Ary Sternfeld

Ten artykuł od 2024-11 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Ary Sternfeld

Portret Arego Sternfelda. Foto Mirosław Zbigniew Wojalski
Data i miejsce urodzenia	14 maja 1905 Sieradz
Data i miejsce śmierci	5 lipca 1980 Moskwa
Zawód, zajęcie	inżynier mechanik, teoretyk kosmonautyki
Odznaczenia
doktoraty honoris causa
Multimedia w Wikimedia Commons

Ary Sternfeld, Szternfeld (ur. 14 maja 1905 w Sieradzu, zm. 5 lipca 1980 w Moskwie) – jeden z pionierów kosmonautyki; żydowskiego pochodzenia. „Nawigator kosmicznych tras” – obliczał orbity sztucznych ciał niebieskich, rakiet, satelitów. Z wykształcenia inżynier mechanik.

Urodził się w rodzinie żydowskiej w Sieradzu. W 1914 przeniósł się z rodzicami do Łodzi, gdzie mieszkał do 1924 przy ul. Nowocegielnianej 21 (później Śródmiejska, obecnie Więckowskiego). W Łodzi uczęszczał do gimnazjum (wówczas gimnazjum kończyło się maturą) przy ul. Magistrackiej. Tam w 1923 uzyskał maturę (dwujęzyczną polską i hebrajską), w latach gimnazjalnych kształtowały się jego marzenia o lotach kosmicznych.

Jego świadectwo maturalne znane jest tylko z odpisu w języku francuskim potwierdzonego przez konsulat belgijski w Łodzi. Przeważają oceny bien i tres bien (dobry i bardzo dobry).

W gimnazjalnych latach zaczęły się jego zainteresowania krajoznawcze, odbywał wiele pieszych wędrówek do miast regionu łódzkiego. Podróżował również do Krakowa i Lublina – choć tam już nie pieszo.

Wtedy też dostał w prezencie aparat fotograficzny i wykonywał zdjęcia portretowe i krajoznawcze, będąc jednym z pierwszych młodych fotografów-krajoznawców okresu międzywojennego. Żadne ze zdjęć zrobionych w tym okresie nie zachowało się – zaginęły w czasie, gdy rodzice Sternfelda byli zamknięci w łódzkim getcie (tam też zginęli).

Początkowo studiował astronomię na Uniwersytecie Jagiellońskim, po roku przeniósł się do Francji, do Nancy, gdzie w 1927 ukończył studia inżynierskie z dziedziny mechaniki, a następnie w Paryżu rozpoczął pracę zawodową jako inżynier mechanik i przygotowania do doktoratu.

Zachował się indeks z immatrykulacją na Sorbonie, promotorzy wycofali się jednak z patronowania doktoratowi o tak fantastycznej tematyce; proponowali doktorat z obróbki metali skrawaniem, jednak Sternfeld impulsywnie odrzucił ich propozycję^[1], czego po latach nieco żałował.

Mówiło się, że prowadził podwójne życie – w dzień praca inżyniera-konstruktora, wieczorami i nocami obliczenia kosmonautyczne.

W Nancy poznał swoją przyszłą żonę – Gustawę Erlich, łodziankę, absolwentkę gimnazjum Aba w Łodzi. Zbliżyli się do siebie później, a na początku 1933 pobrali się w Łodzi.

W 1932 powrócił do Łodzi, gdzie napisał, w języku francuskim, „Wstęp do kosmonautyki” (Initiation à la cosmonautique). Dzieło przedstawiono publicznie 6 grudnia 1933 na zebraniu Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Astronomii w Obserwatorium Astronomicznym UW. Nie spotkało się ono jednak z zainteresowaniem w Polsce.

Rozczarowany, wrócił do Paryża^[1], przedstawił publicznie swoją pracę, tu spotkała się z dużym zainteresowaniem, otrzymał Międzynarodową Nagrodę Astronautyczną.

