Napoleon Cybulski

Napoleon Cybulski

Data i miejsce urodzenia	14 września 1854 Krzywonosy
Data i miejsce śmierci	26 kwietnia 1919 Kraków
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Napoleon Nikodem Cybulski herbu Prawdzic (ur. 14 września 1854 w Krzywonosach, zm. 26 kwietnia 1919 w Krakowie) – polski fizjolog, współodkrywca adrenaliny, jeden z twórców endokrynologii, współodkrywca prądów czynnościowych mózgu (1890) i pionier elektroencefalografii^[1]; publicysta, wiceprezes Wydziału Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Krakowie w 1890 roku^[2]. W 1911, 1914 i 1918 roku był nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny^[3].

Urodził się 14 września 1854 w Krzywonosach; jego rodzicami byli Józef Napoleon Cybulski i Marcjanna z domu Hutorowicz. Ukończył gimnazjum w Mińsku, a następnie studiował medycynę w Akademii Wojskowo-Medycznej w Petersburgu. Studia ukończył w 1880 roku, uzyskując dyplom lekarza cum eximia laude^[4]. W latach 1877–1885 pracował w Akademii Wojskowo-Medycznej jako asystent w Katedrze Fizjologii u Iwana Tarchanowa. W 1885 otrzymał stopień doktora medycyny na podstawie pracy Issledowanija nad skorustiu dwiżenija krowi posridstwom fotogiemotachomietra (Badania nad prędkością ruchu krwi za pomocą fotohemotachometru). W tym samym roku przeprowadził się do Krakowa i podjął pracę jako kierownik Katedry Fizjologii, Histologii i Embriologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1887–1888 i 1895–1896 pełnił funkcję dziekana Wydziału Lekarskiego, 1904–1905 – rektora, a 1905–1909 – prorektora uczelni. Był założycielem krakowskiej szkoły fizjologicznej, od 1887 członkiem korespondentem, a od 31 października 1891 członkiem czynnym Akademii Umiejętności.

Uważany jest za twórcę krakowskiej szkoły fizjologicznej. Pionier polskiej elektroencefalografii i endokrynologii. W 1895 wraz z Władysławem Szymonowiczem odkrył hormonalne oddziaływanie rdzenia nadnerczy i wyizolował adrenalinę. Jako jeden z pierwszych w 1890 otrzymał zapis EEG kory mózgowej. Wprowadził do medycyny termin nadnerczyna dla związków biologicznie czynnych wydzielanych z rdzeni nadnerczy do krwi. Wraz z Adolfem Beckiem przeprowadził pionierskie w skali światowej badania fal elektroencefalograficznych. Jako jeden z pierwszych na świecie zarejestrował i opisał szybkość linearnego przepływu krwi w tętnicy szyjnej i udowej. Zainicjował w Polsce badania nad hipnotyzmem. Za pomocą skonstruowanego przez Cybulskiego fotohemotachometru Andrzej Klisiecki przeprowadził w latach 30. i 40. głośne badania nad zmianami ciśnienia tętniczego krwi w zależności od faz akcji skurczowej serca. Autor około 100 prac naukowych. Niektóre tezy zawarte w książce Cybulskiego O hypnotyzmie ze stanowiska fizyjologicznego pozwalają zaliczać go do prekursorów koncepcji nieświadomości wyprzedzających idee Freuda^[5].

Oprócz medycyny interesował się również zagadnieniami społecznymi, publikując na ten temat książki i artykuły m.in.: Czy państwo i społeczeństwo mają obowiązek popierać naukę? (1895), W sprawie organizacyi gospodarstw włościańskich (1896), Nauka wobec wojny (1918). Był zdecydowanym zwolennikiem dopuszczenia kobiet do studiów medycznych. Wraz z Odo Bujwidem oraz Kazimierą Bujwidową założył w 1891 pierwsze w Krakowie gimnazjum żeńskie. W 1916 zakupił dwór w Nawojowej Górze. W roku 1918 otrzymał Nagrodę Fundacji Erazma i Anny Jerzmanowskich przyznaną przez Polską Akademię Umiejętności. W 1911 roku został prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej w Nawojowej Górze^[6].

Do jego uczniów należeli – oprócz już wymienionych – m.in. tacy uczeni jak Leon Wachholz, Aleksander Rosner, Stanisław Maziarski, Jan Prus, Marian Eiger, Antoni Gluziński czy też Gustaw Piotrowski (młodszy)^[7].

Zmarł w swym gabinecie w Zakładzie Fizjologii UJ w wyniku udaru mózgu^[8]. Pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie^[9].

• O metodach badania fizyologicznego (1885)
• Nowy przyrzad do badania prędkości ruchu krwi (fotohaemotachometr) i jego zastosowanie (1886)
• O hypnotyzmie ze stanowiska fizyjologicznego (1887)^[10]
• Nowy manometr do oznaczania parcia w żyłach za pomocą fotografii (1888)
• O ucisku mózgu (1890)
• Dalsze zjawiska nad zjawiskami elektrycznymi w korze mózgowej małpy i psa (1891)
• Nowa modyfikacja kalorymetru (1894)
• Próba badań nad żywieniem się ludu wiejskiego w Galicji (1894)
• O funkcji nadnercza (1895)
• Próba nowej teroyi zjawisk elektrycznych w tkankach zwierzęcych (1898)
• Kilka słów w sprawie jadów w jelicie prawidłowem (1907)
• Wpływ błon i przegród na siły elektromotoryczne (1909)
• Fizyologia człowieka (1915)
• O termodynamice mięśniowej (1916)
• Elektryczność zwierzęca

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1936)^[11]

Jest patronem ulicy w Krakowie^[12].

• Biogramy uczonych polskich, Część VI: Nauki medyczne zeszyt 1: A–Ł (pod redakcją Andrzeja Śródki), Ossolineum, Wrocław 1990.
• Anna Mateja: Recepta na adrenalinę. Napoleon Cybulski i krakowska szkoła fizjologów. Wołowiec: Czarne, 2019. ISBN 978-83-8049-814-3.
• Słownik biologów polskich (pod redakcją Stanisława Feliksiaka), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987 s. 106–107.

• Forum Akademickie: Beata Machnik – Adrenalina Napoleona
• Publikacje Napoleona Cybulskiego w serwisie Polona
• Film pt. Napoleon Cybulski z cyklu Wielcy Polacy - nieznani wynalazcy