Grzebiące

Grzebiące
	Galliformes
	Temminck, 1820
	; Przedstawiciel rzędu – głuszec zwyczajny (Tetrao urogallus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	grzebiące
Rodziny
	zobacz opis w tekście
	zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Grzebiące, kuraki (Galliformes) – rząd ptaków z podgromady ptaków nowoczesnych Neornithes. Obejmuje gatunki lądowe, grzebiące, zamieszkujące wszystkie strefy klimatyczne na całym świecie^[2]^[3], poza Antarktydą i niektórymi wyspami. Ptaki te przypominają z wyglądu kurę, są jednak masywniejsze, mają mocny dziób i pazury, co umożliwia im wyszukiwanie pokarmu w glebie. Odżywiają się nasionami, owocami i małymi zwierzętami. W grupie tej obserwuje się znaczny dymorfizm płciowy, samce są większe i barwniejsze. Grzebiące gnieżdżą się na ziemi, pisklęta są zagniazdownikami.

Systematyka

Do rzędu należą następujące rodziny^[4]:

Megapodiidae – nogale
Cracidae – czubacze
Numididae – perlice
Odontophoridae – przepiórowate
Phasianidae – kurowate

oraz wymarłe:

Dawniej (Wetmore, 1960)^[5] do grzebiących zaliczano też rodzinę hoacynów (Opisthocomidae) – obecnie rodzina ta jest klasyfikowana w osobnym rzędzie hoacynów (Opisthocomiformes). Z kolei w innych klasyfikacjach w tym rzędzie wydzielano tylko 3 rodziny (czubacze Cracidae, nogale Megapodiidae oraz bażantowate Phasianidae). U Mielczarka i Cichockiego wyróżniano również rodziny: indyki (Melagrididae) oraz głuszcowate (Tetraonidae)^[6].

Charakterystyka

Grzebiące są w większości średniej wielkości ptakami o krępym tułowiu, małej głowie. Nogi są silne, pazury duże, dziób krótki, przystosowany do jedzenia pokarmu roślinnego. Skrzydła są małe, acz silnie umięśnione, co umożliwia grzebiącym szybki, wręcz pionowy start. Ułatwia to ptakom tym życie w lasach i zaroślach. U grzebiących występuje silny dymorfizm płciowy: samce są większe i barwniejsze od samic, u których występuje maskujące, szarobrązowe ubarwienie.

Pożywienie

Podstawę pokarmu grzebiących stanowią nasiona, owoce, zielone części roślin, rzadziej ptaki te jedzą owady czy dżdżownice. Drobne bezkręgowce, takie jak one stanowią natomiast podstawowe pożywienie piskląt. Rodzaj pobieranego przez dorosłe pokarmu zależy od pory roku.

Lęgi

Większość grzebiących jest poligamiczna. Występują widowiskowe toki. Samce niektórych gatunków toczą walki o samice. Jaja są małe, w jednym zniesieniu samica składa ich od 4 do 24, w zależności od gatunku. Okres inkubacji trwa 12–30 dni, wysiadywaniem jaj i opieką nad pisklętami u gatunków poligamicznych zajmuje się samica, natomiast u gatunków monogamicznych – oboje rodziców. Spośród wszystkich grzebiących jedynie nogale nie zakładają gniazd: jaja chowają w kopcach lub dołkach, tam gdzie są one ogrzewane przez światło słoneczne, energię geotermalną lub ciepło butwiejących roślin. Grzebiące są zagniazdownikami.

Szczątki kopalne

Odnaleziono skamieniałości m.in. następujących wymarłych gatunków^[7]:

Procax brevipes; późny eocen, Dakota Północna
Palaeonossax senectus; oligocen, Dakota Południowa
Quercymegapodius:
- Quercymegapodius depereti
- Quercymegapodius brodkorbi
Ludiortyx hoffmanni; późny eocen, Francja
Taubacrex ganivora; późny oligocen/wczesny miocen, Brazylia
Ameripodius silvasantosi
Ngawupodius minya; późny oligocen, centralna Australia
Amitabha urbsinterdictensis; środkowy eocen, Wyoming
Telecrex grangeri; eocen, Mongolia
Nanortyx inexceptatus; późny eocen, Kanada
Sobniogallus albinojamrozi; wczesny oligocen, Polska^[8]

Przypisy

↑ Galliformes, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Frank Gill, David Donsker: Megapodes, guans, guineas & New World quail. IOC World Bird List: Version 5.2. [dostęp 2015-06-18]. (ang.).
↑ Frank Gill, David Donsker: Pheasants, partridges & francolins. IOC World Bird List: Version 5.2. [dostęp 2015-06-18]. (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: Paweł Mielczarek, Marek Kuziemko: Rząd: Galliformes Temminck, 1820 - grzebiące (wersja 2021-07-07). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-12-29].
↑ A. Wetmore. A Classification for the Birds of the World. „Smithsonian Miscellaneous Collections”. 139 (11), 1960. Smithsonian Institution. (ang.).
↑ Paweł Mielczarek, Włodzimierz Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, 1999. ISSN 0550-0842.
↑ Galloanseres. W: Gerald Mayr: Paleogene fossil birds. Springer, 2009. ISBN 978-3-540-89628-9.
↑ Teresa Tomek, Zbigniew M. Bocheński, Krzysztof Wertz, Ewa Świdnicka. A new genus and species of a galliform bird from the Oligocene of Poland. „Palaeontologia Electronica”. 17 (3): 38A, 2014. (ang.).

Bibliografia

Dimitrij Strelnikoff: Wielka encyklopedia zwierząt. T. 11. Oxford Educational, s. 21. ISBN 978-83-7425-656-8.

[itis-1] Galliformes, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[ioc1-2] Frank Gill, David Donsker: Megapodes, guans, guineas & New World quail. IOC World Bird List: Version 5.2. [dostęp 2015-06-18]. (ang.).

[ioc2-3] Frank Gill, David Donsker: Pheasants, partridges & francolins. IOC World Bird List: Version 5.2. [dostęp 2015-06-18]. (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: Paweł Mielczarek, Marek Kuziemko: Rząd: Galliformes Temminck, 1820 - grzebiące (wersja 2021-07-07). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-12-29].

[5] A. Wetmore. A Classification for the Birds of the World. „Smithsonian Miscellaneous Collections”. 139 (11), 1960. Smithsonian Institution. (ang.).

[MiC-6] Paweł Mielczarek, Włodzimierz Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, 1999. ISSN 0550-0842.

[Mayr-7] Galloanseres. W: Gerald Mayr: Paleogene fossil birds. Springer, 2009. ISBN 978-3-540-89628-9.

[pe14-8] Teresa Tomek, Zbigniew M. Bocheński, Krzysztof Wertz, Ewa Świdnicka. A new genus and species of a galliform bird from the Oligocene of Poland. „Palaeontologia Electronica”. 17 (3): 38A, 2014. (ang.).

[1]