Erebus

Erebus
Mount Erebus
Terytorium	Antarktyka
Położenie	Wyspa Rossa
Pasmo	brak
Wysokość	3794 m n.p.m.
Wybitność	3794 m
Pierwsze wejście	1908; Edgeworth David
• zimowe	1995
	Dane wulkanu
Rok erupcji	2022
Typ wulkanu	stratowulkan
Aktywność	czynny
	Położenie na mapie Antarktyki Erebus
	77°31′47″S 167°09′12″E/-77,529722 167,153333
	Multimedia w Wikimedia Commons

Erebus – wulkan czynny u wybrzeża Antarktydy Wschodniej, na Wyspie Rossa (na Morzu Rossa) o wysokości 3794 m n.p.m.^[2] Jest to najaktywniejszy wulkan w Antarktyce; ostatnia jego erupcja miała miejsce w 2022 roku.

Charakterystyka

Zdjęcie satelitarne wulkanu z widocznym jeziorem lawowym

Erebus to duży stratowulkan pokryty przez lodowce, największy z wulkanów tworzących Wyspę Rossa u wybrzeża Ziemi Wiktorii (pozostałe to wygasłe Mount Terror i Mount Bird). Wulkan zaczął się formować około 1,3 miliona lat temu, w plejstocenie^[3]. Fonolitowy stożek wulkanu zmodyfikowało powstanie jednej lub dwóch generacji kalder, z których najmłodsza, późnoplejstoceńska, sięga do wysokości 3200 m n.p.m. Wznosi się w niej najmłodszy stożek, zwieńczony eliptycznym kraterem o wymiarach 500 × 600 m. Krater ma głębokość 110 m, znajduje się w nim wewnętrzny krater o średnicy 250 m, zawierający na dnie stałe jezioro lawowe, jedno z czterech istniejących na Ziemi^[2].

Aktywność wulkaniczna Erebusa jest znana od 1841, kiedy to wulkan został odkryty. Jest ona stale obserwowana od 1972, przeważnie przejawia się w istnieniu jeziora lawowego i małych erupcjach, od czasu do czasu zdarzają się erupcje strombolijskie, wyrzucające bomby wulkaniczne^[2].

Prócz wulkanizmu Erebus przejawia także związaną z nim aktywność geotermalną, na jego zboczach istnieją fumarole, których wyziewy zamarzają w zimnym antarktycznym powietrzu, tworząc wieże lodowe osiągające 10 m wysokości^[3].

Historia

W 1841 odkrył go szkocki badacz James Clark Ross. Nazwa wulkanu pochodzi od jednego z okrętów odkrywcy o nazwie HMS Erebus^[3]^[4].

W 1908 grupa dowodzona przez Edgewortha Davida z ekspedycji Nimroda jako pierwsza zdobyła szczyt Erebusa^[5].

W grudniu 1912 górę badała ekspedycja Terra Nova, pod dowództwem Scotta. Członkowie wyprawy sporządzili mapy i pobrali próbki geologiczne. Dwa obozy tej wyprawy znajdują się na liście historycznych miejsc i pomników w Antarktyce (nr 89 i 90)^[6].

W 1979 na wulkanie miała miejsce katastrofa lotu Air New Zealand 901. Samolot rozbił się na zboczu Erebusa. Śmierć poniosło 257 osób znajdujących się na pokładzie. Na liście historycznych miejsc i pomników Antarktydy znajduje się stalowy krzyż, upamiętniający tę katastrofę (nr 73)^[6].

Ochrona

Aktywny geotermicznie obszar Tramway Ridge, położony 1,5 km na północny wschód od głównego krateru, był objęty ochroną jako szczególnie chroniony obszar Antarktyki nr 130 (Tramway Ridge) o powierzchni 4 ha^[7]. W 2014 zatwierdzono nowy plan ochrony przyrody; obszar Tramway Ridge został włączony w skład nowego szczególnie chronionego obszaru Antarktyki nr 175 (high altitude geothermal sites of the Ross Sea region). Obejmuje on również fragmenty szczytów wulkanów Mount Melbourne i Mount Rittmann, gdzie także występuje aktywność geotermalna^[8]. Prócz basenu Morza Rossa jedynym miejscem na Antarktydzie, w którym stwierdzono aktywność geotermiczną na dużej wysokości, jest szczyt Mount Berlin^[9].

Obszar Tramway Ridge, dzięki podwyższonej temperaturze gruntu (do 75 °C na głębokości 4 cm) i dostępności ciekłej wody, pozwala na istnienie nietypowych społeczności mikroorganizmów, a około 16% chronionego obszaru porasta widoczna roślinność. Wstęp do północnej części chronionego obszaru jest zabroniony^[9].

Przypisy

↑ Antarctica Ultra-Prominences. Peaklist, 1988. [dostęp 2015-07-09]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Erebus. [w:] Global Volcanism Program [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-04-20]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Olivia Judson. Antarctica’s Mount Erebus. „National Geographic”, lipiec 2012. (ang.).
↑ Mount Erebus
↑ Sir Tannatt Edgeworth David (known as ‘The Prof’ or ‘The Professor’) (1858–1934). Australian Antarctic Division, 2011-09-30. [dostęp 2015-07-09].
↑ ^a ^b List of Historic Sites and Monuments approved by the ATCM (2013). Secretariat of the Antarctic Treaty, 2013. [dostęp 2015-07-09]. (ang.).
↑ Management Plan for Antarctic Specially Protected Area No. 130: Tramway Ridge, Mt. Erebus, Ross Island. National Science Foundation. [dostęp 2015-07-09].
↑ Measure 13 (2014) – ATCM XXXVII – CEP XVII, Brasilia. Antarctic Treaty Secretariat. [dostęp 2015-07-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-23)]. (ang. • hiszp. • niem. • ros.).
↑ ^a ^b Management Plan for Antarctic Specially Protected Area No. 175: High Altitude Geothermal sites of the Ross Sea region. Antarctic Treaty Secretariat, 2014. [dostęp 2015-07-09].

Linki zewnętrzne

Mount Erebus Volcano Observatory. erebus.nmt.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-28)].

[ultra-1] Antarctica Ultra-Prominences. Peaklist, 1988. [dostęp 2015-07-09]. (ang.).

[volcano-2] Erebus. [w:] Global Volcanism Program [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-04-20]. (ang.).

[ng-3] Olivia Judson. Antarctica’s Mount Erebus. „National Geographic”, lipiec 2012. (ang.).

[USGS-4] Mount Erebus

[Edgeworth-5] Sir Tannatt Edgeworth David (known as ‘The Prof’ or ‘The Professor’) (1858–1934). Australian Antarctic Division, 2011-09-30. [dostęp 2015-07-09].

[HSM-6] List of Historic Sites and Monuments approved by the ATCM (2013). Secretariat of the Antarctic Treaty, 2013. [dostęp 2015-07-09]. (ang.).

[ASPA_130-7] Management Plan for Antarctic Specially Protected Area No. 130: Tramway Ridge, Mt. Erebus, Ross Island. National Science Foundation. [dostęp 2015-07-09].

[measure13-8] Measure 13 (2014) – ATCM XXXVII – CEP XVII, Brasilia. Antarctic Treaty Secretariat. [dostęp 2015-07-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-23)]. (ang. • hiszp. • niem. • ros.).

[ASPA_175-9] Management Plan for Antarctic Specially Protected Area No. 175: High Altitude Geothermal sites of the Ross Sea region. Antarctic Treaty Secretariat, 2014. [dostęp 2015-07-09].

[1]