Robert Browning

Ten artykuł dotyczy poety i dramatopisarza. Zobacz też: Robert Browning (historyk).

Robert Browning

Robert Browning (ok. 1888)
Data i miejsce urodzenia	7 maja 1812 Londyn
Data i miejsce śmierci	12 grudnia 1889 Wenecja
Narodowość	angielska
Język	angielski
Dziedzina sztuki	poezja
Ważne dzieła
Pierścień i księga Dramatis personae Mężczyźni i kobiety
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Robert Browning (ur. 7 maja 1812 w Camberwell, w Londynie, zm. 12 grudnia 1889 w Wenecji) – angielski poeta i dramatopisarz^{[1][2][3][4][5]}.

Urodził się w Camberwell, jako jedyny syn Roberta i Sarah Wiedemann Browning^[2][3][4]. Miał młodszą siostrę Sariannę^[2][4]. Jego ojciec pracował jako dobrze opłacany urzędnik bankowy^[1][5], dlatego mógł w praktyce zrealizować swoje zamiłowanie do książek, gromadząc około sześciotysięczny księgozbiór. Tak oto młody Robert był wychowywany w kontakcie z literaturą. Jego matka była pobożną nonkonformistką (nieanglikańską protestantką) – żyli prosto, ale ojciec zaszczepił w Robercie umiłowanie literatury i sztuki.

Szybko się uczył i w wieku czternastu lat płynnie posługiwał się językiem francuskim, włoskim, znał biegle grekę i łacinę^[3]. Stał się wielbicielem poetów romantycznych, zwłaszcza Shelleya. Naśladując Shelleya, na krótko stał się ateistą i wegetarianinem^[6], ale później wspominał to jako przejściową fascynację. W wieku lat szesnastu wstąpił na uniwersytet w Londynie^[3], ale po pierwszym roku go opuścił^[1].

W marcu 1833 został opublikowany anonimowo pierwszy utwór Browninga, poemat w formie spowiedzi, Pauline: A Fragment of a Confession^[1] (Paulina albo fragment spowiedzi). Wydanie jego zostało sfinansowane przez rodzinę poety. Rozwlekły poemat miał być w zamyśle młodego autora jednym z serii utworów stworzonych przez jego różne fikcyjne alter ego (poetę, kompozytora itd.), projekt został jednak porzucony. Utwór został skrytykowany przez Johna Stuarta Milla^[1]. Pauline była niejednokrotnie powodem jego zakłopotania w późniejszym życiu – w przedmowie do wydania Collected Poems (Wierszy zebranych) z 1868 r. prosił czytelników o pobłażliwość podczas czytania jego juweniliów. W reedycji zbioru z 1888 r. dokonał zaś znacznych zmian w wierszu, twierdząc, że dwadzieścia lat znoszenia tych obrzydliwości to już dość długo.

W 1835 opublikował długi poemat dramatyczny Paracelsus^[1][5], będący w zasadzie serią monologów wygłaszanych przez szwajcarskiego lekarza i alchemika Paracelsusa i jego przyjaciół. Wydany tym razem już pod nazwiskiem Browninga poemat (publikację sfinansował jego ojciec) zyskał uznanie krytyków i dobrze się sprzedawał. W ten oto sposób Browning wszedł do grona społeczności literackiej Londynu. W tym czasie stał się on w tych kręgach bardzo popularny i pożądany, dzięki swemu dowcipowi i wyczuciu stylistycznemu. Paradoksalnie jednak, wtedy właśnie podjął dwa kompletnie nieudane przedsięwzięcia – pisanie sztuk teatralnych (z których żadna nie była dość dobra, by pamiętano ją dziś) oraz stworzenie rozwlekłego poematu parzyście rymowanym wierszem Sordello (1840)^[1], dotyczącego wojny w średniowiecznych północnych Włoszech. Pełen niejasnych odniesień i wieloznaczny język stał się czymś w rodzaju kozła ofiarnego dla krytyków – młody poeta stał się przedmiotem żartów i wielu literatów zaczęło go unikać. Uznano, że jest obscure, czyli niezrozumiały^[7][8]. Wywarło to katastrofalny wpływ na jego karierę, nie pozwalając mu odzyskać popularności i poczytności aż do momentu wydania The Ring and the Book (Pierścienia i księgi) prawie trzydzieści lat później.

