Bajki Babci Gąski

Bajki Babci Gąski

Contes de ma Mère l’Oye

Ilustracja frontyspisowa w pierwszym wydaniu baśni Perraulta (1697)
Autor	Charles Perrault
Typ utworu	zbiór baśni
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Paryż
Język	francuski
Data wydania	1697
Wydawca	Claude Barbin
Multimedia w Wikimedia Commons

Bajki Babci Gąski (fr. Contes de ma Mère l’Oye^[1]) – popularne określenie przypisywanego Charles’owi Perraultowi zbioru barokowych baśni, który ukazał się w 1697 pod tytułem Histoires ou contes du temps passé (Historie albo baśnie z dawnych czasów).

Mimo że pierwotny tytuł był inny, w powszechnej świadomości utrwaliło się sformułowanie Contes de ma Mère l’Oye, które pojawiło się na otwierającej zbiór ilustracji frontyspisowej. W XVII-wiecznej Francji stanowiło ono zwyczajowe określenie nieprawdopodobnych, niegodnych uwagi opowieści i bajek opowiadanych dzieciom, synonim conte de Peau d’Âne (bajka o Oślej Skórze) i conte de vieille (bajka starej baby)^[2]. Postać Matki Gęsi wywodziła się prawdopodobnie z archetypu groteskowej, gadatliwej staruchy. Często też kojarzona jest z Bertą o Wielkich (gęsich?) Stopach, matką Karola Wielkiego, która jest bohaterką legend realizujących baśniowy wątek ATU 403 (Fałszywa narzeczona)^[3].

Polskie określenie Bajki Babci Gąski wywodzi się z tytułu pierwszego pełnego przekładu zbioru, którego w 1961 roku dokonała Hanna Januszewska.

Zbiór wydany został w okresie, gdy baśnie (contes de fées) stały się niezwykle modnym gatunkiem na paryskich salonach, a chociaż często stylizowane były na utwory dziecięce (lub częściej nawet dziecinne), dostarczały rozrywki przede wszystkim dorosłym. Inspirację do nich czerpano prawdopodobnie z obiegowych wątków ustnych, ale także z wcześniejszych zbiorów włoskich autorstwa Giovanfrancesca Straparoli i Giambattisty Basilego.

Już w 1694 roku ukazała się wierszowana Peau d’Âne (Ośla skórka) Perraulta. Prawdopodobnie rok później powstał iluminowany rękopis, zawierający pięć baśni prozą (Śpiąca królewna, Czerwony Kapturek, Sinobrody, Kot w butach, Wróżki) oraz dedykację dla Elżbiety Charlotty Orleańskiej, napisaną rzekomo przez Pierre’a Perraulta Darmancoura, siedemnastoletniego wówczas syna Charles’a Perraulta. Otwierająca zbiór baśń o śpiącej królewnie została opublikowana w nieco dłuższej wersji w 1696 roku w czasopiśmie Mercure galant. Wreszcie w 1697 roku ukazał się drukiem zbiór Histoires ou contes du temps passé. Zawierał on zredagowane wersje dedykacji i pięciu baśni znanych z rękopisu oraz trzy nowe teksty: Kopciuszka, Knypsa z czubkiem i Paluszka. Pierwsze wydanie, w którym jako autor podany został monsieur Perrault, a nie jego syn Pierre Darmancour, pochodzi z 1707 roku.

W XIX wieku, na fali romantycznego zainteresowania folklorem, baśnie Perraulta zaczęto cenić jako rzekome opracowania wątków ludowych. Wykształcony wówczas obraz Perraulta-protoetnografa, choć daleki od prawdy, funkcjonuje do dzisiaj w powszechnej świadomości^[4][5][6].

W tym samym okresie baśnie Perraulta zostały uznane za klasyczne arcydzieło literatury dla dzieci. W 1867 ukazało się wydanie z 41 rycinami Gustave’a Dorégo. Po dziś dzień baśnie Perraulta uważane są za część kanonu literatury dziecięcej, ale same teksty znane są przeważnie z uproszczonych adaptacji lub okrojonych wersji, pozbawionych wierszowanych morałów, które pierwotnie kończyły każdy z utworów^[7][8].

