództwem urodzonego w Jemielnicy Nikodema Rulika, założyciela i prezesa tutejszego gniazda TG „Sokół”. Po kilku godzinach powstańcy wycofali się pod naporem Sicherheitspolizei przybyłego ze Strzelec Opolskich[15].
W III powstaniu śląskim, 3 maja 1921 roku, Jemielnica została zajęta przez siły Podgrupy „Harden” i stanowiła bazę wyjściową do dalszych ataków strony polskiej na Strzelce Opolskie i Gogolin[15]. Od 31 maja 1921 roku w Jemielnicy kwaterował sztab Podgrupy „Bogdan”[16]. Do końca walk wieś pozostała w rękach polskich. Około 100 mieszkańców Jemielnicy uczestniczyło w III powstaniu, polegli spośród nich to: Ludwik Szula, Tomasz Szczeciński, Ryszard Śmiatek. Po podziale Górnego Śląska w wyniku niemieckiego terroru wyemigrowało do Polski 56 jemielniczan[15].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]_-_Kriegerdenkmal.JPG)
Zabytki według rejestru wojewódzkiego[17]:
- układ przestrzenny wsi
- zespół klasztorny cystersów:
- kościół pocysterski, obecnie par. pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP, z XIII/XIV w., XVIII w., posiada bardzo bogaty wystrój barokowy, z barokowymi freskami, ołtarz główny z 1734 z warsztatu Michaela Kosslera.
- klasztor, ob. plebania, z 1733 r., XIX w.
- kaplica w ogrodzeniu, z XVIII w.
- ogrodzenie z dwiema bramkami, z XVIII w.
- dom ze spichlerzem, z XVIII/XIX w.
- młyn, z 1834 r.
- dwa mostki na rzece, z XVIII w.
- kościół cmentarny pw. Wszystkich Świętych, wzmiankowany od 1285 r., z XIII/XIV w., do 1810 r. kościół parafialny z przyległym cmentarzem, po 1810 r. zaniedbany, w XX w. odnawiany parokrotnie. Zbudowany z bloków wapiennych, później otynkowany. Jednonawowy, sklepienia gotyckie. Wystrój głównie renesansowy (stalle, ambona) i barokowy (stiuki, ołtarze) z elementami gotyckimi. W prezbiterium zachowały się gotyckie freski z trzeciej ćwierci XV wieku, prezentujące jedenaście scen pasyjnych i niewielkie kompozycje ornamentalne lub przedstawiające świętych i Matkę Boską. Odkryte częściowo w 1934, później odsłonięte w okresie 1938–1945. Uzupełnione i odnowione w pierwszej dekadzie XXI wieku
- mogiła powstańców śląskich, na cmentarzu katolickim
- cmentarz parafialny
- pomnik na zbiorowej mogile żołnierzy Wielkiej Armii, podobno ok. 500 zabitych i zmarłych z ran w latach 1812–1813. Postawiony w 1921 r. w trakcie plebiscytu przez francuskich strzelców alpejskich, zniszczony, odbudowany,
- pomnik mieszkańców poległych w I wojnie światowej, wybudowany w 1932, zniszczony w 1946/47, odbudowany w 1992.
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]W Jemielnicy siedzibę ma firma Zakład Remontowo-Budowlany Jureczko Roman, zrzeszona w Cechu Rzemieślników i Przedsiębiorców w Prudniku[18].
Osoby związane z miejscowością
[edytuj | edytuj kod]- Marek Prawy – urodzony w Jemielnicy przywódca buntów chłopskich z końca XVIII w.
- dr Augustin Weltzel – niemiecki duchowny, badacz historii Śląska, poseł do pruskiego Landtagu, autor książki o historii zakonu cystersów w Jemielnicy.
- Jan Baranowicz – polski pisarz, autor utworu Pieśń o Marku Prawym.
- Johannes Nucius – niemiecki kompozytor, opat zakonu cystersów w Jemielnicy.
- Josef Wiessalla – niemiecki pisarz, autor książki Bitwa pod Jemielnicą (niem. Die Schlacht von Himmelwitz).
- Karl Gratza – niemiecki duchowny, poseł do niemieckiego Reichstagu w latach 1875–1876.
- Kornelia Dobkiewiczowa – polska pisarka, autorka książki O Marku Prawym z Jemielnicy.
- prof. Zbigniew Zielonka – polski pisarz, autor książki W Jemielnicy sądny dzień.
Galeria zdjęć
[edytuj | edytuj kod]-
Kościół parafialny -
Kościół Wszystkich Świętych -
Brama byłego klasztoru Cystersów
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 46271
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., lipiec 2014, s. 399 [zarchiwizowane 2014-09-28].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ a b Damroth, Constantin. 1896. Die älteren Ortsnamen Schlesiens: Ihre Entstehung und Bedeutung. Kasprzyk: Beuthen O.S., s. 171.
- ↑ a b Nitsch, Kazimierz. 1939. Dialekty polskie Śląska, cz. 1, wyd. 2. Polska Akademia Umiejętności: Kraków, s. 247.
- ↑ a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 47, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 269.
- ↑ Franz Xaver Seppelt, „Die Breslauer Diözesansynode vom Jahre 1446”, Franz Goerlich, Breslau 1912, s. 16. – tekst łaciński statutów w wersji zdigitalizowanej.
- ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 176. ISBN 978-83-910595-2-4.
- ↑ Knie 1830 ↓, s. 267.
- ↑ Internetowy leksykon kultury i historii Niemców we wschodniej Europie utworzony przez Uniwersytet w Oldenburgu. [dostęp 2014-07-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-26)].
- ↑ Robert Niedźwiedzki, Joachim Szulc, Marek Zarankiewicz, 2012: Przewodnik geologiczny. Kamienne skarby Ziemi Annogórskiej. Wyd.: Stowarzyszenie Kraina św. Anny, strony 40–42. ISBN 978-83-63036-04-1.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ a b c d Encyklopedia powstań śląskich, Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1982, s. 185, 488.
- ↑ Mapa powstań śląskich. Muzeum powstań śląskich w Świętochłowicach. mapapowstanslaskich.pl. [dostęp 2024-03-16].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 115.
- ↑ Lista Rzemieślników [online], cechprudnik.eu [zarchiwizowane z adresu 2023-12-09].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Felix Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117 (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
- Johann Georg Knie, Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
- Damroth, Constantin. 1896. Die älteren Ortsnamen Schlesiens: Ihre Entstehung und Bedeutung. Kasprzyk: Beuthen O.S.
- Nitsch, Kazimierz. 1939. Dialekty polskie Śląska, cz. 1, wyd. 2. Polska Akademia Umiejętności: Kraków.
- Pszczyński K.P., 2009: Druga młodość średniowiecznych fresków. Historia Lokalna, nr 2/0/09.