Na początku lat 40. nadal publikował tomy sztuk teatralnych i krótszych utworów wierszowanych pod seryjnym tytułem Bells and Pommegranates^[1] (Dzwony i granaty). Chociaż sztuki, z wyjątkiem Pippa Passes (raczej poemat dramatyczny niż typowa sztuka), zostały prawie całkowicie zapomniane, zbiory poezji (Dramatic Lyrics, po raz pierwszy opublikowany w 1842 i Dramatic Romances and Lyrics z 1845) są często uważane za najlepsze dzieła poety, zawierając wiele z jego najbardziej znanych dziś wierszy. Choć podziwiane obecnie, w momencie wydania były w dużej mierze ignorowane jako skutek klęski Sordello.

Na początku 1845 roku Browning zaczął korespondować z poetką Elizabeth Barrett^[1]. W następnym roku para wzięła potajemnie ślub i wyjechała do Włoch. Ich syn, późniejszy malarz i krytyk, Robert Wiedemann Browning, urodził się we Florencji w 1849 roku^[1]. W latach 50. Browningowie nadal pisali i wydawali poezje we Włoszech. Pierwszym opublikowanym po ślubie utworem Browninga był długi poemat o treści religijnej Christmas-Eve and Easter-Day z 1850 roku. Kolejnym – Men and Women (Mężczyźni i kobiety), seria pięćdziesięciu dramatycznych poematów recytowanych przez pięćdziesiąt różnych postaci fikcyjnych i historycznych, z pięćdziesiątym pierwszym, One Word More (Jedno słowo więcej), z samym Browningiem jako narratorem, wierszem zadedykowanym żonie^[10]. Tytuł zbioru zaczerpnięty został z wersu z Sonnets from the Portuguese autorstwa Elizabeth Barrett Browning. Men and Women jest ogólnie uważany za najbardziej udany zbiór poezji Browninga. Współcześni krytycy często wymieniają ów tom wśród najważniejszych książek opublikowanych w wiktoriańskiej Anglii. Znów jednak, w czasach współczesnych poecie, tom nie spotkał się z dobrym przyjęciem i nie sprzedawał się dobrze.

Po śmierci Elizabeth w 1861 roku Browning z synem wrócili do Londynu. Wydany w 1864, pierwszy od dziewięciu lat nowo napisany utwór Dramatis Personae^[11], przywrócił poecie dobrą reputację tak u odbiorców, jak i krytyków. Zebrane wydanie jego poezji opublikowane w poprzednim roku sprzedało się też dość dobrze, tak jak i kilka mniejszych tomików utworów zebranych. Dramatis Personae to osiemnaście wierszy, o nieco ciemniejszym od Men and Women tonie – centralnym tematem znowu stały się tu opowieści różnych postaci literackich i fikcyjnych. Religijne spory ówczesnej epoki, jak również odzwierciedlenie strapienia po śmierci żony wysunęły się na pierwszy plan w twórczości Browninga. Dramatis Personae był pierwszym tomem poezji Browninga, którego popularność wymogła drugie wydanie, chociaż liczba sprzedanych egzemplarzy nie była jeszcze oszałamiająco duża. W uznaniu za znaczący wkład do literatury poeta otrzymał nagrodę honorowej przynależności do college’u Balliol w Oksfordzie w 1867.

W 1868, po długiej pracy, Browning w końcu wydał długi poemat napisany wierszem białym, The Ring and the Book, który przyniósł mu nareszcie bogactwo i sławę, zapewniając przy tym reputację jednego z najważniejszych angielskich poetów. Opisujący zagmatwaną sprawę morderstwa w Rzymie w latach 90. XVII wieku^[1], poemat jest złożony z dwunastu tomów^[2] – dziesięciu długich poematów dramatycznych, przekazywanych przez różnych narratorów z ich osobistej perspektywy^[12], opatrzonych wstępem i posłowiem samego poety^[13]. Jedną z osób jest główna bohaterka, ofiara zbrodni, umierająca Pompilia Comparini. Liczące aż ponad 20 tysięcy wersów^[14] dzieło było najbardziej ambitnym projektem Browninga i zostało uznane za wielki wyczyn w dziedzinie poezji dramatycznej. Wydany w czterech oddzielnych tomach od listopada 1868 do lutego 1869 poemat był wielkim sukcesem komercyjnym i krytycznym, przynosząc Browningowi sławę, na którą pracował prawie przez trzydzieści lat.

