Wojskowe Biuro Historyczne

21 listopada 1918, w nowej strukturze organizacyjnej Sztabu Generalnego WP, zorganizowana została Sekcja IV Historyczno-Wojskowa. Sekcja była jedną z siedmiu komórek organizacyjnych podporządkowanych szefowi Oddziału VII Naukowego, kpt. Stanisławowi Kwaśniewskiemu.

We wrześniu 1919 powstała Sekcja Historyczno-Operacyjna Oddziału III Naczelnego Dowództwa. W 1921 r. została ona przekształcona w Wydział, a następnie Referat Historyczno-Operacyjny Oddziału III Sztabu Generalnego WP, a ten 14 listopada 1922 r. przeformowano w Biuro Historyczne Sztabu Generalnego. Ostatecznie w 1927 r. doszło do zmiany nazwy na Wojskowe Biuro Historyczne.

WBH podlegało Generalnemu Inspektorowi Sił Zbrojnych. Jego zadaniem było prowadzenie studiów i prac badawczych dotyczących polskich i powszechnych dziejów wojskowych I wojny światowej, walk prowadzonych przez polskie formacje w I wojnie światowej, walk Wojska Polskiego w latach 1918–1921 oraz wojen dawnych. Kierownictwu WBH zostało także podporządkowane Archiwum Wojskowe.

Wojskowe Biuro Historyczne składało się z następujących Wydziałów:

• Wojen Dawnych,
• Wojny Światowej,
• Formacji Polskich,
• Wojny Polsko-Bolszewickiej.

WBH wydawało własne czasopismo pod nazwą „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, który ukazywał się w latach 1929–1938.

Według ustaleń Arkadiusza Tulińskiego w latach 1922–1939 do WBH zostało przydzielonych (odkomenderowanych) 97 oficerów służby stałej, z których 40 było oficerami dyyplomowanymi (oficerami Sztabu Generalnego)^[1].

Szefowie biura

• płk SG Marian Kukiel (1 I^[2] – 1 IV 1923 → dowódca 13 DP^[3])
• płk SG / gen. bryg. Julian Stachiewicz (1 IV 1923^[3] – 15 I 1925 → dyspozycja Ministra Spraw Wojskowych^[4])
• gen. bryg. Marian Kukiel (15 I 1925^[4] – IX 1926 → dyspozycja Ministra Spraw Wojskowych^[5])
• gen. bryg. Julian Stachiewicz (1 X 1926^[6] – †20 IX 1934)
• płk dypl. kaw. Bronisław Rakowski (1934 – 5 IX 1939)

Zastępcy szefa biura

• mjr SG (piech.) Bolesław Zawadzki (od 16 XII 1925^[7])
• ppłk dypl. kaw. Tadeusz Machalski (do 31 VIII 1939 → attaché wojskowy w Ankarze i Atenach^[8])

Obsada personalna biura w 1939 roku^[9]

• szef biura – płk dypl. kaw. Bronisław Rakowski
• zastępca szefa biura – ppłk dypl. kaw. Tadeusz Machalski
• oficer do zleceń – rtm. Jan Robert Gogolewski
• sekretarz Ogólnej Komisji Orzekającej – kpt. adm. Kajetan Kobak
• szef Wydziału Wojen Dawnych – mjr piech. Otton Laskowski
• szef Wydziału Wojny Światowej – mjr dypl. kaw. Karol Riedl
• szef Wydziału Formacji Polskich – ppłk dypl. piech. Józef Moszczeński
• Referat Ogólny – urzędnik cyw. VIII gr. Władysław Czyżkowski
• Referat Bibliograficzny – urzędnik cyw. VIII gr. (ppor. piech. rez.) Andrzej Dereń
• szef Wydziału Wojny Polsko-Bolszewickiej – ppłk dypl. piech. Alojzy Horak (do 5 IX 1939 → szef WBH)
• kierownik Samodzielnego Referatu Wydawnictw – mjr dypl. piech. Jerzy Wądołkowski
• kierownik Samodzielnego Referatu Archiwum – mjr adm. Włodzimierz Rupniewski
• kierownik referatu – kpt. dypl. piech. Józef Kuropieska
• Pracownia Naukowa w Wilnie – urzędnik cyw. Walerian Charkiewicz

Oficerowie biura

• Stanisław Józef Biegański
• Antoni Bogusławski
• Mieczysław Biernacki
• Jan Gogolewski
• Władysław Horyd
• Jan Kosina (kierownik referatu „Wojna Polska”)
• Bronisław Kowalczewski
• Stanisław Koźmiński
• Wacław Lipiński (kierownik Samodzielnego Referatu Formacji Polskich)
• Stanisław Laudański
• Tadeusz Pawlik
• Edward Perkowicz
• Adam Przybylski
• Jerzy Radomski
• Jan Władysław Rozwadowski
• Tadeusz Rudnicki
• Karol Taube
• Bolesław Waligóra (kierownik Referatu Historii Pułkowych i Archiwum Wojskowego)

Po wybuchu wojny obronnej 1939 r., WBH zostało 5 września 1939 r. częściowo ewakuowane do Rumunii, gdzie szefem Biura został mjr Otton Laskowski. Następnie rozkazem gen. bryg. M. Kukiela z 4 marca 1940 r. WBH zostało odtworzone we Francji jako część Ministerstwa Spraw Wojskowych z siedzibą w Paryżu. Zadania Biura zostały ustalone następująco:

• Gromadzenie dokumentów, opracowanie i ogłaszanie materiałów historycznych dotyczących wojen polskich, włącznie z wojną obronną 1939 r.,
• Udostępnianie odpisów dokumentów szefowi Biura Rejestracji i Biura Personalnego w Ministerstwie Spraw Wojskowych.

