María de Zayas Sotomayor

María de Zayas Sotomayor

Data i miejsce urodzenia	1590 Madryt
Data śmierci	ok. 1660
Narodowość	hiszpańska
Język	hiszpański
Dziedzina sztuki	proza, poezja
Epoka	Barok
Ważne dzieła
Novelas amorosas y ejemplares Desengaňos amorosos
Multimedia w Wikimedia Commons

María de Zayas y Sotomayor (ur. w 1590 r. w Madrycie, zm. ok. 1660) – hiszpańska pisarka barokowa, uważana za jedną z prekursorek feminizmu w literaturze hiszpańskiej.

Dane o życiu Marii de Zayas są niezwykle skąpe. Nie jest znana dokładna data jej urodzin; wiadomo, że została ochrzczona w Madrycie 12 września 1590 r. Jej rodzice, Fernando de Zayas y Sotomayor i María Barrasa, wywodzili się z niższej szlachty. Ojciec pisarki był w służbie hrabiego Lemos i prawdopodobnie przebywał z nim w Neapolu w czasie, gdy ten pełnił funkcję wicekróla (1610–1616); należy przypuszczać, że Maria również miała dzięki temu okazję odwiedzić Włochy. Jej pierwszy zbiór nowel opublikowany został w Saragossie, co oznacza być może, że w 1637 r. zamieszkiwała w tym mieście. Dziesięć lat później kolejny tom wydany został w Madrycie. Po tej dacie brak pewnych informacji na temat autorki. Wzmianki o niej w dziełach innych autorów i dane edytorskie (przedruki jej dzieł) sugerują, że być może mieszkała w Sewilli i Barcelonie. Zmarła prawdopodobnie około 1660 r.^[1].

María de Zayas była uznaną w swoim czasie poetką. Wspominają o niej m.in. Lope de Vega w Laurel de Apolo (1621) i Alonso de Castillo Solorzano, który w powieści Łasica z Sewilli nazywa ją „Sybillą z Madrytu”^[2]. Bardziej znana jest jednak jako autorka prozy – dwóch zbiorów nowel, wzorowanych na Nowelach przykładnych Cervantesa, ale również na dziełach Boccaccia, Bandella czy Małgorzaty z Nawarry. W 1637 r. opublikowała pierwszy zbiór, Novelas amorosas y ejemplares, zawierający dziesięć nowel, a w 1647 r. drugi, Desengaños amorosos, kolekcję następnych dziesięciu historii; oba dzieła, podobnie jak Dekameron, przedstawione są jako zapis opowieści snutych przy okazji towarzyskiego spotkania. Nowele Marii de Zayas traktują o związkach miłosnych i małżeńskich dramatach z punktu widzenia kobiet. Zwłaszcza w drugim zbiorze, gdzie narratorkami są wyłącznie postacie żeńskie, zwraca uwagę natężenie tragedii i brutalnej przemocy, jakiej doświadczają bohaterki nowel. María de Zayas nie waha się przed przedstawianiem tortur, morderstw, gwałtów, cudzołóstwa i czarnej magii^[2]. Podleganie władzy mężczyzn – mężów, ojców, braci – oznacza dla kobiet w jej opowiadaniach ciągłą opresję, a najczęściej również zagrożenie życia^[3]. Dla tych, którym uda się uniknąć najgorszego, ratunkiem i schronieniem pozostaje klasztor; także bohaterka narracji głównej, Lisis, odrzuca niechciane małżeństwo i wstępuje do klasztoru.

Nowele Zayas miały w XVII wieku około dziesięciu edycji w Hiszpanii i tyleż adaptacji i tłumaczeń w Europie; także w XVIII w. były wydawane i adaptowane w wielu językach. Popularność nowel wynikała m.in. z ich kontrowersyjnego charakteru. W XIX w. autorka popadła w częściowe zapomnienie, gdyż pruderyjni krytycy uznali jej utwory za niemoralne, wulgarne i nieprzyzwoite^[4]. W XX wieku Maria de Zayas stała się przedmiotem zainteresowania krytyki feministycznej, jako przykład autorki podejmującej w swej twórczości tematy przemocy związanej z płcią, a także broniącej praw kobiet do godności, wolności intelektualnej i integralności fizycznej. Feminizm Marii de Zayas jest wciąż przedmiotem dyskusji, jednak z pewnością wpisuje się ona w długą tradycję debaty na temat kobiet, jako jedna z obrońców praw płci żeńskiej. Wyrazem takiej postawy jest m.in. prolog do pierwszego zbioru nowel, w którym Zayas krytykuje panującą mizoginię i przytacza przykłady dowodzące równości intelektualnej kobiet i mężczyzn. Kobiety jej zdaniem mają takie samo prawo do twórczości, edukacji i sprawiedliwości, jak ich męscy partnerzy. Z drugiej strony, autorka nie przeciwstawia się obowiązującej w społeczeństwie hierarchii; wskazuje raczej, że mężczyźni, jako mający fizyczną i prawną przewagę, powinni otoczyć kobiety odpowiednią opieką. Podkreśla także wartość kobiecej przyjaźni^[4].

W Polsce jedyne przekłady utworów Maríi Zayas ukazały się w antologii Dawna nowela hiszpańska (1978).

• M. de Zayas y Sotomayor: Sędzia własnej sprawy; Późno przychodzi otrzeźwienie. W: Kazimierz Zawanowski (wybór i wstęp): Dawna nowela hiszpańska. Warszawa: PIW, 1978, s. 399-452.
• Marina S. Brownlee: The Cultural Labirynth of Maria de Zayas. Philadelphia: University of Pennsylvania, 2000. Brak numerów stron w książce
• María José Martínez Girón: Dos feministas avant la lettre. María de Zayas Sotomayor y Madame de Sévigné. Oceánide, 16.07.2010. [dostęp 2017-12-21]. (hiszp.).
• Lisa Vollendorf: Reading the Body Imperiled: Violence against Women in María de Zayas. [w:] Hispania. Volume 78, Number 2, May 1995 [on-line]. Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes. [dostęp 2017-12-21]. (ang.).
• Lisa Vollendorf: Te causará admiración: el feminismo moderno de María de Zayas. W: Lisa Vollendorf: Literatura y feminismo en España s. XV-XXI. Icaria, 2005, s. 107-124.