Baku

Miasto Wewnętrzne, pałac szachów Szyrwanu i baszta Dziewicza w Baku^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
	; Pałac szachów Szyrwanu
Państwo	Azerbejdżan
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	IV
Numer ref.	958
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2000; na 24. sesji
Obiekt zagrożony	2003–2009
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Baku
*Bakı*
Herb	Flaga
	Przydomek: Küləklər şəhəri („miasto wiatrów”)
Państwo	Azerbejdżan
Data założenia	V wiek
Burmistrz	Eldar Azizov
Powierzchnia	2130 km²
Wysokość	-28 m n.p.m.
Populacja (2018); • liczba ludności; • gęstość	; 2 262 600; 1050 os./km²
Nr kierunkowy	+994
Kod pocztowy	AZ1000, AZ1002, AZ1006, AZ1044, AZ1063, AZ1072
Tablice rejestracyjne	10
Podział miasta	12 rejonów
	Położenie na mapie Azerbejdżanu Baku
	40°23′N 49°52′E/40,383333 49,866667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Baku (azer. Bakı b ɑ ˈ c ɯ) – stolica i największe miasto Azerbejdżanu, najstarszy i największy port nad Morzem Kaspijskim. Znajduje się we wschodniej części kraju, na Półwyspie Apszerońskim. Położone jest na wysokości 28 m poniżej poziomu morza, będąc tym samym najniżej położoną stolicą świata oraz największym miastem położonym poniżej poziomu morza. W 2009 roku Baku zamieszkane było przez ponad 2 miliony mieszkańców, co stanowiło niemal 1/4 populacji Azerbejdżanu^[2].

W latach 1917–1920 w Baku funkcjonowała polska placówka o charakterze konsularnym.

Etymologia nazwy

Nazwa miasta pochodzi od perskiego Badkube, oznaczającego „uderzenie wiatru”, w związku z częstymi i silnymi wiatrami północno-zachodnimi nawiedzającymi ten obszar.

Geografia

Położenie

Położone w południowej części Półwyspu Apszerońskiego, na zachodnim brzegu Morza Kaspijskiego (Zatoka Bakijska). Położone w pobliżu pól naftowych.

Klimat

Baku znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego półpustynnego (Klasyfikacja klimatów Köppena: BSk), z ciepłymi i suchymi latami oraz czasami wilgotnymi zimami. Silne wiatry występują przez cały rok. Blisko 10 dni rocznie, średnio po trzy w grudniu, styczniu i lutym mogą wystąpić opady śniegu.

Średnia temperatura i opady dla Baku
Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C]	6,6	6,3	9,8	16,4	22,1	27,3	30,6	29,7	25,6	19,6	13,5	9,7	18,1
Średnie dobowe temperatury [°C]	4,4	4,2	7,0	12,9	18,5	23,5	26,4	26,3	22,5	16,6	11,2	7,3	15,1
Średnie temperatury w nocy [°C]	2,1	2,0	4,2	9,4	14,9	19,7	22,2	22,9	19,4	13,6	8,8	4,8	12,0
Opady [mm]	21	20	21	18	18	8	2	6	15	25	30	26	210
Średnia liczba dni z opadami	6	6	5	4	3	2	1	2	2	6	6	6	49
Średnie usłonecznienie [h]	90	89	124	195	257	294	313	282	222	146	93	102	2207
Źródło: Światowa Organizacja Meteorologiczna^[3], HKO^[4] (dane z lat 1971–1990)

Stosunki wodne

Na terenie Baku położone jest jezioro Böyükşor, największe na Półwyspie Apszerońskim^[5]

Podział administracyjny

Baku dzieli się na 12 rejonów:

Binəqədi
Nizami
Nərimanov
Nəsimi
Pirallahı
Qaradağ
Sabunçu
Suraxanı
Səbail
Xətai
Xəzər
Yasamal

Historia

Pierwsza wzmianka o osadzie na terenie dzisiejszego Baku pochodzi z II w.