Jednocześnie po zakończeniu działań wojennych z Niemcami, Sztab Główny WP powołał Komisję Historyczną Kampanii Wrześniowej i Polskich Sił Zbrojnych walczących na obczyźnie. Działała ona pod przewodnictwem gen. dyw. Tadeusza Kutrzeby i jego zastępcy gen. bryg. Mariana Kukiela. Powstała także Podkomisja Historyczna Armii Krajowej pod przewodnictwem płk. dypl. Stanisława Lityńskiego. Obie te Komisje zostały połączone rozkazem Szefa Sztabu Głównego z 10 grudnia 1946 r., tworząc Samodzielną Sekcję Badań Wojskowo-Historycznych, przemianowaną później na Komisję Historyczną b. Sztabu Głównego. Uzyskała ona, jako instytucja naukowa, status angielskiej instytucji charytatywnej oraz osobowość prawną.

12 października 1972 r. Komisja Historyczna zawarła umowę z Instytutem Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego o wzajemnych stosunkach i współpracy. W imieniu Komisji umowę podpisali gen. dyw. Stanisław Kopański i płk dypl. Zygmunt Jarski, a w imieniu Instytutu Edward Raczyński i płk dypl. Stanisław Leśniowski. Owocem wspólnej pracy było opracowanie „Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej”, wydane w następujących tomach i częściach:

• Tom I, Kampania wrześniowa, Części 1, 2, 3, 4, 5,
• Tom II, Kampania na Obczyźnie, Części 1, 2,
• Tom III, Armia Krajowa.

W 1993 r. Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego przekazała do Polski większość posiadanych egzemplarzy, by mogli z niego korzystać krajowi historycy.

Oprócz działalności wydawniczej, jako instytucja naukowa grupująca wielu wybitnych oficerów, Komisja prowadziła także wielostronne studia wojskowe, służąc wskazówkami i pomocą ruchowi niepodległościowemu w kraju.

Obecnie Komisja działa przy Instytucie im. gen. Władysława Sikorskiego w Londynie. W posiadaniu archiwum Instytutu znajduje się unikatowy zbiór dokumentów wszystkich jednostek Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie oraz dokumentacja ambasad rządu londyńskiego zamykanych przez kolejne państwa uznające komunistyczne władze w Warszawie.

• Wojskowy Instytut Historyczny
• Wojskowe Biuro Badań Historycznych

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego Polskich Sił Zbrojnych: 50-lecie: Londyn 1946–1996, red. nauk. Rafał Stolarski, Warszawa 1997;
• Benon Miśkiewicz, Polska historiografia wojskowa: próba analizy i syntezy, Toruń 2003;
• Służba historyczna Wojska Polskiego = The historical service of the Polish Army: informator, Warszawa 2002;
• Z dziejów służby historycznej Wojska Polskiego 1918-2002, ZbigniewZ. Grabowski, Warszawa: „Comandor”, 2002, ISBN 83-88329-59-6, OCLC 69526434 . Brak numerów stron w książce
• Szefowie ośrodków naukowo-badawczych wojskowej służby historycznej 1921-2002: w 80-lecie wojskowej służby historycznej: materiały z konferencji naukowej, Warszawa 29 listopada 2002 r., red. nauk. Zbigniew Moszumański, Warszawa 2003, ISBN 83-88329-71-5;
• Janusz Zuziak, Polska historiografia wojskowa w Wielkiej Brytanii w latach 1939–1990: instytucje, ludzie, publikacje, Warszawa 2001.
• Konrad Paduszek, Witold Rawski. Wojskowe Biuro Historyczne i jego kadra w 1939 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 1 (234), s. 69-96, 2011. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej. ISSN 1640-6281. 
• Arkadiusz Tuliński. Oficerowie Biura Historycznego i Wojskowego Biura Historycznego w latach 1922–1939 (część 1). „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 4 (270), s. 157-189, 2019. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne. ISSN 1640-6281. 
• Arkadiusz Tuliński. Oficerowie Biura Historycznego i Wojskowego Biura Historycznego w latach 1922–1939 (część 2). „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2 (272), s. 161-199, 2020. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne. ISSN 1640-6281. 

• Archiwum Wojskowego Biura Historycznego w zbiorach Instytutu Piłsudskiego. pilsudski.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-10)].