Sława i stabilność finansowa przyczyniły się do tego, że Browning znów stał się twórcą płodnym, jak za dawnych lat. W końcowych dwudziestu latach życia intensywnie podróżował, uczestniczył też w życiu literackim Londynu, opublikował jednak przy tym aż 15 nowych tomów. Żaden nie spotkał się z uznaniem równym The Ring and the Book, nie jest też popularny w czasach dzisiejszych. Ostatnie lata przynoszą jednak krytyczną reewaluację późnych utworów Browninga, wskazując na ich wysoką jakość poetycką i głębię psychologiczną. Po wydaniu w latach 70. serii długich poematów – z których na największą uwagę zasługują Fifine at the Fair i Red Cotton Night-Cap Country – Browning powrócił do krótszych form. Tom Pacchiarotto, and How He Worked in Distemper zawierał złośliwy atak na krytyków poety, zwłaszcza Alfreda Austina. W 1884 wydał zbiór poezji orientalnej Ferishtah’s Fancies. W 1887 Browning stworzył najważniejsze ze swych późnych dzieł, Parleyings with Certain People of Importance In Their Day. Przemówił w nim swym własnym głosem, przedstawiając serię dialogów z dawno zapomnianymi postaciami literatury, sztuki i filozofii. Po raz kolejny zadziwił wiktoriańskich czytelników, a w swym ostatnim zbiorze wierszy, Asolando. Fantazje i fakty (1889), zawarł już tylko zwięzłe liryki (poza autobiograficznym monologiem Rozwój^[15]).

Według kilku przekazów, Browning w latach 70. zaangażował się uczuciowo z Lady Ashburton, lecz nie pobrali się. W 1878 roku po raz pierwszy od śmierci Elizabeth odwiedził Włochy i jeszcze kilkakrotnie tam powracał. Zmarł w domu swego syna (pałacu Ca’ Rezzonico) w Wenecji. Pochowany został w Poets’ Corner w Westminster Abbey^[16]. Jego grób sąsiaduje z grobem Alfreda Tennysona.

Robert Browning był pierwszym poetą, którego głos został utrwalony dla potomności. Nagranie na wałku przy użyciu fonografu Thomasa Alvy Edisona dokonano na kilka miesięcy przed śmiercią autora w kwietniu na przyjęciu wydanym przez artystę Rudolfa Lehmanna^[17]. Browninga poproszono o wyrecytowanie do mikrofonu wiersza. Poeta deklamował utwór Jak to oni ważną wieść przynieśli z Gandawy do Akwizgranu. Zapomniał tekst i przepraszał za to zebranych. W pierwszą rocznicę śmierci poety nagranie odtworzono na posiedzeniu London Browning Society^[17].

Twórczość poety jest bardzo bogata pod względem formalnym. Wykorzystywał on rozmaite rodzaje wiersza i strof. Posługiwał się przede wszystkim wierszem białym (blank verse), czyli nierymowanym pentametrem jambicznym, to znaczy dziesięciozgłoskowcem sylabotonicznym, w którym akcenty padają na parzyste sylaby wersu (^[18][19]). Ten typ wiersza, znany z twórczości dramaturgów elżbietańskich, w tym Williama Szekspira, doprowadził do perfekcji. Eksperymentował też ze zwrotkami o różnej liczbie wersów i odmiennymi schematami rymów. Używał tercetów, tetrastychów, pentastychów, sestetów i dłuższych strof. W wierszu Meeting at Night spożytkował bardzo rzadki układ sześciowiersza abccba^[20]. Natomiast w poemacie Childe Roland to the Dark Tower Came użył sześciowiersza abbaab^[21]. Stosunkowo rzadko natomiast sięgał po formę sonetu, w przeciwieństwie do swojej żony, znanej przede wszystkim jako autorka cyklu sonetowego.

