Filip Kahane

Filip Sanbra Kahane

Filip Kahane (przed 1903)
Data i miejsce urodzenia	27 lutego 1838 Ratzersdorf
Data i miejsce śmierci	20 listopada 1915 Łańcut
Miejsce spoczynku	cmentarz komunalny w Łańcucie
Wyznanie	rzymsko-katolickie
Rodzice	Ignacy i Rozalia z d. Kukiel
Małżeństwo	Alina z d. Drozdowska
Dzieci	Józefa Janina, Czesław Konrad, Wanda, Zofia, Zdzisław Witold, Elżbieta, Aldona, Irena, Ludwik
Krewni i powinowaci	Ludwika, Maurycy, Leon, Zygmunt, Artur i Zofia (rodzeństwo)

Filip Sanbra Kahane^[a] (ur. 27 lutego 1838 w Ratzersdorf^[1], zm. 20 listopada 1915 w Łańcucie) – urzędnik, powstaniec styczniowy, działacz społeczny.

Urodził się w 27 lutego 1838 w Ratzersdorf w rodzinie katolickiej^[2], choć przez wiele lat uważano, że w rodzinie żydowskiej^{[b][3][4][5][6][7]}. Był synem Ignacego (lekarz, od około 1857 pracujący w Sanoku, zm. 1875)^{[8][9][10][5][6][11]}. Miał braci Maurycego (1836-1896), Leona (zm. 1864), Zygmunta (1846-1889) oraz siostrę Ludwikę (w latach 90. XIX wieku w stanie panieńskim członkini sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”^[12])^{[13][3][14][15][9][16][17]}. Wraz z rodziną przeprowadził się do Sanoka pod zaborem austriackim^[5][6], gdzie ojciec rodziny od około 1857 pracował jako lekarz^[10][18].

Uczył się w szkołach w Przemyślu i we Lwowie^[5][7]. Po założeniu szpitala dla chorych w Sanoku 1 sierpnia 1857 był jego zarządcą do około 1860^{[19][20][21][22]} (został zastąpiony na stanowisku przez swojego brata Maurycego^[23][24]). Od około 1860 do 1863 był pisarzem gminnym w urzędzie gminy w Sanoku (jako pierwszy tę funkcję pełnił wówczas Antoni Radomski, który jednocześnie był kasjerem miejskim)^[25][26][27]. Według późniejszych opracowań był zatrudniony jako urzędnik w magistracie miasta Sanoka^[3][4][5][7].