Wygłosił także pierwszy w dziejach Akademii Nauk odczyt o kosmonautyce (propagował jako pierwszy pojęcie „kosmonautyka”)^[2]. Po raz pierwszy także na Sorbonie wygłosił publiczny wykład o kosmonautyce. Według przekazów na odczycie była duża grupa Polaków, wraz z Marią Skłodowską-Curie. Sukces był duży, ale nie szła za nim obietnica możliwości realizacji przedstawionych idei, nie przewidywano także możliwości wydania tej pracy drukiem.

Możliwość pracy w kosmonautyce oraz wydania drukiem książki pojawiła się w Związku Radzieckim. Przeniósł się więc do Moskwy, gdzie jeszcze z polskim paszportem rozpoczął pracę w Naukowo-Badawczym Instytucie Napędu Odrzutowego RNII (Реактивный научно-исследовательский институт, Reaktiwnyj nauczno-issledowatielskij institut).

Razem z Arym Sternfeldem wyjechała do Moskwy żona, Gustawa.

Mieli dwie córki: Maję (ur. 1938) i Elwirę (ur. 1940). W domu mówiono także w języku francuskim.

W 1935 został obywatelem radzieckim. W 1937 ukazał się drukiem „Wstęp do kosmonautyki” w języku rosyjskim jako „Wwiedienie w kosmonawtiku”, rozszerzony w porównaniu z francuskim maszynopisem.

Okres stalinowskich czystek, których apogeum wiązało się ze straceniem marszałka Tuchaczewskiego, opiekuna RNII, zaowocował także likwidacją Instytutu i prześladowaniami pracowników. Ary Sternfeld nie doznał, co prawda, prześladowań, jednakże stracił pracę i pozostało mu skromne mieszkanie w drewnianym, komunalnym domu przy ul. Nowosuszczowskiej.

Po likwidacji RNII pracował na podrzędnym stanowisku w Instytucie Metalurgii, zaś po napaści Niemiec hitlerowskich na ZSRR w 1941, ewakuowany z rodziną (żona Gustawa i dwie córki Ela i Maja) na Ural, uczył w technikum metalurgicznym w Sierowie na Uralu, a nie na Politechnice w Swierdłowsku, jak początkowo planowano.

Pod koniec 1944 wrócił, nie bez problemów, do Moskwy, gdzie mieszkał aż do śmierci w 1980.

Pochowany na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie, gdzie leżą ludzie zasłużeni dla Rosji.

Z krajem rodzinnym utrzymywał ożywione kontakty, głównie korespondencyjne, czterokrotnie go odwiedzając, ostatni raz w 1976. Podczas trzech ostatnich pobytów wygłaszał odczyty. W 1976 był to odczyt „Paradoksy kosmonautyki”, a w 1967 w odczycie „Alibi statku kosmicznego” udowodnił słuchaczom za pomocą obliczeń, że meteoryt tunguski nie mógł być statkiem kosmicznym ani z Wenus, ani z Marsa.

Autor teorii lotu rakiet wielostopniowych, opracował zasady przelotu rakiet przez atmosferę, obliczał trajektorie lotów międzyplanetarnych (w czasie, gdy nie było jeszcze ani jednego sztucznego satelity Ziemi) i optymalizował je ze względu na zużycie paliwa, siłę ciągu silnika, zdolność przewozową, przeciążenia i inne parametry. Obliczył prędkości kosmiczne i wiele orbit sztucznych satelitów Ziemi, między innymi tę, na którą 4 października 1957 roku wprowadzono pierwszego sztucznego satelitę – Sputnika. Różnice owych obliczeń z realizowanymi orbitami są mniejsze niż 1%^[3].

Kilkanaście jego naukowych i popularyzatorskich prac miało ponad 80 wydań na całym świecie, przetłumaczono je na ponad 30 języków w prawie 40 krajach. O wydawaniu tych książek w całym świecie mówiła córka Elwira Berman-Sternfeld 8 października 2014 r. w Sieradzu podczas V Sieradzkiej Konferencji Kosmicznej^[4].

Uznanie dla jego pracy przyszło późno. W salach Akademii Nauk ZSRR odbyła się, mająca bogatą oprawę, uroczystość 60-lecia urodzin, podczas której wielokrotnie składano mu gratulacje.

