Kontrofensywy sowieckie 1941/1942

Kontrofensywy sowieckie 1941/1942. - to ciąg uderzeń Armii Czerwonej jakie odbyły się zimą 1941/1942 na wszystkich głównych teatrach operacyjnych wojny na Froncie Wschodnim. W ich wyniku całkowicie zatrzymano realizację niemieckiego planu uderzenia na ZSRR - (Plan Barbarossa).

Były to następujące operacje wojskowe:

Operacja Tichwińska (ros.Тихвинская Hаступательная Oперация): wyprowadzone miedzy 10 a 12 listopada przez samodzielne armie na kierunku wołchowskim przy wsparciu Frontu Północno Zachodniego w celu odbicia Tychwina. Doprowadziła do odwrotu wydzielonych wojsk niemieckie Grupy Armii "Północ", przez co nie udało się jej doprowadzić do pełnego okrążenia Leningradu. Operacje kontynuował nowo powstały Front Wołchowski do końca grudnia 1941 roku.

Operacja Rostowska (ros.Ростовская Hаступательная Oперация): wyprowadzana stopniowo miedzy 17 a 27 listopada przez armie Frontu Południowego w ogólnym kierunku na Rostów w celu rozbicia nadmiernie rozciągniętych w czasie i przestrzeni jednostek niemieckiej 1 Armii Pancernej należącej do Grupy Armii "Południe". Armia ta została zmuszona do odwrotu z pod Rostowa i okopania się dalej na zachodzie w rejonie rzeki Mius w lutym 1942 roku.

Operacja Moskiewska (ros.Московская Hаступательная Oперация): Najważniejsza z sowieckich kontrofensyw. Wyprowadzona przez dwa fronty Armii Czerwonej - Kaliniński i Zachodnii na główne siły Grupy Armii "Środek" rozciągnięte w marszu i wymęczone w skutek tzw. Obronnej Operacji Moskiewskiej. Rozpoczęła się po przez stopniowe wchodzenie do walki kolejnych armii między 5 a 7 grudnia. Po odbiciu miast Kalinin, Klin, Solniecznogorsk do akcji wkroczyły wojska Frontu Południowo Zachodniego co spowodowało dalsze zdobycze: Jelec, Tuła, Kaługa, Naro-Fomińsk. Niemcy zostali zmuszeni do odwrotu spod bram Moskwy.

Operacja Desantowa Kerczeńsko - Teodozjańska (ros.Керченско-Феодосийская десантная Oперация): wyprowadzona przy wsparciu Floty Czarnomorskiej przez wojska Frontu Krymskiego w celu odciążenia obrońców Sewastopola na Krymie. Lądowanie odbyło się na półwyspie Kercz 25 grudnia i spowodowało poważne trudności w wojskach 11 armii niemieckiej, co doprowadziło do wstrzymania szturmu Sewastopola.

Operacja Liubańska (ros. Любанская Hаступательная): nieudana operacja Frontu Wołchowskiego wyprowadzona 7 stycznia 1942 w celu odblokowania Leningradu oraz odrzucania na południe 18 armii niemieckiej. Uporczywe walki trwały do 30 kwietnia i zakończyły się klęską sowieckiej 2 Armii Uderzeniowej (gen. Andriej Własow).

Operacja Rżewsko - Wiaźmiańska (ros.Ржевско-Вяземская наступательная операция): po początkowym sukcesie w Operacji Moskiewskiej sowieci zamierzali dobić niemiecką Grupę Armii "Środek" po przez jej okrążenie. Zamierzano tego dokonać po przez kombinacje uderzeń trzech frontów - Północno Zachodniego, Kalinińskiego i Zachodniego, atakując głębokie tyły Wehrmachtu po przez Wiaźmę, Syczewo, Możajsk, Rżew oraz dalej Toropiec i Chołm. Operacja ruszyła między 8 a 10 stycznia 1942 roku i trwała praktycznie do kwietnia. Największy sukces odniósł Front Kaliniński docierając pod Chołm i zdobywając znaczne tereny lesistej wyżyny Wałdaj. Operacje należy jednak uznać za niepowodzenie ponieważ podobnego sukcesu nie odniósł Front Zachodnii. Co więcej w wyniku niemieckich przeciwuderzeń rozbite zostały znaczne siły sowieckie - w tym pełen korpus wojsk powietrzno desantowych.

Operacja Diamiańska (ros.Демянская Hаступательная): była to nieudana operacja zniszczenia części 16 armii niemieckiej pod Diamiańskiem. Rozpoczęta 7 stycznia 1942 przez Front Północno Zachodnii jako część Operacji Rżewsko - Wiaźmiańskiej. W jej wyniku udało się okrążyć część 16 armii, ale po mimo wielu prób aż do 20 maja nie udało się jej zniszczyć. Wojska niemieckie były skutecznie zaopatrywane drogą lotniczą, a następnie wykonano przeciwuderzenie i odblokowano okrążone wojska.

Operacja Barwienkowsko - Łozowska (ros.Барвенково-Лозовская наступательная): wykonana między 18 a 31 stycznia 1942 roku przez wojska dwóch frontów - Południowego i Południowo Zachodniego. Była kontynuacją zwycięskich walk pod Rostowem z zamiarem zniszczenia wojsk Grupy Armii "Południe". Jej skutkiem było wybicie wyłomu w rejonie Barwienkowa. Dalsze postępy zostały jednak zablokowane. Powstały w ten sposób tzw. "występ barwienkowski" w maju 1942 roku przyczynił się do znacznej klęski Armii Czerwonej w wyniku kontrofensywy niemieckiej.

Armia Czerwona w pierwszych operacjach odniosła całkowity sukces, zmuszając Niemców nie tylko do obrony, ale i do odwrotu. W drugim etapie zmagań, który zaczął sie zasadniczo w styczniu 1942 roku, Wehrmacht otrząsnął się z grudniowych niepowodzeń i po przez przeciwuderzenia doraźnie sformowanych grup, zniszczył czołówki poszerzających wyłomy frontów sowieckich, choć za cenę dalszych strat terytorialnych.

Do dziś kontrowersyjny jest, związany z tymi wydarzeniami rozkaz Hitlera, obrony za wszelką cenę dotychczas zdobytych linii frontu. Z jednej strony naraził on wojska niemieckie na wielkie straty osobowe, a z drugiej po przez uporczywą obronę nie doprowadził do utraty wiekszych ilości ciężkiego sprzętu i załamania linii frontu.

Temat opracowany na podstawie tabel z książki:

Феськов В.И.,Калашников К.А.,Голиков В.И.,Красная Армия в победах и поражениях 1941-1945 гг.,Томск 2001, c. 24-29.