Po wybuchu powstania styczniowego 1863 wraz z bratem Maurycym przyłączył się ochotniczo do walk (potem obaj otrzymali nominacje oficerskie)^{[28][29][3][5][6][18]}. W lutym 1863 Filip Kahane przybył do Krakowa, tam przebywał w domu rodziny Szymkajłłów, po czym wraz z innymi ochotnikami wyruszył do Ojcowa, gdzie formowała się partia Apolinarego Kurowskiego^[30]. Od początku miał zamiar przystąpić do żuawów śmierci pod komendą François’a de Rochebrune’a^[30]. Ze sobą wiózł osiem sztuk broni palnej i dwa pałasze, wobec czego różne oddziały czyniły starania o włączenie go w swoje szeregi (w tym Jan Nepomucen Gniewosz). Początkowo służył jako szeregowiec (piechur) w oddziale Kurowskiego^{[3][4][7][31]}. Potem zrealizował swoje plany i został żołnierzem żuawów śmierci^[30]. W ich szeregach wraz z innymi ochotnikami przez całe dni był szkolony przez gen. Rochebrune’a^[30]. Wraz z żuawami po 17-godzinnym marszu w dniu 17 lutego 1863 uczestniczył w swoich pierwszych walkach tj. w przegranej bitwie pod Miechowem, w trakcie której przejął od rannego chorążego sztandar oddziału i zachował do końca walki ocalając ten symbol, pierwotnie ofiarowany przez hr. Muszyńską oraz z wizerunkiem Matki Boskiej i wierszem Wincentego Pola^{[32][3][4][18][5][6][7][11][31]}. Następnie zgodnie z rozkazem dowódcy o rozproszeniu wówczas około 40-osobowego oddziału, przemieszczał się w kilkuosobowej grupie towarzyszy^[33]. Po minięciu Działoszyc dotarł do Pińczowa, gdzie posilił się i trafił do tamtejszego klasztoru reformatów, lecz nie mógł tam pozostać^[34]. Następnie władze gminne wyrobiły mu fałszywy paszport na nazwisko „Apolinary Maks”, po czym skierowano go do pobliskiego dworu^[34]. Następnie przebywał w komorze moskiewskiej, gdzie pozwolono mu jechać dalej dzięki wstawiennictwu lekarza powiatowego z Tarnowa, Petera Přikrila^[35][36]. Tuż potem skorzystał z uprzejmości tegoż doktora i zabrał się wraz z nim do Tarnowa oraz przez kilka dni gościł w jego domu^[37]. Następnie udał się dalej do Krakowa, po czym trafił do Goszczy, gdzie ponownie połączył się z żuawami Rochebrune’a wtedy już w sile około 300 ludzi^[37]. Po kilkunastu dniach spędzonych na ćwiczeniach w Goszczy, po mianowaniu gen. Mariana Langiewicza dyktatorem (11 marca 1863) udał się wraz z oddziałem do Chrobrza i nocował w tamtejszym pałacu Wielopolskich, gdzie poznał Annę Pustowójtównę^[38]. Wkrótce potem, po przejściu rzeki Nidy i spaleniu mostu brał udział w zwycięskiej bitwie pod Chrobrzem (17 marca 1863), a nazajutrz w bitwie pod Grochowiskami (18 marca 1863)^{[39][3][4][18][5][6][7][11][31]}. W ostatniej z tych bitew podczas ataku na armatę został trafiony kulą kartaczową w prawą rękę^[40][6][18]. Z bezwładną ręką niezdolny do walki i zrezygnowany wysuwał się na pierwszą linię walki aby zostać trafionym przez nieprzyjaciela^[41]. Kilkakrotnie był wzywany przez Rochebrune’a, aby udał się do ambulansu nieopodal, a wobec niewykonania polecenia został tam doprowadzony przez dwóch żuawów^[41]. Po prowizorycznym zaopatrzeniu został odwieziony do szpitala w Tarnowie, gdzie dotarł po trzech dniach^[41]. Tam został przyjęty przez ww. doktora Přikrila^[42]. Wobec rozwijającej się gangreny amputowano mu prawe przedramię, do czego został przekonany przez dr. Karola Gilewskiego z Krakowa^{[42][43][28][18][5][31]}. Początkowo lekarze planowali jedynie skrócenie rannej ręki, ale po stwierdzeniu strzaskania kości zdecydowano o amputacji aż do ramienia^[42]. W trakcie pierwszej operacji doznał zatrzymania akcji serca, zaś po stwierdzonych komplikacjach przeprowadzono drugą operację, tym razem bez użycia narkozy i w jej trakcie dokonywano wiązania arterii bez usypiania^[42]. Po drugim z tych zabiegów stan Filipa Kahane był krytyczny, w mieście rozeszła się nawet pogłoska o jego śmierci, a do Tarnowa przybyli z Sanoka jego rodzice^[42]. Łącznie przebywał w szpitalu przez około trzy miesiące^[44]. Następnie pojechał do Sanoka, gdzie przez około miesiąc był na rekonwalescencji pod okiem swojego ojca^[44]. Dzień po wygojeniu rany i zakończeniu leczenia bez poinformowania rodziny wyjechał z rodzinnego domu, mając zamiar kontynuowania udziału w powstaniu^[44][6].