W tym samym 1965 otrzymał tytuł zasłużonego działacza Nauki i Techniki RFSRR i emeryturę państwową, a także niezwykle rzadko przyznawany doktorat honoris causa nauk fizyko-matematycznych Akademii Nauk Związku Radzieckiego.

Otrzymał m.in. doktoraty honoris causa Uniwersytetu w Nancy, doktorat honoris causa Narodowego Instytutu Politechnicznego Lotaryngii, godność Członka Honorowego Akademii i Towarzystwa Nauk Lotaryngii.

Otrzymał także większe mieszkanie, w którym wreszcie mógł swobodnie pracować. Całą ścianę zajął ogromny regał, który został zapełniony notatkami z jego obliczeniami.

Na ścianach mieszkania, w którym często gościli przybysze z Polski znajdowały się: herb Sieradza, obraz olejny z widokiem rynku sieradzkiego autorstwa Zdzisława Pągowskiego, medal 150-lecia Łodzi przemysłowej i inne regionalne pamiątki, przysyłane lub przywiezione z Polski.

W 1963 otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Sieradza.

W 1976 został, wraz z żoną Ilzą, Honorowym Członkiem Towarzystwa Przyjaciół Sieradza i Honorowym Członkiem Towarzystwa Przyjaciół Łodzi.

Mimo tylu lat poza krajem, Ary Sternfeld i żona Ilza (druga żona, urodzona w Zduńskiej Woli, poznali się już w Moskwie) biegle władali językiem polskim.

Ary Sternfeld pisywał poprawną polszczyzną listy, także odręczne.

Wielokrotnie prasa fachowa i popularnonaukowa zamieszczała artykuły pisane specjalnie dla polskich czasopism po polsku, często na inne języki nie tłumaczone.

Szwagrem Arego Sternfelda był Michał Kalecki – ekonomista, łodzianin.

Obecnie w mieście jego młodości i pracy naukowej, Łodzi, tamtejsze Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne od 2002 nosi jego imię^[5]. W Planetarium w Łodzi znajduje się wiele pamiątek po uczonym, które dostarczył Mirosław Zbigniew Wojalski, biograf i przyjaciel uczonego.

Na domu u zbiegu ulic Wólczańskiej i S. Więckowskiego, w którym powstawał „Wstęp do kosmonautyki”, znajdowała się pamiątkowa tablica.

W Łodzi i Sieradzu znajdują się ulice Arego Sternfelda.

• „Initiation a la cosmonautique” (Wstęp do kosmonautyki) – maszynopis, za którą otrzymał nagrodę Francuskiego Towarzystwa Astronautycznego im. R. Esnault-Peltrie i A. L. Hirscha w 1934 roku. Okładkę do tej pracy zaprojektował Karol Hiller, łódzki grafik przedwojenny zaprzyjaźniony z rodziną Sternfeldów, zamieszczona jako frontyspis w I wydaniu.
• „Wwiedieniie w kosmonawtiku” (Wstęp do kosmonautyki), wydana tylko w języku rosyjskim, 2 wydania: 1937 i 1974
• „Lot w przestworza świata”
• „Loty międzyplanetarne”
• „Sztuczne satelity Ziemi”
• „Od sztucznych satelitów do lotów międzyplanetarnych” – wszystkie w językach obcych,
• Sztuczny księżyc, PWN, Warszawa 1957
• Śladami kosmonautycznych koncepcji z lat 1929-36, PWN, Szczecin 1967 (przedmowa Ary Sternfeld jeden z pionierów kosmonautyki autorstwa Jana Gadomskiego) – publikacja wydana tylko po polsku
• Paradoksy kosmonautyki, LSW, Warszawa 1987, ISBN 83-205-3820-3.

Łącznie ukazało się 85 wydań książek autorstwa Arego Sternfelda w 36 językach.

