Bitwa pod Iłżą (1831)

Bitwa pod Iłżą
	powstanie listopadowe
Czas	9 sierpnia 1831
Miejsce	Iłżą
Terytorium	Królestwo Polskie
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
powstańcy listopadowi	Imperium Rosyjskie
Dowódcy
gen. Samuel Józef Różycki	gen. Ksenofont Kwitnicki
Siły
Oddział Różyckiego Samuela liczył 1536 w składzie: baon strzelców celnych Grothusa – 270 sztucerów, baon strzelców Kwiatkowskiego – 260 kb., baon sieczny 22 pp mjra Szumskiego – 480 kos, Wzmocniona kp Legii pieszej Galicyjskiej kpt Hanowski – 76 kb., pułk Jazdy Wołyńskiej ppłk Karola Różyckiego - 450 lanc i szabel	3 000 żołnierzy i 6 armat w tym pułk kawalerii Dragonów Noworosyjskich (6 szw.), dwa baony strzelców z 19 pułku Jegrów Kinburskich, półbateria z 24 baterii artylerii konnej
Straty
ok. 30	ok. 160 i 70 jeńców
	Położenie na mapie Guberni Królestwa Polskiego (1904) miejsce bitwy
	51°09′44″N 21°14′13″E/51,162222 21,236944

Bitwa pod Iłżą – zwycięska dla powstańców bitwa powstania listopadowego w miejscowości Iłża i na przedpolu tego miasta 9 sierpnia 1831 roku.

Wojskami Polskimi dowodził gen. Samuel Józef Różycki (1,5 tys. żołnierzy). Wojskami rosyjskimi gen. Ksenofont Kwitnicki (3 tys. żołnierzy).

Carski generał Fiodor Rydygier, przeprawiwszy się przez Wisłę pod Puławami, maszerował z 20-tysięczną armią na Opatów. Polacy w sile około 2 tysięcy ludzi wyruszyli z Końskich w stronę Iłży celem spotkania się z wojskiem rosyjskim. Nieprzyjaciel pierwszy zajął okolicę, natomiast Polacy pierwsi przybyli do Iłży 8 sierpnia 1831 prowadzeni przez gen. Samuela Różyckiego. Rydygier, otrzymawszy wiadomość o nadchodzących powstańcach, wysunął do Iłży kilka szwadronów dragonów i kozaków oraz baterię konnej artylerii wsparte dwoma batalionami piechoty jako straż przednią, którą dowodził generał Ksenofont Kwitnicki. Samuel Różycki obsadził Iłżę strzelcami celnymi Grothusa, dwa bataliony piechoty rozstawił po ogrodach i pod miastem. Na lewo od miasta ustawiono ukrytych kosynierów z 22 pp, a pułk jazdy wołyńskiej w szerokim szpalerze na płaskowzgórzu. Na prawym skrzydle piechota pod dowództwem Gajewskiego wysłana w stronę północną od miasta do Krzyżanowic z zadaniem pozorowania ucieczki w stronę miasta, starała się wciągnąć nieprzyjaciela do Iłży. Ten widząc cofających się Polaków szedł w pułapkę. Artyleria rosyjska rozpoczęła ostrzał miasta, podpalając dzwonnicę. Jegrzy i kozacy wpadli na rynek, ale wtedy ze wszystkich okolicznych domów rozległy się salwy ognia. Pozorujący ucieczkę natomiast, okrążywszy miasto, wpadli z dwóch stron na broniących, a następnie uciekających Rosjan, chwytając wielu jeńców. Powstańcy Legii pieszej pod dowództwem Henryka Bogdańskiego bronili się dzielnie przy kościele, śpiewając Jeszcze Polska nie zginęła. Również na północ od miasta, w wąwozie Zuchowieckim, doszło do starcia pułku jazdy wołyńskiej z dragonami noworosyjskimi. Raniony podpułkownik Karol Różycki powalił w konnym pojedynku mjra Heninga. Jeszcze podpułkownik dragonów Hewes próbował poprowadzić wojsko do kontrnatarcia, ale padł przebity lancą. Śmierć dowódców i krzyżowy ogień spowodowały szybki odwrót Rosjan w kierunku lasu za Chwałowicami. Różycki korzystając z zamieszania w szeregach wroga po zwycięskiej bitwie, odszedł swobodnie do Szydłowca.

Bibliografia

Mała Encyklopedia Wojskowa, 'Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1967, Wydanie I, Tom 2
Edmund Callier: Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831. Poznań: Drukarnia Dziennika Poznańskiego, 1887, s. 4-5.
Aleksander Puzyrewski, Wojna polsko – ruska 1831 r., Warszawa 1899 r.
Wasilij Aleksandrowicz Potto, „Istorija Noworossijskogo dragunskogo połka 1803-1865”, Sankt-Petersburg 1866.