Przybył do Lwowa mając zamiar dołączenia do formowanego oddziału pułkownika Wojciecha Komorowskiego^[44][45]. Na miejscu spotkał swojego wcześniejszego dowódcę Rochebrune’a, już w randze generała^[44]. Według wspomnień został powitany przez przełożonego słowami „Voila-le brave-entre des braves!”^[44] (pol. „Oto odważny między odważnymi!”), natomiast według późniejszych opracowań z usta generała padły słowa „Vive le sans bras!” (pol. „Niech żyje bez ramienia!”)^[6][11]. W związku z tym przylgnął do niego spolszczony zapis tego określenia tj. „Sanbra” i z tego powodu był znany jako Filip Sanbra Kahane^[18][6][7]. Ponownie trafił pod komendę gen. Rochebrune’a i został mianowany porucznikiem w szeregach żuawów^{[46][3][4][18][6][7]}. Następnie z oddziałem spędzał czas na ćwiczeniach wojskowych, a sam trenował posługiwanie się bronią i strzelanie przy użyciu lewej ręki^[46][6]. Wraz z polskimi wojskami przekroczył granicę i pod wodzą pułkownika Wojciecha Komorowskiego wziął udział w bitwie pod Poryckiem na Wołyniu 2–3 listopada 1863^{[46][3][4][18][5][7][31]}. Po wycofaniu się sił polskich do granicy wraz z większością powstańców został aresztowany przez austriackich huzarów^{[46][3][4][18][5][7]}. Został osadzony w więzieniu w Sokalu, skąd krótkotrwale zbiegł, lecz wkrótce potem został schwytany w domu, gdzie się ukrywał^{[46][18][6][7]}. Tego samego dnia uciekł po raz drugi, po czym przedostał się do Lwowa^[46]. Tam na zlecenie ukrywającego się na wsi płk. Komorowskiego działał wraz z Izydorem Dzieduszyckim na rzecz organizacji nowego oddziału powstańczego i werbował ochotników^[46]. Wskutek działań prowokatora o nazwisku Redl został aresztowany wraz z Dzieduszyckim przez policję^[47][6]. Początkowo był przytrzymywany na policji, a następnie przez okres pół roku jako więzień stanu był osadzony w więzieniu Karmelitów^{[48][29][18][49][3][4][6][7]}. Po zwolnieniu w 1864 był objęty dozorem policyjnym^{[29][18][49][3][4][6][7][31]}. Jego młodszy brat Leon zmarł wskutek ran odniesionych w powstaniu^[50][9][31]. Inny powstaniec styczniowy hr. Władysław Tarnowski napisał wiersz zatytułowany Do Władysława Zwierkowskiego i Filipa Kahanego i opublikowany w tomiku pt. Krople czary (wydany w Lipsku w 1865), którego pierwsze wersy brzmią: „O wy! o jednem ramieniu / Straciwszy drugie wśród boju / Nie pozostali w spokoju (...)”^[51]. Władysław Zwierkowski podczas walk w 1863 stracił lewą rękę, po czym też był leczony w Tarnowie, a potem również powrócił w szeregi żuawów^[52].

Po odzyskaniu wolności kształcił się w Szkole Gospodarstwa Wiejskiego w Dublanach, której został absolwentem^{[5][6][7][53]}. Poślubił Alinę Mieloch Drozdowską herbu Jastrzębiec (córka jego powstańczego towarzysza)^[6][53][54]. Przez pewien czas był zarządcą majątku swojego teścia na ziemi litewskiej^[6][7]. Po wprowadzeniu autonomii galicyjskiej (1867) od około 1871 do około 1880 był członkiem oddziału sanocko-lisko-brzozowsko-krośnienskiego C. K. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego^{[55][56][57][58][59][60][61][62][63]}. Od około 1876 do około 1880 pełnił funkcję zastępcy członka C. K. Powiatowej Komisji Szacunkowej w Krośnie^{[64][65][66][67]}. W latach 70. był agronomem w Krościenku^[68]. Według stanu z 1880 był właścicielem dóbr ziemskich w Krasnej pod Krosnem^[54].