• Sternfeld – krater księżycowy

• WładysławW. Geisler WładysławW., Ary Szternfeld pionier kosmonautyki, MieczysławM. Subotowicz, Warszawa: Ludowa Spółdzielnnia Wydawnicza, 1981, ISBN 83-205-3259-0, OCLC 233446212 . Brak numerów stron w książce
• Hasło Ary Sternfeld w Poczet polskich pionierów techniki pod red. B. Orłowskiego, Katowice 1984, Wydawnictwo „Śląsk” ISBN 83-216-0339-4.
• Mirosław Zbigniew Wojalski: Orbity sputników Ary Sternfeld obliczał w Łodzi w latach 1932-33, Łódź 2002, ISBN 83-88638-10-6.
• Mirosław Zbigniew Wojalski: Ary Sternfeld Pionier kosmonautyki, Zora Łódź, 2002, ISBN 83-88638-11-4.
• Ary Sternfeld: Sieradz i Łódź – moje miasta rodzinne, Sztandar Młodych, 28-29 maja 1960
• Ary Sternfeld: Dzieje mojej pierwszej książki, Kultura, 1976, 17 października
• Ary Sternfeld: Paradoksy kosmonautyki, Młody Technik, 1977, nr 5, s. 5-11
• Ryszard Badowski: Tam, gdzie współtwórca sputników biegał z drewnianym pałaszem, Dookoła Świata, 1961, nr 12, s. 3-5
• Ryszard Badowski: Per aspera ad astra (wczoraj ściśle tajne) cz I, cz II, Kultura 1985 nr 7, s. 2, nr 8, s. 2
• Stanisław Bulkiewicz: Od krajoznawstwa do ... Ary Sternfelda, Kolekcjoner Polski (comiesięczny dodatek do Kuriera Polskiego), nr 4 (53) kwiecień 1977, s. 1
• Władysław Geisler: Życie dla kosmonautyki, Astronautyka, 1980, nr 3, s. 14-21
• Janusz Kozłowski: Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne w Łodzi otrzymało imię Arego Sternfelda, Słowo żydowskie Dos jidisze wort dwutygodnik społeczno-kulturalny, nr 25-26 (285-286), Warszawa, 13-27 grudnia 2002, s. 24-25
• Adam Lewaszkiewicz: Kosmos jak rzeka, Express Ilustrowany, nr 263 (6093), 22 listopada 1976, s. 5
• Adam Rok Człowiek, który przybliżył ludzkości kosmos, Fołk-Sztyme, nr 5 (4302) 29 stycznia 1977, s. 10-11
• Ewa Solińska Klucze do kosmosu, Sztandar Młodych, nr 2 (8213), 3 stycznia 1977
• Mirosław Wojalski: Lord Paradoks, Odgłosy, 1975, nr 41, s. 7
• Mirosław Wojalski: Z Sieradza przez Łódź na kosmiczne szlaki, Głos Robotniczy, 1979, nr 225, s. 5
• Mirosław Wojalski: Ary Sternfeld (14 V 1905 – 5 VII 1980), Głos Robotniczy, 1980, nr 150, s. 3
• Mirosław Wojalski: Ary Sternfeld, Nad Wartą, 1980, nr 1, s. 2
• Mirosław Wojalski: Badacz kosmicznych szlaków, Express Ilustrowany, nr 147 (2938), 8 lipca 1980, s. 5
• Mirosław Wojalski: Człowiek, który wyprzedził epokę, Głos Robotniczy, 1980, nr 117, s. 4
• Mirosław Wojalski: Sieradz czci pamięć A. Sternfelda, Głos Robotniczy, 1981, nr 133, s. 4
• Mirosław Wojalski: Ary Sternfeld, Wędrownik – Biuletyn ZW PTTK w Łodzi, 1987, nr VI (310-311)/87, s. 28-33

• Audycja poświęcona Aremu Sternfeldowi
• Mirosław Zbigniew Wojalski wygłosił referat wspomnieniowy o Arym Sternfeldzie na I Sieradzkiej Konferencji Kosmicznej „Dziedzictwo Arego Sternfelda” w Sieradzu 23 września 2010 [1]
• Ary Sternfeld w zasobie Archiwum Państwowego w Łodzi