XII w. – stolica chanatu Szyrwanu
XV–XVI w. – rezydencja władców z dynastii Szyrwanszachów
1509 – przyłączone do państwa perskiego (państwa Safawidów)
1747 – odrębny chanat azerbejdżański
1806 – pod panowaniem Rosji
1859 – miasto gubernialne
1917 – rządy przejęła tu Rada Delegatów Robotniczych
1918 – powstanie i upadek bolszewickiej Komuny Bakijskiej
1918 – 1920 powstanie Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu, ostatecznie przyłączonej do Rosji Radzieckiej
1920 – 1991 stolica Azerbejdżańskiej SRR
20 stycznia 1990 – wojskowa pacyfikacja Baku wymierzona w rozwijający się azerski ruch antykomunistyczny i niepodległościowy – Czarny Styczeń. Ofiarą interwencji oddziałów armii radzieckiej padają 132 przypadkowe osoby cywilne, ponad 600 jest rannych^[6]
1991 – po rozpadzie ZSRR, stolica niezależnego Azerbejdżanu
2012 – miasto gościło 57. Konkurs Piosenki Eurowizji w specjalnie zbudowanej na potrzeby Eurowizji hali widowiskowo-sportowej Baku Crystal Hall.

Zabytki i atrakcje turystyczne

Miasto Wewnętrzne (azer. İçəri Şəhər) – otoczona murami najstarsza część miasta z IX wieku. Wewnątrz znajdują się m.in.:
- Meczet Muhammada z 1078, zwany od XVIII w. „Złamaną Wieżą” (azer. Sınıqqala)
- Meczet Piątkowy z 1899 r.
- Baszta Dziewicza (azer. Qız qalası) – XII wiek
- Pałac Szachów Szyrwanu (azer. Şirvanşahlar Sarayı) – XIV-XVII wiek
Świątynia Ognia Ateszgah (azer. Atəşgah) w podbakijskiej miejscowości Surachany (azer. Suraxanı) – zrekonstruowana w XVII-XVIII wieku
Meczet Taza Pir w Baku – największy meczet w mieście, zbudowany w latach 1905–1914
cerkiew św. Michała Archanioła
cerkiew ormiańska – XVIII wiek (zamknięta i niedostępna do zwiedzania od czasu wojny z Armenią)
dworzec kolei elektrycznej „Sabunczyński” z 1928
Azerbejdżańskie Narodowe Muzeum Sztuki
Azerbejdżańskie Narodowe Muzeum Dywanów
Muzeum Historii Azerbejdżanu w dawnej rezydencji Zeynalabdina Tagijewa, którą projektował polski architekt Józef Gosławski
Muzeum Miniaturowych Książek (azer. Miniatür Kitab Muzeyi)
Muzeum Literatury Azerbejdżańskiej im. Nizamiego
Aleja Szahidów – aleja-mauzoleum poległych bohaterów wojny z Armenią i zabitych przez Armię Radziecką w 1990.
Baku. Baszta Dziewicza

Nauka i oświata

Baku jest głównym ośrodkiem naukowym kraju. Znajduje się tu wiele uniwersytetów, m.in.:

Sport

W Baku, w latach 2011–2015, rozgrywany był kobiecy turniej tenisowy, Baku Cup, zaliczany do rozgrywek cyklu WTA Tour. W 2015 roku w Baku odbyły się pierwsze Igrzyska Europejskie. W 2016 roku w Baku odbył się wyścig Formuły 1 – Grand Prix Europy, a od 2017 odbywa się Grand Prix Azerbejdżanu. W 2021 roku w Baku odbyły się mecze Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2020.

W mieście działa też kilka klubów piłkarskich:

Transport

Około 20 kilometrów na wschód od centrum znajduje się port lotniczy im. Heydəra Əliyeva – największy węzeł lotniczy Azerbejdżanu.

W mieście znajduje się stacja kolejowa zapewniająca połączenia międzynarodowe i krajowe.

Baku posiada dwie linie metra, oraz wiele autobusowych. Tramwaje i trolejbusy zlikwidowano odpowiednio w 2004 i 2006 roku.

Polonia

Centrum Polskiej Kultury „Polonia”
Polonia–Azerbejdżan Wspólnota Polska
Rzymskokatolickie Towarzystwo Dobroczynności i Katolicka Wspólnota Polska^[7].