Od 1880 był zatrudniony na stanowisku urzędniczym w Ordynacji Łańcuckiej Potockich, pełniąc funkcję zastępcy skarbu i w charakterze pełnomocnego namiestnika skarbu^{[3][4][6][5][7][53]} (w 1895 określony jako zastępca ordynacji^[69], a w 1905 jako przełożony obszaru dworskiego w Łańcucie^[70], w 1913 jako zarządca dóbr^[18], a wkrótce po śmierci emerytowany zastępca dóbr^[49]). Od tego czasu mieszkał w Łańcucie^[5][6]. Z rodziną zamieszkiwał w domu wybudowanym w 1904^[53]. W tym mieście udzielał się w życiu społecznym, kulturalnym i narodowym^[5]. Od 1886 był prezesem miejscowego Towarzystwa Kasyna^[5][6]. Był w grupie zaprzysiężonych taksatorów dóbr przy C. K. Sądzie Obwodowym w Rzeszowie po raz pierwszy od około 1892 do około 1898^{[71][72][73][74][75][76]} oraz po raz drugi od około 1911 do co najmniej 1914^[77][78][79]. Był działaczem łańcuckiego gniazda Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, członkiem komisji teatralnej^[80], a od 1896 prezesem tegoż gniazda^[5][6]. Został zastępcą członka dyrekcji ukonstytuowanego 16 grudnia 1905 Banku Ziemskiego w Łańcucie^[70].

11 marca 1903 spisał swoje wspomnienia powstańcze, które zatytułowane Dzieje Żuawa zostały wydane w 1903 w publikacji pt. W czterdziestą rocznicę powstania styczniowego 1863-1903 pod redakcją Bronisława Szwarcego^[81] i były też drukowane w dzienniku „Rzeszowianin” w tym samym roku^{[82][83][84][85][86][87]}. Swoje doświadczenia powstańcze spisał i wydał w 1913 pod tytułem Pamiętnik Żuawa^[7]. Był też autorem tekstu Modlitwy powstańca^[11]. Do końca życia był członkiem Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania z r. 1863-4^[88].

W 1898 został uznany przynależnym do gminy Sanok^[89]. Zmarł 20 listopada 1915^[90][91][49] w Łańcucie (we współczesnych opracowaniach podano błędnie dzień 25 listopada^[c][5][6]). Został pochowany na cmentarzu w Łańcucie (obecnie cmentarz komunalny przy ulicy Ignacego Mościckiego; sektor B2, rząd 14, miejsce 1)^[5][92][93]. Obok spoczęła jego żona Alina (zm. 1923)^[94]. Filip i Alina mieli dziewięcioro dzieci: Józefę Janinę (w domu zwaną Inią, ur. 24.07.1877 - zm. 27 lutego 1909), Czesława Konrada (ur. w Sanoku 11.1879 – zm. w wieku 8 miesięcy 29.03.1880 na zapalenie oskrzeli), Wandę (ur. 1880 – zm.1966), Zofię Marię (ur. 22.08.1882 w Łańcucie – zm. 1940), Zdzisława Witolda (ur. w Łańcucie 17.05.1884 – zm. 1933), Elżbietę Helenę (w domu zwaną Elżunią, ur. 21.04.1886 w Łańcucie – zm. 1974), Aldonę (ur. 1889 – zm. 1961), Irenę (ur. 1891 – zm. 1945) i Ludwika (ur./zm. 25.08.1894 - zmarł przy porodzie ochrzczony z wody przez położną Józefę Śliwińską)^[95]. Willę należącą niegdyś do Filipa Kahane w 1989 zakupił Andrzej Reizer, który dokonał jej remontu i przekształcił w lokal o charakterze gastronomicznym i hotelowym^[53]. Od tego czasu obiekt zyskał przydomek „Pałacyk”^[5][6]. Budynek został wpisany do wojewódzkiej ewidencji zabytków^[53].

• Filip Kahane: Dzieje Żuawa. W: W czterdziestą rocznicę powstania styczniowego 1863-1903. Bronisław Szwarce (red.). Lwów: Komitet Wydawniczy, 1903, s. 160–170.
• Stanisław Grzegorzewski: Wspomnienia osobiste z Powstania 1863 roku. Lwów: Towarzystwo Wydawnicze, 1903, s. 1–261.
• Karol Kalita: Ze wspomnień krwawych walk. Lwów: Słowo Polskie, 1913, s. 1–168.
• IX. Od reakcyi do konstytucyi (1849-1868). „Rok 1863”. W: Majer Bałaban: Dzieje Żydów w Galicyi i w Rzeczypospolitej Krakowskiej 1772-1868. Lwów: Księgarnia Polska Bernarda Połonieckiego, 1916, s. 176–212.