• The Superiority of Persians (1832)
• Pauline: A Fragment of a Confession (1833)
• Paracelsus (1835)
• Strafford (dramat) (1837)
• Sordello (1840)
• Bells and Pomegranates I: Pippa Passes (dramat) (1841)
• Bells and Pomegranates II: King Victor and King Charles (dramat) (1842)
• Bells and Pomegranates III: Dramatic Lyrics (1842)
  • Porphyria’s Lover
  • Soliloquy of the Spanish Cloister
  • My Last Duchess
• Bells and Pomegranates IV: The Return of the Druses (dramat) (1843)
• Bells and Pomegranates V: A Blot in the 'Scutcheon (dramat) (1843)
• Bells and Pomegranates VI: Colombe’s Birthday (dramat) (1844)
• Bells and Pomegranates VII: Dramatic Romances and Lyrics (1845)
  • How They Brought the Good News from Ghent to Aix
  • The Bishop Orders His Tomb at Saint Praxed’s Church
• Bells and Pomegranates VIII: Luria i A Soul’s Tragedy (dramaty) (1846)
• The Pied Piper of Hamelin (1849)
• Christmas-Eve and Easter-Day (1850)
• Men and Women (1855)
  • A Toccata of Galuppi’s
  • Sir Roland pod Mroczną Wieżą stanął (Childe Roland to the Dark Tower Came)
  • Fra Lippo Lippi
  • Andrea Del Sarto
  • A Grammarian’s Funeral
  • An Epistle Containing the Strange Medical Experience of Karshish, the Arab Physician
• Dramatis Personae (1864)
  • Caliban upon Setebos
  • Rabbi Ben Ezra
• The Ring and the Book (1868-9)
• Balaustion’s Adventure (1871)
• Prince Hohenstiel-Schwangau, Saviour of Society (1871)
• Fifine at the Fair (1872)
• Red Cotton Night-Cap Country, or, Turf and Towers (1873)
• Aristophanes’ Apology (1875)
• The Inn Album (1875)
• Pachiarotto, And How He Worked in Distemper (1876)
• The Agamemnon of Aeschylus (1877)
• La Saisiaz i The Two Poets of Croisic (1878)
• Dramatic Idyls (1879)
• Dramatic Idyls: Second Series (1880)
• Jocoseria (1883)
• Ferishtah’s Fancies (1884)
• Parleyings with Certain People of Importance In Their Day (1887)
• Asolando: Facts and Fancies (1889)

Algernon Charles Swinburne napisał cykl A Sequence of Sonnets on the Death of Robert Browning^[22].

Browning uchodzi za jednego z prekursorów nowoczesności. Twórczość poety mocno oddziaływała na poezję angielską i amerykańską wieku XX. Wpłynął zapewne na Thomasa Hardy’ego^[23], Edwina Arlingtona Robinsona^[24], Edgara Lee Mastersa^[25], Roberta Frosta^[26], Ezrę Pounda i T.S. Eliota^[27], jak również na twórców z innych krajów, jak Konstandinos Kawafis^[28] i Fernando Pessoa^[29]. Spopularyzował monolog dramatyczny^[30]. Metoda narracji wielopunktowej, użyta w poemacie Pierścień i księga, została spożytkowana przez Akirę Kurosawę w filmie Rashōmon^[31]. Poemat Childe Roland to the Dark Tower Came najprawdopodobniej odbił się echem w Ziemi jałowej T.S. Eliota i zainspirował Stephena Kinga do napisania cyklu Mroczna Wieża.

Na język polski utwory Browninga tłumaczyli między innymi Seweryna Duchińska, Antoni Lange, Jan Kasprowicz, Zenon Przesmycki-Miriam, Lucjan Szenwald, Jerzy Pietrkiewicz, Czesław Miłosz, Juliusz Żuławski, Ludmiła Marjańska, Stanisław Barańczak i Tomasz Kubikowski. Niektóre wiersze, na przykład Spotkanie w nocy, mają po kilka tłumaczeń. Polski czytelnik ma do dyspozycji teksty utworów dramatycznych Pippa przechodzi i Na balkonie, jak też najważniejszych monologów, jak Andrea del Sarto, Kaliban o Setebosie czyli naturalna teologia na wyspie, Ostatnia przejażdżka we dwoje i Moja ostatnia księżna.

• Robert Browning, Poezje wybrane, tłum. Juliusz Żuławski, Warszawa 1969.
• Mrs. Sutherland Orr: Life and Letters of Robert Browning. 1891. Brak numerów stron w książce

• Robert Browning – dzieła w bibliotece Polona