Miasta partnerskie

Galeria

Baku
Ogniste Wieże
Azersu Tower

Przypisy

↑ Bakı şəhəri – Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi. stat.gov.az. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-16)]. (azer.)..
↑ The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan [online], 14 listopada 2009 [dostęp 2017-06-07] [zarchiwizowane z adresu 2009-11-14] .
↑ Baku. World Weather Information Service – Światowa Organizacja Meteorologiczna.
↑ Climatological Normals of Baku. weather.gov.hk. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-19)]. – HKO.
↑ Sevinj Hajiyeva, Tarana Aliyeva, Mahlunga Yusifova. The ecological state of Boyuk Shor lake of Azerbaijan. „Environmental Monitoring and Assessment”. 192 (780), 2020. Springer. DOI: 10.1007/s10661-020-08762-9. ISSN 1573-2959. (ang.).
↑ P. Kwiatkiewicz: Przemiany polityczne w Azerbejdżanie. Od republiki radzieckiej do współczesnego państwa. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2013, s. 172. ISBN 978-83-7780-532-9.
↑ Baza organizacji i instytucji polskich i polonijnych za granicą. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2018-08-12].

Bibliografia

Wikipedia

Zobacz multimedia związane z tematem:
Baku

Igor Abrosimow: Советская Россия: 1917–1991 – государство, политика, экономика, наука, культура, литература, искусство. proza.ru, 2009.
Encyklopedia Audiowizualna Britannica – Geografia I, RafałR. Jasiulewicz (red.), LeszekL. Baraniecki, Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2006, ISBN 83-60563-07-1, ISBN 978-83-60563-07-6, ISBN 83-60563-04-7, ISBN 978-83-60563-04-5, ISBN 1-59339-330-X, ISBN 978-1-59339-330-4, OCLC 838992809 .
Andrzej Chodubski: „Aktywność kulturalna Polaków w Azerbejdżanie w XIX i na początku XX wieku”, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego”, nr 71/1986
Ryszard Badowski: „Polscy architekci w Baku na przełomie XIX i XX wieku”, [w:] „Polacy w Azerbejdżanie” pod red. Edwarda Walewandra, Instytut Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL Lublin 2003
Andrzej Chodubski: „Polacy w Azerbejdżanie”, Wydawnictwo Adam Marszałek Toruń 2004

[6] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[7] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[Azstat-1] Bakı şəhəri – Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi. stat.gov.az. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-16)]. (azer.)..

[2] The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan [online], 14 listopada 2009 [dostęp 2017-06-07] [zarchiwizowane z adresu 2009-11-14] .

[3] Baku. World Weather Information Service – Światowa Organizacja Meteorologiczna.

[4] Climatological Normals of Baku. weather.gov.hk. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-19)]. – HKO.

[Hajiyeva-5] Sevinj Hajiyeva, Tarana Aliyeva, Mahlunga Yusifova. The ecological state of Boyuk Shor lake of Azerbaijan. „Environmental Monitoring and Assessment”. 192 (780), 2020. Springer. DOI: 10.1007/s10661-020-08762-9. ISSN 1573-2959. (ang.).

[8] P. Kwiatkiewicz: Przemiany polityczne w Azerbejdżanie. Od republiki radzieckiej do współczesnego państwa. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2013, s. 172. ISBN 978-83-7780-532-9.

[9] Baza organizacji i instytucji polskich i polonijnych za granicą. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2018-08-12].

[1]

Rejony	Ağcabədi Ağdam Ağdaş Ağstafa Ağsu Astara Apszeron Balakən Beyləqan Bərdə Biləsuvar Cəbrayıl Cəlilabad Daşkəsən Dəvəçi Füzuli Gədəbəy Goranboy Göyçay Göygöl Hacıqabul Xaçmaz Xızı Xocalı Xocavənd İmişli İsmayıllı Kəlbəcər Kürdəmir Qax Qazax Qəbələ Qobustan Quba Qubadlı Qusar Laçın Lenkoran Lerik Masallı Neftçala Oğuz Saatlı Sabirabad Salyan Samux Siyəzən Szeki Şamaxı Şəmkir Şuşa Tərtər Tovuz Ucar Yardımlı Yevlax Zaqatala Zəngilan Zərdab
Miasta wydzielone	Baku Gandża Xankəndi Lenkoran Mingeczaur Naftalan Nachiczewan Sumgait Szeki Szyrwan Şuşa Yevlax
Nachiczewańska Republika Autonomiczna	Babək Culfa Kəngərli Ordubad Şahbuz Sədərək Şərur