Cykl stał się inspiracją do suity Moja matka gęś (1908) Maurice’a Ravela.

W skład zbioru baśni wchodzą:

• La Belle au bois dormant (Śpiąca królewna)
• Le Petit Chaperon rouge(Czerwony Kapturek)
• La Barbe bleue (Sinobrody)
• Le Maître chat ou le Chat botté (Kot w butach)
• Les Fées (Wróżki)
• Cendrillon ou la Petite Pantoufle de verre (Kopciuszek)
• Riquet à la Houppe (Knyps z czubkiem)
• Le petit Poucet (Paluszek)

Pierwsze polskie przekłady opatrzone nazwiskiem Perraulta, autorstwa Haliny Bokserówny, ukazały się w latach dwudziestych. Były to tłumaczenia pojedycznych baśni, wydane w formie cienkich broszurek.

W 1961 roku ukazał się przekład Hanny Januszewskiej zatytułowany Bajki Babci Gąski (Warszawa: Czytelnik). Oprócz ośmiu baśni zawartych w oryginalnym zbiorze Histoires ou contes du temps passé zawierał następujące teksty:

• Sprytna księżniczka, czyli przygody Filutki – przekład baśni L’Adroite Princesse ou Les Aventures de Finette autorstwa pisarki Marie-Jeanne L’Héritier de Villandon, kuzynki Perraulta. Baśń ta była od XVIII wieku mylnie przypisywana Perraultowi w wydaniach francuskich.
• Ośla skórka – przekład XVIII-wiecznej prozatorskiej adaptacji baśni Perraulta. Wydana w 1694 roku Peau d’Âne tego autora miała formę wierszowaną.
• Śmiechu warte życzenia – przekład bajki-fabliau Perraulta Les Souhaits ridicules, wydanej w 1694 roku wraz z Peau d’Âne i nowelą Grisélidis.

Znacznie większą popularność niż przekład Januszewskiej zyskała swobodna adaptacja jej autorstwa, która ukazała się po raz pierwszy w 1971 roku pod tytułem Bajki (Warszawa: Nasza Księgarnia). Zawiera ona opracowania siedmiu baśni wydanych w 1697 roku (bez Sinobrodego) i adaptację Oślej Skórki.

W 2010 roku ukazał się przekład Barbary Grzegorzewskiej pod tytułem Baśnie, czyli opowieści z dawnych czasów (Kalisz: Martel, zawierający osiem baśni z pierwotnego wydania.

Ponadto ukazały się następujące tłumaczenia:

• Śpiąca królewna, tłum. anonimowe, 2002 (b.m.: Sara)
• Tomcio Paluszek, tłum. anonimowe, 2002 (b.m.: Sara)
• Kopciuszek, tłum. Zofia Beszczyńska, 2015 (Poznań: Media Rodzina)

Pozostałe dostępne na rynku polskim wydania sygnowane nazwiskiem Perraulta to mniej lub bardziej swobodne adaptacje, nie zawsze oparte na oryginalnym tekście francuskim.

• Barbara Kaczyńska W poszukiwaniu utraconych morałów. Tłumaczenie moralités w baśniach Charles’a Perraulta na przykładzie wybranych tekstów polskich, "Dzieciństwo. Literatura i Kultura" 1, nr 2, 2019, s. 12-35
• Marc Soriano, Les Contes de Perrault. Culture savante et traditions populaires, Gallimard, Paris 1968.
• Monika Woźniak, Jak to z Kotem w butach było. Baśnie Charles’a Perraulta w przekładzie i w adaptacji Hanny Januszewskiej, "Przekładaniec" 22-23, 2011, s. 59-79
• Roger Zuber, Les Émerveillements de la raison. Classicismes littéraires du XVIIe siècle française, Klincksieck, Paris 1997.

Zobacz galerię związaną z tematem: Bajki Babci Gąski

• Baśń
• baśnie Andersena
• baśnie braci Grimm
• Księga tysiąca i jednej nocy
• literatura dla dzieci i młodzieży

• Bajki Babci Gąski na znaczkach pocztowych